دل خاک از گذر تاریخ می گوید/ظرفیتِ مغفول مانده شهر تاریخی جرجان

به گزارش گلستان 24، شهر تاریخی جرجان (گرگان قدیم) که در حاشیه غربی شهرستان گنبد کاووس قرار گرفته، یکی از شهرهای مهم و مشهور ایران در قرن چهارم تا هفتم هجری است؛ اهمیت این شهر تا آنجاست که عده ای از جغرافی دانان قرون گذشته مانند ابن حوقل، جرجان را با شهرهایی مانند ری، نیشابور و کاشان قابل مقایسه می دانند.

به اعتقاد کارشناسان این شهر در دوران سلسله های مختلف مانند سامانیان، آل زیار، آل بویه و سلجوقیان جز شهرهای مهم ایران به شمار می رفته است.

در برخی کتب تاریخی آمده که  شهر تاریخی جرجان بر اثر حمله مغول در سال ۶۱۸ قمری ویران شده و همین امر باعث شد تا این شهر شکوه و رونق خود را از دست بدهد.

این محوطه ارزشمند تاریخی در دهه پنجاه هجری، توسط دکتر یوسف کیانی مورد کاوش های باستان شناختی قرار گرفت و آثار با ارزشی از جمله معماری، ظروف سفالی منحصر به فرد، ظروف شیشه ای و فلزی از آن به دست آمد.

مهمترین یافته های معماری کشف شده این شهر تاریخی معابر آجر فرش، کوره های ساخت سفال، فلز و کانال های سیستم آبرسانی شهر است که امروزه علی رغم تخریب های فراوان هنوز قابل رویت است.

کانال‌هایی با عمق سه متر و عرض ۱۸۰سانتی متر، خیابان‌ هایی پوشیده با آجر سرخ، کوره‌ های سفال‌ پزی و کارگاه‌ های شیشه‌ گری، آهنگری و فلزکاری تنها بخشی از تاریخ پربار شهر تاریخی جرجان است، شهری که با گذشت ۱۳ دهه از شناسایی اش هم اکنون سفال‌هایش زیر پای عابران می‌شکند و حریمش با ساختمان‌های نوساز خدشه‌ دار می ‌شود.

مساحت این شهر در زمان آبادی یک هزارو ۲۰۰ هکتار بوده درحالی که امروز به دلایل مختلفی چون کاووش های غیر مجاز، توسعه کشاورزی و ساخت خانه های جدید به مساحتی حدود ۲۵۰ هکتار در دوطرف گرگان رود محدود شده است.

مدت هاست که صحبت از راه اندازی سایت موزه در شهر تاریخی جرجان و اعمال سیاست هایی برای جذب گردشگر شده اما در عمل این سایت باستان شناسی، در گوشه ای از شهر گنبد در تنهایی و غربت خود به انتظار تصمیمات مهم مسئولین گلستانی نشسته است.

شهر جرجان متعلق به دوره اسلامی است

برای معرفی بیشتر این اثر ارزشمند به سراغ یک کارشناس ارشد باستان شناسی رفتیم. ولی ا.. قاضی در معرفی شهر تاریخی جرجان، به خبرنگار مهر گفت: این شهر یکی از پرارزش ترین آثار به جا مانده از دوران اسلامی است که در سال ۱۳۱۷ به ثبت رسیده است.

وی از وجود کوره های شیشه گری در این منطقه خبر داد و گفت: کشف کوره های شیشه گری، تولید ظروف شیشه ای در این شهر نشان از تاریخ و فرهنگ کهن این مرز و بوم دارد.

این مدرس دانشگاه ضمن یادآوری این نکته که کشف کوره های شیشه گری در ایران برای اولین بار در این محوطه ثبت شده، افزود: از مهمترین یافته های سفالی به دست آمده از شهر جرجان که دارای شهرت جهانی هستند، ظروف معروف به زرین فام بوده که زینت بخش بسیاری از موزه های دنیا است.

وی با بیان این نکته که این شهر تاریخی با ارزش، اولین اثر ثبت شدۀ استان گلستان در فهرست آثار ملی کشور است، افزود: به دلیل ویژگی ها و شاخصه های منحصر به فرد شهر تاریخی جرجان، این اثر توانایی ثبت در فهرست آثار جهانی را نیز دارد.

وی تصریح کرد: امیدواریم با تلاش و پیگیری های مسئولین، شهر تاریخی جرجان به عنوان دومین اثر جهانی دشت گرگان در فهرست یونسکو ثبت شود چرا که این امر باعث افزایش بیش از پیش گردشگر و در آمد زایی اقتصادی منطقه خواهد بود.

ثبت شهر تاریخی جرجان به عنوان دومین اثر جهانی دشت گرگان باعث افزایش بیش از پیش گردشگر و در آمد زایی اقتصادی منطقه خواهد بود.

در کنار آثار باستانی کشف شده از لایه های باستان شناختی این محوطه، گنبد قابوس و امازاده یحیی بن زید از شاخص ترین آثار به جای مانده مرتبط با این شهر تاریخی محسوب می شوند.

