«تیرباران»، تنها سهم قهرمان بزرگ ایران از سینما

به گزارش گلستان24، دوم شهریور ماه سال 57، ساواک بلاخره موفق می شود شیر بیشه مبارزه با حکومت پهلوی را  شکار کند. سید علی اندرزگو که امروز سالگرد شهادت اش است در چنین روزی و طی یک نبرد نابرابر با ماموران ساواک به شهادت رسید. مردی که 14 سال تمام  مخوف ترین سازمان اطلاعاتی خاورمیانه به دنبال شکار وی بود و هر وقت نامی از وی به میان می آمد لرزه بر اندام سلطنت پهلوی می افتاد. داستان مبارزات سید علی با حکومت ظالم پهلوی اگر در کشوری دیگر رخ می داد از وی اسطوره ای سینمایی ساخته می شد، ولی حیف که سهم سید مظلوم مبارز از سینمای ملی فقط«تیرباران» است.

سینمای حرفه ای جهان همیشه به قهرمانان ملی احترام گذاشته است. چهره های قهرمانان بسیاری از  ملت های جهان تا به حال  بر پرده سینما ها نقش بسته و فیلم های ماندگاری درباره زندگی آن ها ساخته شده است. حتی کشوری مانند آمریکا  که به دلیل عمر کوتاه اش از قهرمان ملی چندانی ندارد تلاش می کند با استفاده از داستان  های تخیلی  قهرمان سازی کند و از دل کمیک استریپ های کودکانه فیلم های عظیمی با نام سوپرمن، بت من، اسپایدرمن و امثالهم را به نمایش می گذارد که همگی دربرابر ظلم قیام می کنند و تلاش دارند تا جامعه شان را از شر بدی و سیاهی پاک کنند. این همان کاری است که سید علی اندرزگو عمر و جانش را به پای آن گذاشت و برخلاف  قهرمانان کمیک استریپی آمریکا نه تنها  واقعی بود بلکه حوادثی را ساخت که کمتر در مخیله نویسندگان هالیوودی نیز می گنجد. با این وجود سینمای ایران همان طور که  به سایر قهرمانان ملی کشور کم لطف و بی توجه بوده است، این مرد بزرگ نیز سهمی به شدت ناچیز از تصویر یک قهرمان در خاطره سینمایی ایرانیان دارد.

فیلمی که کیمیایی نساخت

زندگی و دوران فعالیت شهید سید علی اندرزگو، سرشار از شگفتی ها و گفتنی های ناگفته و نقاط پرکشش و دراماتیک است که می تواند علاوه برجذابیت های مختلف، بخشی از تاریخ مبارزات یک ملت را برای نسل امروز و فردا به نمایش گذارد.

خوشبختانه در همان اوایل انقلاب، علیرغم تمامی مسامحه ها و کم لطفی دستگاههای فرهنگی و هنری، برای ساخت فیلمی درباره سید علی اندرزگو تلاش هایی به عمل آمد. اولین اقدامات در این جهت توسط مسعود کیمیایی صورت گرفت. اگرچه تاکنون خود کیمیایی دراین مورد سخنی نگفته است، اما اسناد منتشره توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در کتاب «حماسه شهید اندرزگو»  به خوبی گویای واقعیت یاد شده است.

طبق تاریخ نامه ها ان فیلم قرار بوده بعد از ساخت فیلم «خط قرمز» ساخته شود.  کیمیایی در آن فیلم نیز نگاهی به اتفاقات ماه ها و روزهای آخر حکومت پهلوی داشته است. بعد از کیمیایی که  کار ساخت فیلم درباره شهید اندرزگو را نیمه کاره رها کرد و دیگر سراغش را نگرفت، اولین و تنهاترین فیلم سینمایی ساخته شده درباره اندرزگو در همان دهه 60 ساخته شد. علی اصغر شادروان فیلمساز خوزستانی که بعد از انقلاب فیلمسازی را آغاز کرده بود در دومین تجربه فیلمسازی اش «تیرباران» را با موضوع زندگی شهید اندرزگو ساخت.

تیرباران اولین و آخرین فیلم

اصغر شادروان تا پیش از ساخت فیلم سینمایی «تیرباران» فیلمی دفاع مقدسی را با نام «عقود» را در سال 63 ساخته بود، فیلم تیرباران را در سال 65 کارگردانی کرد. فضای تهران و مناظر شهری در دهه 60 تفاوت چندانی با دهه 40 و 50 نداشت و از این نظر توانست فضای واقعی تری را به نمایش بگذارد. 

