اراضی کشاورزی گلستان آب می بلعد/ جای خالی برنامه جامع مدیریت آب

گلستان در ظاهر در نوار سبز شمالی کشور قرار دارد و بسیاری آن را در زمره استان ها پر باران و پر آب قلمداد می کنند اما این استان تنها یک گام به بیابانی ‌تر شدن و خشکی مرگ ‌آفرین فاصله دارد.

در سال های اخیر بحران بی آبی گریبانگیر گلستان شده و فرصت برای عبور از این بحران فراگیر، بسیار کوتاه است اما با این وجود هنوز برنامه ای مدیریت مصرف آب در استان وجود ندارد.

مسئولان آب منطقه ای گلستان معتقدند ۸۷ درصد از دو میلیون و ۴۸۵ متر مکعب آب های سطحی و زیرزمینی استان در بخش کشاورزی مصرف می شود اما به نظر می رسد هدر رفت آب در بخش کشاورزی به مراتب بیشتر از مصرف آن است و  مسئولان هم راهکار جدی و ضربتی برای مقابله با این روند تعیین نکرده و به اجرا نگذاشته اند.

هدر رفت آب داریم نه مصرف

دبیرخانه کشاورز استان گلستان با یادآوری این که هم اکنون انتقال و مصرف آب در بخش کشاورزی را جهادکشاورزی مدیریت می کند، اظهار کرد: کشاورزی بدون آب معنا ندارد و از سوی دیگر به دلیل نیاز به غذا و حفظ امنیت غذایی در کشور نیازمند کشاورزی هستیم.

علیقلی ایمانی تاکید کرد: ما حجم مشخصی از آب داریم که با توجه به افزایش جمعیت باید مصرف آن را مدیریت کنیم به طوری که هم منابع آبی ما حفظ شود و هم امنیت غذایی ما به خطر نیفتد.

وی با تاکید بر اینکه ما باید در این حوزه تدبیر داشته باشیم و نه کشاورزی را تعطیل کنیم، افزود: سال گذشته و امسال ممنوعیت کشت شالی در گلستان مطرح شد که به اعتقاد من سیاست درستی نبوده چرا که ما باید مصرف آب را مدیریت می کردیم.

وی گفت: مسئولان آب منطقه ای مدعی هستند بین ۸۰ تا ۹۰ درصد منابع آبی گلستان در بخش کشاورزی مصرف می شود که آن را قبول ندارم؛ در گلستان هدر رفت آب کشاورزی بیشتر از مصرف آن است.

دبیرخانه کشاورز استان گلستان ادامه داد: به عنوان یک بهره بردار و کسی که در این بخش مسئولیتی دارد بارها به صراحت به مسئولان اعلام کرده ایم و با علم، استدلال و منطق به مسئولان آب منطقه ای گلستان هم قبولاندیم که آمار منتشره از مصرف آب در بخش کشاورزی اشتباه است.

وی اضافه کرد: امسال اعلام شد حدود ۱۳۰ هزار هکتار شالی در گلستان کشت شد و به گفته آقایان هر هکتار شالی ۱۵ هزار متر مکعب آب مصرف می کند؛ اگر این آمار درست باشد چیزی حدود دو میلیون متر مکعب از منابع آبی استان در چند ماه به کشت شالی اختصاص یافته است و قطعا ما در بخش شرب، کشت سایر محصولات و محیط زیست و ... نیاز آبی نداشته ایم.

ایمانی تصریح کرد: بسیاری از آمار و اعداد و ارقامی که از سوی مسئولان در حوزه آب بیان می شود پایه و مبنای کارشناسی ندارد؛ مصرف آب کشاورزی استان حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد است نه بین ۹۰ تا ۹۵ درصد.

وی با بیان اینکه در کنار کاهش بارندگی و تغییر اقلیم برنامه های درست و اصولی در حوزه مدیریت پخش سیلاب و آبخیزداری و سدسازی و ... در گلستان نداریم، خاطرنشان کرد: می پذیریم در بخش کشاورزی گلستان شاهد هدر رفت آب هستیم؛ چرا که زیرساخت های قابل قبولی در حوزه انتقال آب نداریم و مصرف اصلاح نشده است و همچنان بخش عمده ای از آب در مسیر انتقال  هدر می رود.

وی با تاکید بر اینکه باید جلوی هدر رفت آب در بخش کشاورزی را بگیریم، بیان کرد: راندمان آبیاری گلستان (انتقال +مصرف) پایین است هرچند جهادکشاورزی در سال های اخیر در این حوزه ورود کرده و حمایت های خوبی برای اجرای گلخانه، شبکه های نوین آبیاری، انتقال آب با لوله و ... دارد تا جایی که راندمان آبیاری استان در انتهای دولت دهم ۳۶ درصد بود که هم اکنون به ۴۵ درصد رسیده است.

