ضعف یگان‌حفاظت‌ در مراقبت از آثار تاریخی گلستان

به گزارش گلستان24، گرد و خاک همه جا را فرا گرفت و طی چند ثانیه تاریخ تبدیل به خرابه شد. سارقان ستون چوبی یک اثر ارزشمند تاریخی را سرقت کردند و خانه ای که سال ها زیر آفتاب، و باد و باران دوام آورده بوده، تبدیل به تلی از خاک شد. آثاری که در جای جای استان گلستان فراوانند و هر ساله به دلیل نبود نظارت و همچنین توجه نکردن مسئولان و مالکان یکی پس از دیگری صدمه دیده و با روزگار خداحافظی می کنند.

البته هجوم سارقان و تخریب آثار تاریخی فقط محدود به خانه ها نمی شود. بسیاری از میراث تاریخی مانند تپه ها و بقاع متبرکه بارها توسط سودجویان صدمه دیده اند و بسیاری از گنجیه های درون آنان به سرقت رفته است.

حفاظت از آثار ارزشمند فرهنگی، تاریخی که بر اساس قانون بر عهده سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته دارای ابعاد متفاوت مانند حفاظت فنی (مرمت و احیای آثار)، حفاظت حقوقی (رسیدگی به جرایم علیه آثار ) و حفاظت فیزیکی است.

تخریب یا نابودی میراث فرهنگی و طبیعی ضایعه ای جبران ناپذیر است و با توجه به ابعاد و میزان خطرات جدیدی که میراث فرهنگی را تهدید می کند، حفظ و احیا، و معرفی به نسلهای بعد امری اجتناب ناپذیر است و به عنوان یک وظیفه ملی محسوب شود که سازمان میراث فرهنگی کشور این وظیفه خطیر را به عهده دارد.

در سال های اخیر با توجه به افزایش حفاری های غیر مجاز در سطح کشور یگان حفاظت از میراث فرهنگی با هدف حفاظت فیزیکی از موزه ها، گنجینه ها و اماکن محل نگهداری اموال فرهنگی، بناها و مجموعه های تاریخی، فرهنگی تپه ها و محوطه های باستانی و سایر آثار تاریخی و فرهنگی منقول و غیر منقول تشکیل شد.

در سال های اخیر شاهد تخریب خانه دیانی در محله دوشنبه ای، خانه باقری در محله میخچه گران، متروک و مخروب شدن خانه تاریخی حاجی قاسمی و سیدی در محله دربنو، خانه خراسانی در سرچشمه، خانه صداقت در شیرکش، حمام زرین گل و خانه های تاریخی گمیشان و سیمین شهر بودیم.

آثاری که می توانستند به عنوان میراثی کهن یادآور خاطرات گذشته یک سرزمین باشند، اما اکنون اثری از آن ها باقی نمانده. آثاری که برای حفاظت از آن ها به یگانی مجهز نیازمند است. مساله ای که میراث فرهنگی گلستان از نبود آن رنج می برد. زیرا به گفته مدیران این اداره کل، میراث فرهنگی گلستان کمبود نیروی یگان حفاظت دارد.

کمبود نیروی حفاظت دلیل موجهی برای تماشای تخریب آثار تاریخی نیست

اما چاره چیست؟ آیا کمبود نیرو دلیلی می شود تا چشم رو چشم گذاشت و نظاره گر تخریب تاریخ بود؟ کارشناسان در این رابطه نظرهای مختلفی دارند، اما آنچه همه آن ها متحدالقول بر روی آن نظر دارند، لزوم آموزش های مردمی و ترویج فرهنگ حفاظت از میراث فرهنگی در بین اقشار مختلف جامعه است.

برای پیشگیری از جرائم میراثی و حفظ و حراست از بناهای تاریخی نباید تنها به ماموران اکتفا کرد. بلکه مردم هم می‌توانند به عنوان همیاران ماموران حفاظتی و یا دوست‌داران و حافظان میراث فرهنگی کمک شایانی به حفظ و حراست این بناها داشته باشند.

