تلاش میراث گلستان برای احیای دیوار گرگان+تصاویر

به گزارش گلستان 24، دیوار تاریخی گرگان که به نام های سد اسکندر، سد انوشیروان و دیوار دفاعی در منابع جغرافیای تاریخی و سفرنامه ها از آن یاد شده، با طول ۲۰۰ کیلومتر، از غرب به شرق گلستان کشیده شده است. این دیوار در طول مسیر خود دارای تاسیسات وابسته نظیر خندق، زنجیره ای از قلعه ها، کوره های آجرپزی، سد، کانال های هدایت آب و بیش از ۳۸ قلعه به شکل چهارگوش بوده است.

بخش اعظمی از این اثر تاریخی که به گفته کارشناسان متعلق به دوره ساسانی است به دلیل دست درازی بشر در دوره های مختلف تاریخی، از بین رفته و تنها قسمت مدفون شده آن در خاک برای نمایش فرهنگ کهن این منطقه به نسل های آینده به جا مانده است.

دیوار گرگان توسط معماران ایرانی دوران ساسانیان ساخته شده است

دیوار گرگان به لحاظ بهره‌گیری از مصالح بوم‌آورد و تولید خشت و پخت در کوره‌های آجرپزی حاشیه دیوار، نسبت به سایر دیوارهای ساخته شده در سالهای دور، کم نظیر است به طوریکه می‌توان گفت مستحکم‌ترین دیوار دفاعی بوده که به دست معماران ایرانی ساخته شده است.

یک کارشناس ارشد باستان شناسی در توضیح این دیوار تاریخی که سومین دیوار بلند دنیا به شمار می رود، به خبرنگار مهر، گفت: دیوار گرگان که به مار سرخ معروف است، در اواخر ساسانی در برابر دشمنان شمالی در قرون پنجم و ششم میلادی ساخته شده است.

حبیب رضایی از وجود خندقی به عرض ۳۰ متر در امتداد دیوار خبرداد و گفت: در این خندق در آن زمان آب جریان داشت و دیگر تاسیسات آبی مانند کانال و سد باستانی نیز از تاسیسات وابسته به آن بودند.

رضایی با بیان این که مصالح اولیه دیوار از آجرهایی با خاک رس و با ترکیب کاه خردشده ریز و درشت بوده، گفت: وزن تقریبی هر کدام از آجرها بعد از پخت در کوره‌ها ۲۱ تا ۲۴ کیلوگرم بوده است.

به گفته این کارشناس باستان شناسی، رنگ بیشتر آجرها به جهت جنس و ذرات موجود در خاک مورد استفاده، آجری متمایل به نخودی تا قرمز است و به این دلیل در برخی منابع تاریخی به آن دیوار سرخ یا مارسرخ نیز گفته شده است.

دیوار بزرگ گرگان که یکی از آثار شگفت انگیز معماری پیش از اسلام به شمار می آید، هم اکنون از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران به عنوان یکی از گزینه های اصلی برای ثبت در فهرست آثار میراث جهانی(یونسکو) مطرح است.

اما به دلیل تغییراتی که توسط ساکنان اطراف این دیوار در ساختار خود دیوار و تاسیسات آن شده و همچنین به دلیل تغییرات فرسایش آب و هوایی بخش زیادی از دیوار یا نابود یا زیر خاک مدفون شده است که این امر کار ثبت را با مشکلاتی رو به رو کرده است. از سویی به دلیل وجود برخی روستاها در مسیر و همچنین زمین های کشاورزی بر روی این دیوار، میراث فرهنگی عملا با چالشی جدی برای ثبت جهانی این میراث عظیم رو به رو است.

مرحله دوم پژوهش دیوارگرگان، در پاییز ۹۳انجام شد

معاون میراث فرهنگی اداره کل استان گلستان از انعقاد تفاهم نامه همکاری مشترک بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور و دانشگاه اسکاتلند برای پژوهش بر روی این اثر تاریخی خبر داد و به خبرنگار مهر گفت: مرحله دوم پژوهش این دیوار در پاییز ۹۳ به مدت یک ماه انجام شد.