کاهش ۶۰ تا ۸۰ درصدی رواناب ها در گلستان

دبیرخانه کشاورز گلستان بر هدر رفت آب در بخش کشاورزی استان تاکید دارد و مدیر عامل شرکت آب منطقه ای گلستان از زاویه دیگر به موضوع کم آبی در استان نگاه کرده و گفت: در سال آبی جدید تاکنون  ۳۷۲ میلی متر بارندگی داشتیم که در مدت مشابه سال گذشته میزان بارندگی استان ۶۱۴ میلی متر بود و این در حالی است که متوسط دراز مدت ما ۴۷۰  میلی متر است.

علی نظری با بیان اینکه نسبت به سال گذشته ۳۷ درصد و نسبت به دراز مدت ۱۸ درصد کاهش نزولات داشتیم، افزود: همین کمبود بارش باعث شده، ذخیره آبی پشت سدهای استان در حال حاضر تنها ۳۰ میلیون متر مکعب باشد که در سال آبی گذشته در همین زمان ۸۹ میلیون متر مکعب معادل ۳۹ درصد آب ذخایر سدهای استان بود.

وی بیان کرد: به دلیل همین خشکسالی ها و نبود بارش، رواناب های ما در رودخانه ها کم شده است و بین ۶۰ تا ۸۰ درصد کاهش رواناب در رودخانه ها داریم.

مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان گلستان تصریح کرد: حتی اگر بارندگی ها نیز افزایش یابد باز هم به دلیل اینکه سفره ها خشک است و نیاز به تغذیه دارد آب در رودخانه ها جاری نمی شود و باز هم کاهش روان آب داریم.

در بخش کشاورزی گلستان شاهد هدر رفت آب هستیم چرا که زیرساخت های قابل قبولی در حوزه انتقال آب نداریم و مصرف اصلاح نشده استوی متذکر شد: اگر به همین شکل برداشت آب از سفره ها را ادامه دهیم و آب از آبخوان های عمیق تر برداشت شود، احتمال شور شدن آب و فرو نشست و بیابان زایی در استان وجود دارد.

وی ادامه داد: پتانسیل آب های سطحی استان یک میلیون و ۲۲۵ متر مکعب است و حدود یک میلیون و ۲۵۰ متر مکعب پتانسیل زیرزمینی داریم که حدود ۸۷ درصد آن در بخش کشاورزی مصرف می شود.

نظری در پاسخ به این سوال که برای صیانت از آب های موجود چه باید کرد، گفت: باید با کمک وزارت نیرو، استانداری و نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و... سهم و قدر استان را از کشور بگیریم.

وی اضافه کرد: بخشی از سازه های نیمه تمام استان را باید تکمیل کنیم و سازه های مختلف برای ذخیره آب مانند تغذیه مصنوعی و آب بندان و سدها را بسازیم که البته این اقدامات در حال انجام است.

نظری با تاکید بر اینکه ذینفعان و مصرف کنندگان هم باید رعایت مصرف را انجام دهند، خاطرنشان کرد: بخشی از کنترل ها را می توانیم با ابزارهای موجود انجام دهیم؛ مثلا در کشاورزی می توانیم از روش های مدرن استفاده کنیم، کشت صنعتی و گلخانه ای و نوین جایگزین کشت سنتی شود و همچنین سیاست کشت عوض شود.

کشاورزان به توصیه های کارشناسی آب منطقه ای گوش نکردند

مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان با یادآوری اینکه اجرای سیاست کشت مربوط به عزیزان در جهاد کشاورزی است، خاطرنشان کرد: انتظار داریم در راستای سیاست کشت به پروانه های بهره برداری مان توجه کنیم چون در آب منطقه ای  ما کنترل برداشت انجام می دهیم.

وی بیان کرد: ما نمی گوییم مردم شالی کشت نکنند، اگر هر کدام از دستگاه ها و حاکمیت کار خود را درست انجام دهد ما موفق می شویم؛ انتظار ما این است که بهره برداران استان، مازاد بر پروانه بهره برداری برداشت نکنند.

نظری با بیان این که با نصب کنتور و با کنترل پروانه بهره برداری کار کنترل و نظارت بر استفاده از منابع آبی توسط بهره برداران انجام می شود، گفت: امسال کشاورزان به توصیه های کارشناسی آب منطقه ای گوش نکردند و متاسفانه بخش زیادی از محصولات استان خشک شد.

وی با یادآوری اینکه اقلیم استان تغییر کرده است، بیان کرد: اقتصاد مردم استان ما وابسته به کشاورزی است وبرای این که مردم به سمت کشت محصول پر آب طلب شالی نروند یا باید محصول مناسبی جایگزین شود، یا حمایتی (سوبسید) به کشاورزان در راستای یک محصول داده شود که آن ها بتوانند اقتصاد خود را تامین کنند.