بسیاری از آثار تخریب شده گلستان به دلیل تمایل نداشتن مالک به مرمت و ماندگاری بنا بوده است. چراکه هیچ گاه میراث فرهنگی گام مثبتی در راستای ایجاد رغبت در مالکان برای حفظ بنای تاریخی بر نداشته است و این انگیزه ایجاد نشده که این آثار ضمن ارزشمند بودن می توانند سرمایه ای برای مالکان به شمار بروند. باید تاکید کرد در صورت توجیه افکار عمومی و اطلاع از اهمیت این آثار تاریخی، این مردم هستند که در خط مقدم حمایت و صیانت از آثار و بناهای تاریخی قرار خواهند گرفت. مساله ای که میراث فرهنگی با توجه به اهمیت آثار قدیمی و تکرار نشدن این هویت تاریخی پس از تخریب، به آن به صورت جدی نگاه نکرده است.

در صورت توجیه افکار عمومی و اطلاع از اهمیت این آثار تاریخی، این مردم هستند که در خط مقدم حمایت از آثار و بناهای تاریخی قرار خواهند گرفت. مساله ای که میراث فرهنگی به آن به صورت جدی نگاه نکرده است

جدای از آموزش و مشارکت، اعتماد سازی برای مردم از سوی اداره میراث فرهنگی نیازی است که هیچ گاه  به آن پرداخته نشده است؛ اگر مردم حس کنند این دستگاه متولی مشکلات آنها را درک کرده و به آن اهمیت داده وبرای حفظ بناهای قدیمی که تاحدودی فرسوده شده راه حل منطقی ارائه می کند، در حفظ این آثار تاریخی کوشا خواهند بود.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ادامه روند بی توجهی به صاحبان بناهای تاریخی و نبود اعتماد مردم به میراث فرهنگی باعث ترویج «وندالیسم» در آثار تاریخی می شود. آنها معتقدند زمانی این مشکل به صورت ریشه ای حل خواهد شد که اداره میراث فرهنگی، مشارکت و همراهی مردم را جلب کرده باشد.

اغلب این صاحب نظران به آموزش کودکان در حوزه میراث فرهنگی تاکید کرده و خواستار آگاه سازی، مداخله و مشارکت مردم برای حفظ بناهای تاریخی هستند.

باید سیاست میراث فرهنگی به سمتی برود که مردم به عنوان نیروی همراه یگان حفاظت همواره در حال پاسداری از آثار و بناهایی متعلق به گذشتگانشان باشند و آن را جزیی از تاریخی و هویت خود بدانند؛ نکته ای که کارشناس ارشد مرمت ابنیه و بافت های تاریخی هم به آن تاکید داشته و بر آن صحه می گذارد و می گوید: شاید خیلی از اقداماتی که میراث فرهنگی با وجود نیروی یگان حفاظت نمی تواند انجام دهد توسط مشارکت مردم عملی شود.

نظارت مردم بر مردم موجب کاهش آسیب به آثار تاریخی می شود

محدثه میر حسینی که مدت هاست در حوزه مرمت فعالیت کرده و به نوعی کار کشته این حوزه است در گفتگو با خبرنگار مهر اضافه می کند: آگاه سازی و آموزش علاقمندان به حوزه میراث فرهنگی و آحاد مردم در شهر و روستا در خصوص حفاظت و نگهداری، می تواند تاثیر زیادی در صیانت از آثار تاریخی داشته باشد البته مشروط بر اینکه توجه به آثار تاریخی تنها به یک نوع بنا نباشد زیرا در برخی روستاها مشاهده می شود که تمرکز برای حفاظت تنها در بخش تپه های تاریخی است و بافت روستا به نوعی فراموش شده است.

میرحسینی که عضو هیات موسس انجمن حامیان بافت تاریخی گرگان است، آموزش و فعالیت شورای محلات در شهرها و افرادی غیر از دهیاری ها در روستا را عاملی تاثیرگذار در حفاظت و نگهداری بناهای تاریخی می داند و معتقد است اگر مردم بر مردم نظارت داشته باشند آثار تاریخی آسیب کمتری خواهند دید.

اغلب کارشناسان در جذب نیروی داوطلب برای حفاظت از آثار تاریخی با هم اتفاق نظر دارند. آن ها معتقدند در هر حوزه هایی مانند محیط زیست، هلال احمر، بسیج، کنترل ترافیک و اجرای قوانین راهنمایی و رانندگی تنها با مشارکت مردم بهترین نتیجه حاصل شده است از این رو به آموزش آحاد مردم و فرهنگ سازی از سنین پائین تاکید دارند.

سرپرست دفتر فنی اداره کل میراث فرهنگی گلستان هم با تاکید بر موضوعات مطرح شده، به خبرنگار مهر، می گوید: آموزش از خردسالی تحولی بزرگ در حوزه میراث فرهنگی ایجاد می کند.