مجید مجیدی کارگردان نام آور سینمای ایران در آن سال ها بازیگری نیز می کرد و بازیگر پرکاری نیز به شمار می رفت. مجیدی تا قبل از  بازی در «تیرباران» در فیلم «بایکوت» نیز نقش یک مبارز را بازی می کرد. مبارزی مارکسیست که دچار تناقض هایی در باور های ایدئولوژیک خود شده و در نهایت به تغییر رویه می دهد. شاید بازی خوب مجیدی باعث شده است که  هر وقت نامی از شهید اندرزگو به میان می آید حافظه تصویری  مردم ایران  تصاویر فیلم «تیرباران» را به خاطر بیاورند. تیرباران اولین و تا به امروز آخرین پرداخت سینمایی مستقیم به زندگی شهید اندرزگو  بوده است. در این فیلم مبارزه شهید اندرزگو با حکومت پهلوی از ترور حسنعلی منصور تا شهادت در سال 57 به تصویر کشیده شده است. با وجود اینکه  منتقدانی  مانند سعید مستغاثی این فیلم را  هالیوودی می دانند و به آن خرده می گیرند ولی همین یک اثر تا امروز باعث شده نام  شهید اندرزگو در تاریخ سینمای ایران جای داشته باشد.

کیمیا و خاک، اقتباسی از  اندرزگو!

عباس رافعی مدعی است در فیلم  «کیمیا و خاک» نقش روحانی فیلم که حامد بهداد آن را بازی کرده است را با اقتباسی از  زندگی شهید اندرزگو ساخته است. در این فیلم که به وقایع انقلاب اشاره دارد، حامد بهداد در نقش یک روحانی فعال مبارز ظاهر شده است.

«کیمیا و خاک» ولی در مجموع اثر مهم و تاثیر گذاری در سینما به  شمار نمی رود. کیمیا و خاک محصول سال 87 است و در خلاصه داستان آن آمده است: فضای ملتهب آبان ماه سال ۱۳۵۷ سرنوشت ۵ گروهی را که می‌خواهند با آخرین پرواز از ایران خارج شوند به هم گره می‌زند و در این میان یکی از ماموران اصلی ساواک در جستجوی مدرکی است که هویت مخالفان را می تواند فاش سازد. که این حادثه ربطی به  فعالیت های مبارزاتی شهید اندرزگو ندارد و صرفا شخصیت گرته برداری شده از یک روحانی مبارز در این فیلم دیده می شود. رجا نیوز در نقدی با عنوان «نظری که خاک را کیمیا نمی کند!» به فیلم کیمیا و خاک پرداخته و در بخشی از این نقد درباره شخصیت روحانی فیلم می نویسد: شخصیت روحانی که بنا بود خاصیتی آشنازدایی شده و جلوه ای ویژه و بکر و بدیع داشته باشد، اما متاسفانه بیشتر فانتزی و دفرمه شده تا بدیع و جذاب! به نحوی که مخاطب نه تنها وجهی از آشنایی قبلی با او - که به عنوان روحانی، در جامعه نمونه های متنوع و عینی و قابل دسترسی دارد- نمی یابد بلکه در مقوله آشنایی زدایی هم که نحوه ای از بیان جذاب هنری است هیچ قدرت و استحکامی در این کاراکتر نمی بیند.  

گزارش  شنبه

درباره زندگی شهید اندرزگو  مستندی 60 دقیقه ای به نام «گزارش شنبه» تولید شده است که این مستند هم مانند فیلم سینمایی تیرباران  تنها نمونه مهم از پرداخت به زندگی شهید  اندرزگو است. این مستند  محصول مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است. سایت مرکز گسترش در معرفی گزارش شنبه نوشته است: بررسی مبارزات مسلحانه‌ی نیروهای مذهبی از طریق شخصیت شهید اندرزگو

با وجود اینکه تلویزیون دست باز تری نسبت به سینمای مستند و داستانی در پرداختن به شخصیت های تاثیرگذار انقلاب اسلامی و قهرمانان ملی داشته است تا امور پرداخت به شخصیت اندرزگو به دعوت از همسر این شهید بزرگوار به برنامه «نیمه پنهان ماه» محدود می شود که  از شبکه کم بیننده  افق پخش شده و هیچ گاه نتوانست حق مطلب را در مورد جایگاه مبارزاتی اندرزگو و نقش مهم وی در پیروزی انقلاب اسلامی را به نمایش بگذارد.

سید علی اندرزگو 38 سال پیش در چنین روزی قهرمانانه به شهادت رسید و در طول 38 سال دستگاه های هنری جمهوری اسلامی ایران صرفا با یک فیلم و یک مستند به زندگی این مرد بزرگ پرداخته اند. آیا این آمار تاسف آور نیست؟!

منبع: نسیم