بانویی که عزاداری برای او ممنوع شد

طرح یک مسأله

یکی از شبهاتی که اخیرا توسط دشمنان اهل بیت (ع) به خصوص کینه توزان به حضرت صدیقه طاهره(ع) برعلیه آن حضرت به راه انداخته اند ،شبهه بی سابقه بودن عزاداری برای ایشان توسط خاندان اهل البیت (ع) و شیعیان در طول تاریخ است. چنان که سایت شبکه رسمی بی بی سی در یکی از برنامه های خود ، تلاش کرد در تحلیلی غیر واقع‌بینانه و شیطنت آمیز، برگزاری چنین مراسم هایی را برنامه های دولت برای “مشروعیت بخشیدن به حکومت” و “سرگرمی‌ای برای تخلیه هیجانات مردم” بخواند. مراسمی که در طول تاریخ سابقه برگزاری نداشته و در سال های بعد از انقلاب  و با حمایت های دولتی و بدون حمایت و پشتیبانی مردمی ایجاد شده است. آنچه که به اسناد و مدارک متقن ثابت شده است این است که در طول تاریخ شیعیان به مناسبت شهادت حضرت زهرا(س) مراسم عزاداری برگزار می کردند و بعد از انقلاب هم برگزاری این مراسم در بیوت مراجع عظام و رهبری و هیئتها ادامه دارد.

به گزارش گلستان 24، در این نوشتار سعی داریم در پاسخ به این شبهه بی پایه و اساس مروری اجمالی بر سابقه عزاداری برای حضرت زهرا (س) توسط خاندان اهل البیت(ع) و شیعیان و دوستداران ایشان داشته باشیم.

حضرت علی (ع) اولین عزادار برای حضرت زهرا (س)

اولین عزاداران بر حضرت صدیقه شهیده (س), امیرالمومنین (ع) و خاندان مطهرش می باشند, چنانکه از سیدالشهدا نقل شده که امیرالمومنین در هنگام دفن فاطمه زهرا(س) اینگونه عزاداری فرمود: بر این مصیبت بزرگ همچون مادرى که فرزند از دست داده مى‏ نالیدم.(۱)

البته توجه به یک نکته در اینجا ضروری است و آن اینکه: در عصری که عمر بن خطاب به بهانه جلوگیری از گریه بر میت تازه گذشته ، شبانه و بدون اجازه وارد خانه مردم می‌شود و زن‌ها را کتک زده و حجاب از سر آن‌ها بر می‌دارد ، آیا می‌توان مجلس عزاداری برپا کرد؟(۲) و همین عزاداری های مخفیانه ای که از سوی اهل بیت علیهم السلام در آن دوران انجام می گرفت، نشان دهنده عزم آن بزرگواران برای نشاندادن عظمت این مصیبت بوده است .

این عزاداری ها در زمان دیگر ائمه هم ادامه داشته است، به طور نمونه خصیبی در «الهدایه الکبری» و بحرانی در «العوالم» و همچنین بسیاری دیگر با ذکر سند نقل کرده اند که امام صادق(ع) در عزای مادرشان فاطمه زهرا(س) چنان میگریستند که محاسنشان از اشک چشمان مبارکشان تر میشد.(۳)

تاریخچه عزاداری در ایران

سنت سوگواری رسمی ایام فاطمیه در تایخ ایران ریشه‌ای بالغ بر یک و نیم قرن دارد. هرچند تا پیش از آن نیز شیعیان چنین مناسبتی را گرامی می‌داشته‌اند. با این حال به نظر می‌رسد که با توجه به آنکه گرامی‌داشت این روز نمی‌توانست خالی از طعنه و اعتراض به عملکرد برخی از خلفای راشدین باشد، آیین‌های مرتبط به این مناسبت مذهبی در قرونی که حاکمان اهل سنت در ایران حکم می‌رانده‌اند، شکل رسمی نداشته است. اما این بدان معنی نیست که روایت شیعه از سرگذشت تلخی که بر سر دختر پیامبر اسلام(ص) آمد، از نظر آنان مغفول مانده باشد. در اشعار بسیاری از شاعران صدر اسلام همچون دعبل خزاعی می‌توان رگه‌هایی از این شعر اعتراضی درباره فاطمیه را مشاهده کرد.

