بحران ریزگردها به استان گلستان هم رسید/ معضل ریزگرد منشا خارجی دارد

به گزارش گلستان24، در منتهی شمال‌شرق ایران و در دامنه‌های البرز با وجود نوار باریکی از عرصه‌های جنگلی هیرکانی و دریای خزر، استان گلستان درگیر با بحران‌های محیط زیستی فراوانی است.

از خشک شدن و پسروی دریا و خلیج گرگان گرفته تا فرونشست محدود اما خطرناک بخشی از دشت‌ها، پایین افتادن سطح آب‌های زیرزمینی، فرسایش شدید خاک در استان، گسترش بیابان‌ها بخشی از آثار مخرب پدیده تغییر اقلیم بوده که با فعالیت‌های انسانی روند آن تشدید شده است.

کم آبی، پای ثابت تقریباً همه این مسائل و آسیب‌های زیست محیطی است که در سال های اخیر پدیده ای به نام گردوغبار را هم باید به آن اضافه کرد. تا چند سال قبل، کمتر از وقوع  این پدیده در استان سخن گفته می شد تا اینکه 2 سال قبل و در روزهای متوالی، گردوغبار در آسمان بیشتر شهرهای استان دیده شد و همین کافی بود تا مردم و البته مسئولان حساسیت بیشتری نسبت به این موضوع پیدا کنند.

امسال هم در چند نوبت، گردوغبار میهمان ناخوانده گلستانی‌ها بود؛ شواهد نشان می‌دهد با تداوم روند فعلی و تخریب منابع آب و خاک در استان به دلایل مختلف، دیری نخواهد گذشت که نفس‌های گلستان نیز "تنگ و تنگ‌تر" شود. موضوعی که علاوه بر مسئولان استان، کارشناسانی در سطح ملی نیز برآن صحه می‌گذارند و هشدارها برای اینکه گلستان، در سال‌های آتی به خوزستانی دیگر بدل شود، به صدا درآمده است.

محمدکیا کیانیان، عضو هیئت علمی دانشگاه سمنان و استاد رشته کویرشناسی با اشاره به گسترش روند بیابان‌زایی در گلستان به خبرنگار تسنیم می‌گوید: بیشترین بیابان‌زایی در شرق این استان اتفاق می‌افتد و این روند در یک دهه گذشته تشدید شده است. شیوه های نادرست و سنتی کشاورزی توسط بومیان منطقه، چرای مفرط دام و تبدیل مراتع به دیمزار که با هدف دستیابی به سودی موقت رخ می‌دهد، معدن‌کاوی، جاده‌سازی، توسعه شهرها و شهرک‌های صنعتی، حفر چاه‌های آب غیرمجاز، جنگل زدایی، استفاده بیش از حد از نهاده‌های کشاورزی از جمله کودهای شیمیایی که منجر به شور شدن خاک‌ها می‌شود، آبیاری نادرست و هجوم آفات‌بخشی از علل تشدید بیابان‌زایی در استان گلستان است.

بیش از 80 درصد گردوغبار در گلستان، منشا خارجی دارد

به گفته وی، یکی از پیامدهای جدی بیابان‌زایی، ایجاد پدیده‌ای به نام گردوغبار و یا ریزگردهاست. موضوعی که زنگ خطر آن در استان گلستان به صدا درآمده است.

این استاد رشته کویرشناسی با بیان اینکه 80 تا 90 درصد گردوغباری که استان گلستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، منشا خارجی دارد، ادامه می‌دهد: وجود صحرای قره‌قوم در کشور ترکمنستان، شیی اثرپذیری استان گلستان نسبت به این پدیده می‌شود اما در کنار آن عواملی پیشتر به آن اشاره شد نیز به عنوان منابع داخلی تولید گردوغبار به شمار می‌روند.

وی معتقد است مسائل اقتصادی و اجتماعی ساکنان این مناطق به شدت تحت تأثیر این پدیده قرار خواهد گرفت. بیشترین مشکلاتی که در زمینه بیابان‌زایی در دهه‌های اخیر داشتیم مربوط به فعالیت‌های بشر بود که سبب تشدید تخریب طبیعت شده است. از سویی دیگر تنوع زیستی گیاهی و جانوری نیز با گسترش پدیده گردوغبار در این استان به خطر می‌افتد.

کیانیان به دیگر پیامدهای وقوع ریزگرد در استان گلستان اشاره می‌کند و یکی از جدی و مهم‌ترین مسائل را اختلاط آب شور و شیرین می‌داند و می‌گوید: چون سطح آب استان بالا است، امکان بروز این حالت وجود دارد که  بسیار خطرناک است زیرا سبب تخریب سطح وسیعی از اراضی کشاورزی استان می‌شود.