نظری با تاکید بر اینکه تنها بحث سلبی مشکلی را حل نمی کند، متذکر شد: ما باید راهکارهایی بدهیم که مردم باور داشته باشند؛ ما می خواهیم اعتماد بین ما و ذینفعان ایجاد شود چون یک جانبه کار کردن مشکلی را حل نمی کند.

گلستان برنامه جامع مدیریت آب ندارد

مدیرعامل آب منطقه ای گلستان و دبیر خانه کشاورز هر دو بر مدیریت مصرف تاکید دارند در شرایطی که کارشناسان معتقدند مشکل کار کشاورزی استان اینجاست که گلستان فاقد برنامه جامع مدیریت آب است.

علیرضا کیانی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان در این باره  گفت: آب کالایی نیست که وابسته یک اداره خاص باشد؛ مصرف آب نیازمند مدیریت جامع است و همه باید نگاه بهم پیوسته به آن داشته باشند.

وی افزود: در بحران بی آبی همه متضرر می شوند اما در حال حاضر نگاه ها  و عملکرد دستگاه ها در این حوزه جزیره ای است؛ آب منطقه ای متولی تامین آب است، محیط زیست تالاب ها را مدیریت می کند و ...

کشاورزی لزوما آب بیشتری مصرف می کند اما می پذیریم مدیریت مصرف در بخش کشاورزی ضعیف است و راندمان آبیاری ما خوب نیستعضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان ادامه داد: اینکه گفته می شود بیشترین حجم منابع آبی استان در بخش کشاورزی مصرف می شود کاملا درست است شرایط در همه دنیا یکسان است چرا که کشاورزی با زندگی و تولید در ارتباط است.

وی اضافه کرد: کشاورزی لزوما آب بیشتری مصرف می کند اما می پذیریم مدیریت مصرف در بخش کشاورزی ضعیف است و راندمان آبیاری ما خوب نیست.

کیانی با تاکید بر اینکه اجرای روش های نوین آبیاری و کاهش تبخیر می تواند به کاهش مصرف و بهبود راندمان آبیاری کمک کند، متذکر شد: بیش از پیش نیازمند اجرای طرح جامع و محوری مدیریت مصرف آب و تغییر فرهنگ نگرش به آب در جامعه هستیم.

ارزش اقتصادی آب به درستی ترسیم نشده است

وی تصریح کرد: ارزش اقتصادی آب در کشور به درستی ترسیم نشده است؛ جهادکشاورزی در کاهش مصرف ورود کرده و برنامه های خوبی را به اجرا گذاشته اما وزارت نیرو هم باید به درستی در این حوزه ورود کند.

وی خاطرنشان کرد: راه حل مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی این است که جهاد کشاورزی کشت جایگزین شالی معرفی کرده و از کشاورز در این بخش حمایت کرده و معیشت کشاورزان را در نظر بگیرد و در عین حال وزارت نیرو هم بر مصرف آب کنترل داشته و با نصب کنتور حجمی ، میزان مصرف را اندازه گیری کند و به ازای صرفه جویی آب به کشاورز پول بدهد.

کیانی متذکر شد: به جای دستوری عمل کردن و مسائل مصرف کشاورزی را امنیتی کردن باید به سمت دادن مشوق به کشاورزان برویم و با خرید آب صرفه جویی شده از کشاورزی این فرهنگ را تقویت کنیم.

وی با بیان اینکه جهادکشاورزی در مقابل بحران کم آبی و مصرف بالا در بخش کشاورزی سکوت نکرده است، اظهار کرد: هم اکنون جهادکشاورزی به طرح هایی که در جهت تعدیل مصرف آب ( روش های نوین آبیاری) اجرا می شود، ۸۵ درصد سوبسید می دهد اما تنها ۲۰ تا ۲۵ درصد از اراضی گلستان ظرفیت اجرای چنین طرح هایی دارند.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان افزود: ۷۵ درصد از اراضی استان همچنان مجبور به استفاده از روش های قدیم آبیاری هستند اما طرح های تسطیح، تجهیز و نوسازی اراضی، قالب بندی زمین های کشاورزی، انتقال آب با لوله و ...  در جهت افزایش راندمان آبیاری و کمک به حل بحران بی آبی به اجرا گذاشته شده است.

بحران بی آبی، بیشترین حجم مصرف منابع آبی استان در بخش کشاورزی و هدر رفت آب در این حوزه فصل مشترک صحبت های کارشناسان و مسئولان است اما به نظر می رسد نداشتن برنامه مدیریت جامع مصرف آب و جزیره ای عمل کردن دستگاه های مختلف بیش از هر چیز گریبان استان را گرفته تا همچنان زمین های کشاورزی گلستان آب ببلعند.