ساماندهی چاه های غیر مجاز راهکار کاهش بحران آب در گلستان

به گزارش گلستان24، حفر چاه‌های آب عمیق کشاورزی از دهه ۱۳۴۰ در کشور آغاز شد و در دهه ۶۰ و ۷۰ اوج گرفت و از ۲۰ سال گذشته علیرغم هشدارهای کارشناسان همچنان ادامه یافته است.

گرچه در یکی دو سال اخیر از شدت آن کاسته شد اما چاه‌هایی بصورت مجاز و غیرمجاز برای انواع مصارف آشامیدنی، کشاورزی، صنعت و حتی خدمات (فضای سبز شهرها) در گوشه وکنار کشور به‌صورت چراغ خاموش حفر می‌شوند‌. به همین ترتیب در ۱۰ ساله اخیر وضعیت منابع آبی استان گلستان هم هر روز به نسبت قبل بدتر شده است و سایه خشکسالی بر سر استان گسترده شده به گونه ای که در فصل گرم سال حتی تامین آب شرب شهروندان گلستانی دچار مشکل شده است.

بخش عمده منابع آبی استان هم در بخش کشاورزی مصرف می شود. به همین دلیل چاه های زیادی برای آبیاری زمین های کشاورزی در استان حفاری شده که متاسفانه بخشی از آن ها به صورت غیر مجاز است. وضعیت چاه های غیر مجاز در استان با توجه به کشاورزی بودن استان وضعیت بغرنجی دارد. با توجه به آمارها از ۳۷ هزار حلقه چاه در استان نزدیک به ۱۷ هزار حلقه از آن ها آن غیر مجاز است که عمدتا در بخش کشاورزی فعال هستند.

برداشت سالانه ۱۶۴ میلیون مترمکعب آب توسط چاه های غیرمجاز

طبق گزارش کارشناسان برداشت آب توسط چاه های غیرمجاز در این استان سالانه ۱۶۴ میلیون متر مکعب است که مقابله با هدررفت آب و ساماندهی این مایع حیاتی در استان را ضروری تر می کند. یکی از راهکارهایی که مسئولان و متولیان  منابع آب برای کنترل برداشت‌ها از منابع آب‌های زیرزمینی ارائه داده‌اند طرح  احیا و تعادل بخشی آبهای زیرزمینی است و مسدود کردن چاه های غیر مجاز نیز در دل این طرح گنجانده شده است‌.

در راستای حفظ و حراست ازمنابع آب‌های زیرزمینی، مسئولان امر راهی جز انسداد چاههای غیر مجاز و جلوگیری از اضافه برداشت چاه های مجاز  ندارند‌ و چاره کار تنها پلمب و از دسترس خارج کردن این‌گونه چاه‌ها است.

در سال جاری برای انسداد ۶۰۰ حلقه چاه غیرمجاز با برداشت حدود چهار میلیون مترمکعب در سال  آب زیرزمینی درسطح استان گلستان برنامه ریزی صورت گرفته است که با این انسداد ها می توان امیدوار بود که از هدر رفت بخشی از آب های زیرزمینی در استان جلوگیری شود.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان در رابطه با وضعیت آب های زیرزمینی استان گفت: در بخش آب زیرزمینی دو نوع سفره داریم که یکی سفره آب زیرزمینی سطحی و آزاد است که از نفوذ روان آب ها و آب باران از سطح زمین به داخل لایه های سطحی زمین ایجاد می شود. این نوع سفره در لایه های بالاتر زمین تشکیل شده و عمق چندانی ندارد. نوع دیگر سفره های تحت فشار است که در لایه های زیرین تر عمق زمین تشکیل شده است.

سید محسن حسینی افزود: بیشتر چاه هایی که در استان حفر می شوند و عمق کمتر از ۵۰ متری دارند در سفره های آزاد حفر شده اند. هر چند تعداد این چاه ها  اعم از مجاز یا غیر مجاز زیاد است ولی تنها ۳۰ درصد آب های زیرزمینی استحصال شده  از طریق این چاه ها صورت می گیرد.