وی با اشاره به بررسی‌هایی که در استان داشته است، می‌گوید: در حال حاضر به دلایل مختلف از جمله کم آبی و فقر خاک بیش از 200 هزار هکتار از اراضی استان غیرقابل کشت است که می‌تواند زمینه مهاجرت از روستاها، افزایش فقر و کاهش درآمد اقتصادی جوامع محلی را به همراه داشته باشد و در نهایت وضعیت زندگی مردم را در شرق استان به مخاطره بیندازد.

عضو هیئت علمی دانشگاه سمنان با تأکید بر اینکه باید برنامه‌ریزی جامع، بلندمدت و قابل اجرا برای توسعه پایدار استان تهیه شود، بیان می‌کند: هدر ندادن منابع، ارتقاء سطح آگاهی مردم برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، تعامل بین دستگاه‌ها و مردم، دخیل کردن و جاب مشارکت‌های مردم در اجرای پروژه‌ها و بهبود سیستم پایش، مانیتورینگ و هشدار از جمله اقدامات مهم در این زمینه است.

وی بر لزوم جمع‌آوری و اجرای عملیات‌های آبخیزداری برای جلوگیری از گسترش پدیده ریزگرد تأکید می‌کند و ادامه می‌دهد: با توجه به کم آبی در شرق استان، انجام عملیات آبخیزداری و جمع‌آوری آب که حدود 100 تکنیک دارد، با توجه به شرایط منطقه و ابزارهای موجود، استفاده از انرژی‌های خورشیدی به جای استفاده از انرژی فسیلی، شناخت ساختارهای اجتماعی اقتصادی جوامع محلی، تهیه علوفه ارزان، پرداخت وام‌های ارزان قیمت، جذب توریست به روستاهای مناطق بیابانی و نیمه بیابانی و ایجاد اشتغال برای جوامع محلی از موضوعات و راهکارهای مهم در این بخش است.

وی به اصلاح روش‌های کشاورزی هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: بخش کشاورزی بزرگترین مصرف کننده آب به شمار می‌رود اما با توجه به روند تغییرات دمایی و تشدید کم آبی باید کاهش تبخیر آب در اراضی کشاورزی به ویژه در مناطق بیابانی را در دستور کار قرار داد و به سمت کشت‌های گلخانه ای حرکت کرد.

وجود ریزگردها با منشأ محلی در استان گلستان نگران‌کننده است

عباسعلی قزل‌سفلو، رئیس پژوهشکده محیط های خشک دانشگاه آزاد اسلامی مشهد وجود ریزگرد با منشأ محلی را برای استان گلستان نگران‌کننده می‌داند.

وی با بیان اینکه منشأ ریزگردهایی که استان گلستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد متفاوت از ریزگردهای جنوب و غرب کشور است، می‌گوید: با توجه به موقعیت استان گلستان که در شمال‌شرق کشور واقع شده، تأثیرپذیری استان از ریزگردهایی که استان‌های جنوبی و غربی کشور را درگیر کرده و عمده آن نیز از عراق، عربستان و شبه جزیره عرب سرچشمه می‌گیرد، بعید است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاداسلامی واحد مشهد ادامه می‌دهد: رسیدن دامنه این ریزگردها به استان گلستان خیلی متصور نیست زیرا استان‌های زیادی از غرب تا مرکز کشور در مسیر جریان ریزگردی قرار دارند. اما برای استان گلستان وجود ریزگردها با منشأ محلی نگران‌کننده است.

وی می‌گوید: به توجه به وضعیت مناطق شمالی استان و دشت قره‌قوم که در کشور ترکمنستان قرار دارد و هم‌چنین مسائلی مانند تغییر اقلیم و بهره برداری نادرست از آب اترک و خشک شدن آب‌بندان‌ها و تالاب‌های منطقه و فقر پوشش گیاهی، باید نگران ایجاد کانون‌های ریزگردهای محلی بود.

قزل سفلو تصریح می‌کند: با وضعیت موجود امکان تشدید این پدیده در سال‌های آینده به صورت جدی وجود دارد و باید فکر اساسی برای آن اندیشید. هرچند اقداماتی که منابع طبیعی استان انجام می‌دهد یا دغدغه انجام آن را دارد، میمون و مبارک است، اما باید از سرعت رشد این مسئله پیشی گرفت و خیلی جدی‌تر به آن پرداخت.

کاهش بارندگی در یکی دو سال اخیر نیز شرایط استان را بسیار حساس و شکننده کرده است. بنابر آمار موجود میزان بارش ها در سال آبی 96-95 نسبت به سال آبی 95-94 در استان نزدیک به 40 درصد کاهش یافته است. همین مسئله زمینه فقر بیشتر پوشش گیاهی مراتع و عدم کشت شدن بخشی از اراضی کشاورزی را به همراه داشته؛ این موضوع در صحبت های معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان نیز به آن اشاره شده است.