تفاهم نامه همکاری مشترک بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور و دانشگاه اسکاتلند برای پژوهش بر روی دیوار گرگان انجام شد.

حمید عمرانی رکاوندی با بیان این نکته که چندین سال وقفه در پژوهش این اثر تاریخی افتاده بود، افزود: از محل اعتبارات ملی و استانی مبلغی برای ساماندهی و مرمت کارگاه های کاوش اختصاص داده شد تا در پایان سال مالی بتوانیم کارگاه های کاوشی که در گذشته حفاری کردیم را ساماندهی کنیم.
 

وی ادامه داد: در کنار پژوهش و ساماندهی، بحث مقدمات پرونده ثبت جهانی دیوار گرگان هم در دستور کار سازمان و استان قرار دارد. امیدواریم این پرونده به موقع آماده شود تا برای ثبت جهانی به یونسکو ارسال شود.

ساماندهی دیوار دفاعی گرگان نیازمند همکاری دستگاه های اجرایی است

این مسئول گلستانی خواستارهمکاری دستگاه های اجرایی استان برای ساماندهی دیوار دفاعی گرگان شد و گفت: دیوار گرگان حدود ۲۰۰ کیلومتر است که آب، برق، گاز، تلفن، جاده، سد و رودخانه در آن دخیل است از این رو هماهنگی همه دستگاه های اجرایی برای دیوار گرگان ضروری است.

وی با بیان این نکته که مقدمات ثبت جهانی دیوار انجام شده، افزود: تلاش می کنیم شرایط مالی آن هم مهیا شود. مقدمات ثبت برج گنبد قابوس ظرف ۶ ماه آماده شد اما دیوار یک بحث زمان بر است که همت جمعی می طلبد.

برای بخش هایی از دیوار، بازسازی انجام می شود

وی با تاکید بر این نکته که ما قصد نداریم دیوار را بسازیم، اظهار کرد: شاید بازسازی برای بخش هایی از دیوار رخ دهد اما در تمامی قسمت ها، این اتفاق نخواهد افتاد. بازسازی دیوار هم برای این است که مخاطب آن را حس کند.

معاون میراث فرهنگی گلستان در توضیح جذب گردشگر برای دیوار، گفت: تورهای دانشجویی، دانش آموزی و گردشگران داخلی و خارجی از این دیوار دیدن می کنند از این رو ثبت جهانی آن، تاثیر زیادی در جذب گردشگر خواهد داشت.

تورهای دانشجویی، دانش آموزی و گردشگران داخلی و خارجی از این دیوار دیدن می کنند از این رو ثبت جهانی آن، تاثیر زیادی در جذب گردشگر خواهد داشتوی با بیان این مطلب که جذب گردشگر، توسعه پایدار را برای گلستان به همراه خواهد داشت، افزود: اگر کشاورزی در گلستان به عنوان اولین محور توسعه است، میراث فرهنگی را می توان به عنوان محور دوم توسعه برای استان دانست.

درحالی که معاون میراث فرهنگی و گردشگری گلستان ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان را یک نیاز و گامی در جهت توسعه گردشگری استان می داند یک کارشناس ارشد معماری، ثبت دیوار در فهرست آثار میراث جهانی را اشتباه دانسته و شناساندن اهمیت این ظرفیت به مردم را ضروری اعلام می کند.

ثبت جهانی دیوار تاریخی، کمکی به حفاظت و نگهداری آن نخواهد کرد

مقداد علوی با اشاره به اینکه ثبت جهانی دیوار تاریخی به تنهایی کمکی به حفاظت و نگهداری آن نخواهد کرد به خبرنگار مهر گفت: در حالیکه ما در سطح ملی و یا استانی قادر به معرفی دیوار تاریخی گرگان نبوده ایم، ثبت جهانی آن خیلی موضوعیت نخواهد داشت.