گنبد قابوس یادگار قابوس بن وشمگیر از سلسله ی آل زیار و متعلق به قرن چهارم و امامزاده یحیی بن زید که به گفته کارشناسان بر توجه به گچبری های موجود می توان این بنا را مربوط به دوره ایلخانان نسبت داد مجاورت این اثر تاریخی در کنار سایت باستانی جرجان، بستری برای جذب گردشگر هم به شمار می روند.

با توجه به اهمیت شهر تاریخی جرجان و قرار گرفتن آن در محدوده شهری و نزدیکی با گنبد قابوس پتانسیلی برای جذب گردشگری است لذا پس از احداث سایت موزه شهری در این محل به عنوان یک موزه تاریخی ارزشمند، به نمایش گذاشتن آثار و اشیاء به دست آمده از کاوش های باستان شناسی هم در جذب بیش از پیش گردشگر کمک پیشنهاد می شود. اما به توجه به تصرف ها و حریم شکنی ها، تعیین عرصه و حریم اثر و آزاد سازی قسمت هایی از این شهر که دارای مالکیت شخصی است می تواند پتانسیل های جذب گردشگر شهر جرجان را به بالفعل تبدیل کرده و نقش مهمی در شکوفایی گردشگری این استان داشته باشد.

علی رغم همه این ظرفیت ها، تاکنون از ظرفیت این مکان تاریخی به درستی استفاده نشده و این اثر تاریخی پس از اکتشافات، به حال خود رها شده است تا زیر باران و باد، و در کنار عبور رهگذران و موتور سواران، رفته رفته عمر هزار ساله خود را به پایان برساند.

این در حالی است که مشابه ظرفیتی مثل شهر تاریخی جرجان در تپه سیلک کاشان وجود دارد با این تفاوت که در کاشان از این پتانسل به بهترین نحو برای جذب گردشگر استفاده شده است.

می توان از شهر تاریخی جرجان به عنوان سایت پژوهشی بهره جست

حسین کتولی، کارشناس ارشد مرمت در گفتگو با خبرنگار مهر، معرفی این اثر تاریخی در کشور، حصارکشی اطراف شهر جرجان، پیش بینی مکانی برای راهنمایی تورها و تعیین مسیری خاص برای تردد گردشگران در این سایت باستانی را ضروری دانست و گفت: نیاز است تابلو و بروشور با توضیحات کافی برای هر قسمتی که اشیا کشف شده پیش بینی شود.

این مدرس دانشگاه با بیان این نکته که شهر تاریخی گرگان سایت پژوهشی به شمار می رود، افزود: پژوهش های انجام شده به صورت آرشیوی برای کسب اطلاعات دانشجویان وجود ندارد و یا دست کم، کسی از وجود چنین آرشیوی مطلع نیست.

پژوهش های انجام شده در

شهر تاریخی جرجان به صورت آرشیوی برای کسب اطلاعات دانشجویان وجود ندارد و یا دست کم، کسی از وجود چنین آرشیوی مطلع نیست

وی واگذاری این سایت باستانی به بخش خصوصی و ساماندهی آن را از جمله راه های رونق گردشگری این مکان دانست و افزود: متاسفانه در این خصوص هنوز فرهنگ سازی نشده تا بخش خصوصی به عنوان منبع درآمدی خوب به این نوع مکان ها نگاه داشته باشد.

سیاست های اجرای برای سایت جرجان تببین نشده است

خبرنگار مهر برای اطلاع از سیاست های اداره میراث فرهنگی گلستان برای شهر تاریخی جرجان به سراغ مدیر کل این اداره رفت، ابرهیم کریمی با بیان این نکته که هنوز جمع بندی سال۹۴ را انجام ندادیم، گفت: به محض جمع بندی برنامه های امسال، سیاست های اجرایی برای این سایت باستانی نیز اعلام می شود.

وی با اعلام این مطلب که هنوز در مرحله مباحث مشورتی و درون سازمانی هستیم، به توضیحی کوتاه بسنده کرد و گفت: تا ۲۰ روز آینده خط و مش و موارد لازم در سه حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مشخص خواهد شد که به تبع موضوع شهر تاریخی جرجان نیز در آن گنجانده می شود.

با توجه به ارزش تاریخی و ظرفیت بالای گردشگری شهر تاریخی جرجان، اقدام به معرفی این اثر تاریخی در کشور، فعال کردن تور لیدرها در این بخش، ساماندهی این مکان برای حضور گردشگر و فراهم آوردن امکانات رفاهی برای مسافر از جمله مواردی است که می توان از آن به عنوان شرطی برای رونق این سایت باستانی یاد کرد.

هرساله تعدادی از شهرهای کشور با فراهم آوردن بستر گردشگری و معرفی آن به سایر هم وطنان و تبلیغات گستره در رسانه های گروهی، سایت های مجازی و شبکه های اجتماعی با سایر شهرهای کشور که از دیرباز محلی برای حضور گردشگران بوده، رقابت می کنند از این رو انتظار می رود با توجه به جاذبه های طبیعی و تاریخی گلستان متولیان امر از قافله گردشگری کشور عقب نمانده و سیاست های خود را اجرایی کنند.

خبرنگار: الهام رئوفی فر/مهر