برداشت آب از چاه های عمیق در گلستان زیاد است

وی افزود: چاه های حفر شده در عمق بیش از عمق ۵۰ متر معمولا در دو یا چند سفره تحت فشار حفر می شود که هر چند تعداد این چاه ها کم است ولی برداشت آب از طریق آن ها زیاد است. این چاه ها عمدتا مجاز هستند و برای حفاری آن ها تجهیزات و امکانات حفاری پیشرفته نیاز است.

حسینی با بیان این که چاه های عمیق غیر مجاز در استان بسیار کم است، گفت: چاه های عمیق مجاز بعد از حفر با چهار مشخصه دبی به ازای لیتر بر ثانیه، میزان ساعات برداشت در طول سال، حجم برداشت سالانه و نوع مصرف سنجش می شوند. چاه هایی که  کنتور دارند، کنتور آن ها بر اساس میزان تخصیص برابر پروانه بهره برداری صادره شارژ می شوند. اگر از حد تخصیص تعیین شده مجاز تجاوز کند برق چاه قطع می شود. اضافه برداشت چاه هایی هم که کنتور ندارند بر اساس چند نوبت بازدید در طول سال و با توجه به سطح زیر کشت و نوع محصول و اندازه گیری دبی لحظه ای آب، سنجیده می شود.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان افزود: اگر حجم  آب مصرفی به اندازه پروانه  صادره یا کمتر بود اشکالی ندارد و اگر بیش از حجم مندرج در پروانه بهره برداری از آب استفاده شده باشد این افراد به مراجع قضایی به لحاظ کیفری و حقوقی معرفی می شوند.

وی تصریح کرد: در مراجع قضایی به لحاظ کیفری فرد خاطی به یکسری مجازات ها مانند بازگرداندن منصوبات چاه به حالت معمول و مجاز و پرداخت جریمه نقدی محکوم می شود و به جهت حقوقی نیز خسارت های وارد شده به آب های زیرزمینی از فرد خاطی تقاضا می شود. که به ازای حجم اضافه برداشت صورت گرفته سنجیده می شود و تحت عنوان خسارت منابع آب گرفته می شود.

حسینی افزود: وجود بخشی از آب زیرزمینی برای پایداری لایه های زمین لازم است و در حال حاضر به دلیل کمبود این آب های زیرزمینی بخشی از آب مجدد از طریق طرح های تغذیه مصنوعی به داخل  لایه های زمین تزریق می شوند که هم هزینه احداث این سازه های تغذیه مصنوعی و هم هزینه بهره برداری از آن ها بسیار بالا است.

وی تصریح کرد: در سالی که گذشت با توجه به کمبود نیرو عملیات گشت و بازرسی منابع آب برای حدود یک پنجم چاه های استان انجام شد و از حدود ۶ هزار چاه مجاز و غیر مجاز بازدید شده، حدود ۵۰۰ چاه دارای اضافه برداشت اعلام شد. درخواست ما از مراجع قضایی این است که به روند بررسی پرونده های کیفری و حقوقی بخش آب سرعت بیشتری دهد.

به نظر می رسد ساماندهی چاه های غیر مجاز مهم ترین اقدامی است که دولت و وزارت نیرو می تواند با اجرای صحیح قوانین آن در کاهش بحران آب انجام دهد هر چند باید در اجرای این قانون تبعات اجتماعی حاصل ازانسداد چاه های غیر مجاز را نیز مد نظر داشته باشند و فرهنگ سازی لازم در این رابطه صورت بگیرد.

گفتنی است که از آغاز شروع مرحله جدید طرح تعادل بخشی تاکنون ۱۷۵حلقه چاه غیر مجاز نیز مسدود و شده است.

منبع: مهر