وی که معقتد است هنوز برای دیوار تارخی گرگان حساسیت در حفظ و نگهداری و ارزشمندی آن برای مردم ایجاد نشده، ثبت آن در فهرست جهانی آثار تاریخی را اشتباه دانست و در تکمیل این ادعای خود گفت: اگر در این شرایط دیوار ثبت جهانی شود  بیشتر زیر سوال خواهیم رفت و باید برای عدم نگهداری مناسب این اثر تاریخی به دنیا پاسخگو باشیم.

دیوار تاریخی گرگان، یک گره خوردگی طولانی و مفصل با فرهنگ ایران و گلستان دارد

علوی با تاکید بر این نکته که دیوار تاریخی گرگان، یک گره خوردگی طولانی و مفصل با فرهنگ ایران و استان گلستان دارد، اظهار کرد: اکنون معرفی این اثر تاریخی به مردم حائز اهمیت است زیرا با تبیین ارزش این دیوارتاریخی به مردم، آنها به طور قطع از این اثر کهن محافظت خواهند کرد.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی، آجرهای این دیوارتوسط روستاهای همجوار برای ساخت مسکن مورد استفاده قرار گرفت به همین دلیل بخشی از دیوار نیز اینگونه از بین رفت.

کارشناس ارشد معماری با بیان این نکته که معروف ترین دیوارهای جهان، دیوار چین، دیوار گرگان، دیواری در قفقاز و آلمان است، گفت: همه این دیوارها همزمان در یک دوره تاریخی برای جلوگیری از هجوم اقوام دیگر در این سرزمین ها ساخته شده است.

علوی ضمن یادآوری این مطلب که دیوار چین به دلیل استفاده از مصالح کوهستان های آن منطقه بسیار پایدار است، افزود: دیواری که در قفقاز و آلمان ساخته شد نیز پایه سنگی داشتند درحالی که دیوار تاریخی گرگان بنای خشتی، آجری داشته که این امر متاسفانه به فرسایش آن در طول زمان دامن زده است.

معاون گرشگری اداره کل میراث فرهنگی گلستان نیز دیوار دفاعی گرگان را ظرفیتی برای گردشگری دانست و گفت: اگر بخش هایی از این دیوار از دل زمین بیرون بیاید جذابیت آن برای بازدیدکنندگان دو چندان خواهد شد.

پس از کاوش دیوار، اطلاع رسانی و برگزاری تور انجام می شود

احمد تجری در گفتگو با خبرنگار مهر، ادامه داد: پس از اینکه شرایط کاوش و احیای این اثر تاریخی انجام شود، بحث اطلاع رسانی و تشکیل تورهای مسافرتی شکل می گیرد اما فعلا نمی توان مسافران را جذب کرد چراکه شرایط فعلی دیوار آن جذابیت لازم را ندارد.

این مسئول گلستانی تصریح کرد: وجود ظرفیت هایی در کنار دیوار مثل خندق و قلعه مانند بسته ای است که برای جذب مسافر اثرگذار خواهد بود اما با این حال برای جذب گردشگر بازهم نیاز است کاوش های بیشتری انجام شود.

وجود ظرفیت هایی در کنار دیوار مثل خندق و قلعه مانند پکیجی است که برای جذب مسافر اثرگذار خواهد بود اما با این حال برای جذب گردشگر بازهم نیاز است کاوش های بیشتری انجام شودجدای از اهمیت دیوار گرگان به لحاظ تاریخی و فرهنگی برای ساکنان استرآباد و ایران اسلامی، تاثیری که این اثر تاریخی در جذب گردشگر برای استان می تواند داشته باشد قابل چشم پوشی نیست اما پیش از همه باید برای حفظ باقیمانده این اثر و دور نگه داشتن آن از هر گونه آسیب، افکار عمومی را درگیر این موضوع کرد.

آگاهی بخشی به مردم در خصوص اهمیت دیوار تاریخی گرگان و آثار خوبی که به لحاظ اقتصادی می تواند برای آنها در پی داشته باشد می تواند مانند اهرمی مثبت برای بهره جستن و حفظ این اثر، عمل کند مشروط بر آنکه همزمان با تلاش برای ساماندهی دیوار، برنامه ای در راستای آموزش و فرهنگ سازی حفظ دیوار برای مردم انجام شود.

الهام رئوفی فر-مهر