عبدالرحیم لطفی با بیان اینکه در محدوده استان گلستان بحث گردوغبار یا ریزگرد می‌تواند در سال‌های آتی به یک عامل تهدیدکننده برای استان تبدیل شود، می‌گوید: گسترش این پدیده را در چند سال اخیر می‌توان به وضوح دید. گواه این مسئله نیز گردوغباری است که همواره بر روی خودروها در چند ساعت می‌نشیند.

وی می‌افزاید: در تابستان امسال چندین روز گردغبار در شمال استان داشتیم. از اسفند سال 95 بارندگی مناسبی در منطقه رخ نداد که عامل تشدید کننده در این بحث است. از طرفی همجواری با کشور ترکمنستان و بیابان قره‌قوم در شمال و هم‌چنین زمین‌های کشاورزی شخم و دیسک خورده‌ای که به دلایل عدم بارندگی کشت نشده و تبدیل به تله‌ای از خاک خشک شده است، مراتع فاقد پوشش و فقیر شده زمینه‌ساز وقوع پدیده گردوغبار در استان هستند.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان با بیان اینکه خطر زمین‌های کشاورزی کشت نشده به مراتب بیش از مراتع فقیر شده است، می‌گوید: مراتع شاید پوشش کمی داشته باشند، اما خطرات کمتری نسبت به زمین‌های کشاورزی دارند در مراتع ریشه گیاهی وجود دارد که به نوعی تثبیت خاک را انجام می‌دهد، در این مناطق اگر بارندگی داشته باشیم گیاهان سبز می‌شوند اما در اراضی کشاورزی چون شخم و شیار می‌شود و ساختمان خاک به هم می‌خورد، خاک‌های لس ریزدانه قابل حرکت‌اند و می‌توانند منشا ریزگردها باشند.

برای مقابله با بیابان‌زایی و ریزگردها باید اجماع عمومی ایجاد شود

وی ادامه می دهد: جنگل‌زدایی یا تخریب جنگل به مفهوم مصطلح در استان وجود ندارد آنچه سبب تخریب عرصه‌های جنگلی استان می‌شود فشاری است که دو اقلیم کویری سمنان و ترکمنستان بر آن وارد می‌کنند. البته با تغییر رویکرد بهره‌برداری از جنگل موافق هستم. هرچند سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به دنبال اجرای طرح تنفس جنگل است تا برداشت چوب را متوقف کند اما باید توجه کرد که استفاده‌های دیگر مانند گردشگری بی‌حد و حساب و کتاب و غیرمسئولانه نیز کاهش پیدا کند، در غیر این صورت تخریب کیفی جنگل‌ها ادامه خواهد داشت.

لطفی یکی دیگر از نگرانی‌های استان در وقوع پدیده زیرگردها را عقب‌روی دریا و کاهش سطح آب دریای خزر و خشکی خلیج گرگان اعلام می‌کند و می‌گوید: این موارد عامل تهدیدکننده برای استان در سال‌های آتی خواهند بود که باید به آنها رسیدگی و نیاز است تا این موضوعات در سطح خیلی کلان هم پیگیری و علاج‌بخشی برای آن در نظر گرفته شود.

وی یکی از اقدامات موثر برای جلوگیری از پدیده ریزگردها را کشت گیاهان مقاوم به شوری و خشکی در مراتع استان می‌داند و تأکید می‌کند: منابع طبیعی استان گلستان در چند سال اخیر همکاری نزدیکی را با مراکز پژوهشی و دانشگاهی برقرار کرده که سبب شده به سمت گونه‌های مقاوم به شوری و خشکی در استان هدایت شویم.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان گفت: برخی گونه‌های بومی استان در معرض انقراض قرار داشتند که در حال احیاء آنها هستیم. هم‌چنین با همکاری پژوهشکده محیط های خشک کشور 18 نوع گراس را از خارج وارد کردیم که در حال طی مراحل سازگاری و سنجش مقاومت در برابر خشکی و شوری هستند.

با وجود خطری که این استان شمالی و ساحلی را تهدید می‌کند، به نظر می‌رسد برای مقابله با پدیده بیابان‌زایی و ریزگردها باید اجماع عمومی بین همه دستگاه‌های استان ایجاد شود و ظرفیت‌سازی‌های زیادی برای جوامع محلی و ذینفعان منطقه صورت گیرد.

در صورتی که رویکردهای اجرایی در زمینه استفاده صحیح از منابع آبی و شیوه‌های معمول کشاورزی، بهره برداری از منابع طبیعی و استفاده از محیط زیست تغییر نکند و در کنار آن برنامه جامع و بین دستگاهی برای سازگاری با پدیده تغییر اقلیم تدوین نشود، باید انتظار خوزستانی دیگر این بار نه در کنار کارون بلکه در کنار خزر را کشید که مردمانش باید هر روز با پدیده‌ای به نام ریزگرد دست به گریبان باشند.

انتهای پیام/ تسنیم