چیزی به نام یگان حفاظت در دنیا وجود ندارد

جاوید ایمانیان می گوید که گرچه دستگاه های اجرایی و مردم ایران تنها از نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی انتظار صیانت از آثار تاریخی را دارند در دنیا چیزی به نام یگان حفاظت برای صیانت از آثار تاریخی وجود ندارد.

گرچه دستگاه های اجرایی و مردم ایران تنها از نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی انتظار صیانت از آثار تاریخی را دارند در دنیا چیزی به نام یگان حفاظت برای صیانت از آثار تاریخی وجود ندارد

دانشجوی دکترای مرمت بناهای تاریخی، اعتمادسازی برای مردم از سوی اداره کل میراث فرهنگی را یک ضرورت می داند و می افزاید: مادامی که میراث فرهنگی منزوی باشد و تلاشی برای اعتماد سازی نکند مردم رغبتی برای مشارکت و همکاری نمی کنند.

این استاد دانشگاه در توضیح نبود آموزش برای خردسالان و کودکان می گوید: شاید یکی از دلایل نبود آموزش کودکان و نوجوانان در مدارس، نداشتن آگاهی معلمان و مربیان در این حوزه باشد از این رو نخستین قدم برای رفع این مشکل ایجاد حساسیت برای مربیان و معلمین و آموزش آنها در حوزه میراث فرهنگی است تا پس از آن، اطلاعات از این طریق به کودکان و نوجوانان انتقال یابد.

مدیرکل میراث فرهنگی گلستان پاسخگو نبود

در همین راستا خبرنگار مهر برای اطلاع از سیاست اداره کل میراث فرهنگی گلستان خواستار گفتگو با مدیر کل این اداره شد که علی رغم پیگیری، هماهنگی های مکرر و از قبل انجام شده و چند بار مراجعه به اداره کل میراث فرهنگی، در نهایت موفق نشده و پشت درهای بسته اتاق این مسئول ماند. اما با این حال برای گرفتن اطلاعات در این خصوص با معاون میراث فرهنگی این اداره گفتگو کرد.

حمید عمرانی رکاوندی در گفتگو با خبرنگار مهر، به کمبود نیروی یگان حفاظت استان اشاره می کند و می گوید: جذب نیرو در این بخش مستلزم مجوز هیات وزیران است که این اتفاق در آینده نزدیک می افتد ضمن اینکه از ظرفیت انجمن میراث فرهنگی در کنار نیروی یگان حفاظت هم بهره خواهیم برد.

وی که معتقد است با در پیش گرفتن این سیاست و برنامه ها ظرف دو سال آینده تغییرات خوبی در استان رخ می دهد، می افزاید: نیاز است آموزش به صورت شهر به شهر، روستا به روستا و یا به صورت استانی انجام شود.

تعدد و پراکندگی آثار تاریخی گلستان این الزام را ایجاد می کند تا تمامی دستگاه های دولتی و آحاد جامعه را نسبت به اهمیت حفاظت از آثار و بناهای تاریخی آگاه و حساس کرد چراکه نگهداری تنها از سوی یگان حفاظت امری غیر ممکن است.

تجربه شهر یزد و کاشان نشان داده که ورود مردم به حوزه میراث فرهنگی و ایجاد حساسیت در این بخش تاثیرگذار بوده است؛ شرایط در این شهرها اکنون به گونه است که میراث فرهنگی نه تنها خود را منزوی و ملزم به نگهداری از بناهای تاریخی نمی داند بلکه همیشه مردم را در کنار خود احساس کرده و این دغدغه را برای مردم به وجود آورده تا به جای اداره میراث فرهنگی، خودشان از هویت و میراث گذشتگان حفاظت و پاسداری کنند.

با توجه به اینکه حفاظت از میراث فرهنگی نیازمند آموزش و فرهنگ سازی است نمی توان انتظار داشت که در کمترین زمان ممکن تغییر ایجاد شود اما از دستگاه های متولی انتظار می رود تا این سیاست را در کمترین زمان ممکن، در برنامه کاری خود قرار دهند تا در اینده ای نه چندان دور شاهد تغییر مثبت در حوزه میراث فرهنگی گلستان باشیم.

خبرنگار: الهام رئوفی فر

عکاس: محمد چراغعلی

مهر