علنی شدن و رونق گرفتن مراسم عزاداری

شاید بتوان گفت از دوره صفویه به بعد بود که عزاداری ها علنی شد و با تثبیت حاکمیت ایل قاجار و علاقه‌ای که آنان به ترویج نمادها و آیین‌های شیعی داشتند، گرامی‌داشت فاطمیه نیز رونق رسمی در این دوره پیدا کرد.

روایتی که می‌تواند شاهدی بر رواج فاطمیه در دوره قاجار و خصوصا عهد ناصرالدین‌شاه باشد، گزارشی است که شیخ ابراهیم زنجانی در خاطراتش از مرسوم شدن فاطمیه در این دوره داده است. وی درباره سنت سوگواری ایام فاطمیه چنین می‌نویسد.

« باری تازه معمول شده هم در عتبات، هم در زنجان به جهت فاصله از محرم و رمضان و سایر ایام عزا و اجتماعات دینی، آن روایت که مطابق است با وفات حضرت فاطمه در ماه جمادی‌الاول احتیاطاً سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم سه روز روضه‌خوانی و جمع کردن مردم و سبب اشتهار است. من با هزار زحمت از کار بریدم، حاجی ملاصادق هم کمک کرد ،روضه‌خوانی به‌راه انداختیم»(۴)

با استفاده از این نقل می توان  دریافت که حوزه نجف در عهد ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه به برپایی عزاداری فاطمیه اهتمام داشته است. آخوند خراسانی در این میان نقش برجسته‌ای داشته و سوگواری فاطمیه دوم در بیت او با اقبال گسترده‌ای مواجه بوده است. حتی پس از وفات وی نیز این سنت از سوی خاندان وی ادامه یافته و اکنون نیز در خانه نوه وی در قم (میرزا عبدالرضا کفایی) روضه فاطمیه برپا می‌شود.در اسناد کنسولی ایران نیز به برپایی روضه فاطمیه در بیت آخوند خراسانی در عهد رضاشاه اشاره شده و آمده که طلاب حاضر در مراسم فاطمیه به تاریخ آبان ۱۳۰۷ شمسی نسبت به دعای سخنران برای سلامتی رضاشاه اعتراض کرده‌اند.(۵)

اهمیت برپایی مراسم فاطمیه در حوزه نجف از آن روست که نجف در عهد قاجار هنوز زیر سیطره حکومت سنی‌مذهب عثمانی بود و از سوی دیگر، علمای نجف همواره سعی می‌کردند اتحاد میان شیعه و سنی را حفظ کنند. به نظر می‌رسد که مراجع نجف و به ویژه آخوند خراسانی توانسته بودند در عین تنش‌زدایی با اهل سنت مقیم عراق، مؤلفه‌های اصلی هویت‌بخشی به تشیع را حفظ و ترویج کنند.

برگزاری مراسم برای حضرت زهرا (س) در دوران پهلوی چه در دوره منع عزاداری توسط رضا پهلوی و چه در دوره ای که محمد رضا پهلوی برای جلب حمایت قشر مذهبی  و به ظاهر برگزاری مراسم را آزاد اعلام کرد  و خود برای فریب و جلب توجه دوستداران ائمه(ع) در مراسماتی که در دربار برگزار میشد شرکت میکرد، توسط دوستداران و عاشقان ان حضرت و در بیوت علما ادامه یافت، چنانچه با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی عزاداری شکل رسمی و وسیعی به خود گرفت  و هرساله شاهد برگزاری مراسم در بیوت مراجع عظام ، رهبری و هیئتها با شکوه تر از سالهای قبل هستیم .

منابع

۱- الکافی ج ۱ ص ۴۵۸ و الأمالی ، المفید – ص ۲۸۲

۲- المصنف ، عبد الرزاق ج ۳ ، ص ۵۵۷

۳- خصیبی، الهدایه الکبری، ص ۴۰۸، بحرانی، العوالم، ج ۱۱، ص ۴۴۲

۴- سرگذشت زندگانی من (خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی)، غلامحسین میرزاصالح، تهران: کویر، ۱۳۸۰، ص ۱۰۷

۵- چالش‌ها و تعاملات ایران و عراق در نیمه نخست قرن بیستم، مسعود کوهستانی‌نژاد، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، ۱۳۸۴، ص ۱۷۸

باحجاب