از استرآباد تا گرگان
تصاویر / استرآباد از گذشته تا امروز
تغییر نام استرآباد منجر به ایجاد گسست تاریخی می شود که بسیاری این اتفاق را به فال نیک می‌گیرند و حرکتی رو به جلو در راستای احیاء فرهنگ و تمدن بومی منطقه می‌دانند.
به گزارش گلستان 24 ؛ بافت تاریخی گرگان، با مساحتی بالغ بر ۱۵۰ هکتار سومین بافت با ارزش و دارای سبک معماری پس از یزد واصفهان است و وسیع‌ترین بافت تاریخی شمال ایران است. بافت تاریخی این شهر در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید که محدودهٔ آن منطبق بر محدودهٔ قاجاری شهر استرآباد است.
چون یکی از تاریخی ترین و ریشه ای‌ترین نام‌های این سرزمین، یعنی نام استرآباد که به قول مرحوم استاد سید محمد محیط طباطبایی، قدمتش از دوران پرستش «عشتاروت» در آسیای غربی هم فراتر می‌رود به ناگهان از پهنه نقشه های جغرافیایی ایران حذف و به دست فراموشی سپرده شد و تمامی نامداران این شهر که تا پیش از سال ۱۳۰۵ و راه افتادن ثبت‌احوال و صدور سجل برای مردم ایران و انتخاب نام خانوادگی، به انتصاب شهر‌ها شناخته می شدند، به ناگهان دچار یک فترت تاریخی و جغرافیایی شدند و در این زمان که هشتاد سال از این تغییر نام می‌گذرد، مجهول‌المکان هستند.
این حرکت به دستور رضاشاه پهلوی در سفری که در سال ۱۳۰۵ به منطقه مازندران و گرگان داشت، انجام شد، طبق آن چیزی که در سفرنامه سپهبد فرجالله بهرامی به رشته تحریر درآمده درواقع رضاشاه بعد از دیدار از برج تاریخی گنبد قابوس بن وشمگیر می‌گوید: «چون «گرگان» نام تاریخی و اسم قدیم این ناحیه است، امر دادم به هیئت دولت ابلاغ نمایند، که «استرآباد» را بعدازاین، به‌نام قدیمی و تاریخی این ناحیه «گرگان» بنامند، زیرا مدت‌هاست که این اسم، از این دشت و ناحیه، منتزع و متروک مانده است».
البته اولین بار این اتفاق در سال ۱۳۱۱ رخ داد. در فرمانی به تاریخ اول دی ماه که در روزنامه اطلاعات هم آمده نام منطقه استرآباد و صحرا به گرگان و دشت تغییر داده شد. در واقع از آن تاریخ به بعد به مرور نام استرآباد از السنه و افواه (دهانها و زبانها) افتاد تا جایی که عملاً از سال ۱۳۱۴ به بعد ما نامی از استرآباد در کتب و مطبوعات و نشریات نمی بینیم. در واقع ۲۰ شهریور ۱۳۱۶ و تصویبیه فرهنگستان، بیشتر یک اقدام صوری بود تا عملی. امیدوارم این آخرین آثار به جای مانده از دوران ستمشاهی نیز به یمن تصمیم نظام متعالی جمهوری اسلامی به بهترین شکلی ترفیع شود.
در خصوص چرایی این اتفاق، درست است که رضاشاه عملاً احیای نام تاریخی گرگان را به عنوان دلیل مطرح کرده، اما داستان این است که در آن دوران بحث از میان بردن نام های عربی از یک طرف، حرکت های به ظاهر ملی گرایانه از دیگر طرف، اندیشه‌های تجددطلبانه و ساختارشکنانه شاه پهلوی از طرف دیگر، همگی موجب شد تا این اتفاقات رخ دهد.
احیای نام تاریخی گرگان، امر مثبتی بود لکن با بی دانشی و بی تدبیری و نبود تسلط و اشراف تاریخی موجب شد تا این نام نود کیلومتر به غروب آفتاب نزدیکتر شود. نام گرگان به شهر باستانی ویران شده گرگان تعلق داشت و در بهترین حالت باید به شهر گنبدقابوس تعلق میگرفت، اما چنین نشد و گنبدقابوس هم یک سال بعد در تیرماه ۱۳۱۷ به گنبدکاووس تغییر داده شد تا بی اطلاعان از تاریخ، امیر شمسالمعالی قابوس بن وشمگیر زیاری را به دلیل نام عربی اش ترجمه به کاووس کنند و تاریخ آل زیار را به کیانیان پیوند دهند.
با ورود اسلام و در سده‌های آغازین آن، ایالت طبرستان جایگاه ارزشمندی در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی داشت. شهرهای جرجان و استرآباد از این ایالت مهد دانشمندان بزرگ آن دوران بود.
عنصرالمعالی کیکاوس (از واپسین امیران آل زیار و نگارندهٔ کتاب قابوسنامه) و عبدالقاهر جرجانی (صاحب تألیفات در صرف و نحو و معانی و بیان عربی) در تحول ادبیات فارسی و عربی نقش مهمی داشتند. قابوسنامه را مجموعه تمدن اسلام پیش از مغول نام نهاده‌اند.
در دانش پزشکی نیز این منطقه سهم عمده‌ای در جهان اسلام داشته‌است. ابوسهل مسیحی و سیداسماعیل (حکیم) جرجانی (نویسنده دائرةالمعارف ذخیرهٔ خوارزمشاهی) از این سرزمین بوده‌اند. میرداماد و میرفندرسکی نیز از این منطقه برخاسته‌اند.
چند سالی است که در شهر گرگان روز ۲۰ شهریور سالروز تغییر نام این شهر از استرآباد به گرگان به‌عنوان «روز گرگان» شناخته می‌شود. تاریخی که توسط شورای شهر انتخاب‌شده و همواره منتقدان زیادی داشته است.
تغییر نام استرآباد به نام فعلی گرگان منجر به ایجاد گسست تاریخی می شود اما بسیاری این اتفاق را به فال نیک می‌گیرند و حرکتی رو به جلو در راستای احیاء فرهنگ و تمدن بومی منطقه می‌دانند.
موسوی مسئول ثبت و آثار اداره کل میراث فرهنگی گلستان گفت:به منظور اصالت بخشی به استان گلستان در گذشته به دستور رضاشاه نام گرگان به این دلیل که در کتیبه بیستون هخامنشیان گرگان ایالت بزرگی به شمار می رفت به جای اسم استرآباد برای شهرستان گرگان برگزیده شد.
وی ادامه داد: به دلیل اینکه استان گلستان پیشینه تاریخی بسیار زیادی دارد از این رو تلاش می شود تا نام استرآباد به جای نام کنونی گرگان انتخاب شود.
«میثم لطفی» عکاس گرگانی با استفاده از عکس‌های تاریخی محل‌های قدیمی این شهر، همان محل را از همان زاویه در زمان حال عکس‌برداری و تلفیق کرده که احساس عجیبی در بیینده بوجود می‌آورد.
آنچه در ادامه مشاهده می کنید، تصاویر با توضیحاتی مختصر دربارۀ اماکنی است که از گذشته و حال تلفیق شده است.
امامزاده نور
امامزاده نور مکانی برای دفن مردگان و عبادت بوده، ولی از قبرستان دیگر خبری نیست. این امامزاده مربوط به سده نهم هجری است و در ۲۰ خرداد ۱۳۲۱ خورشیدی با شماره ثبت ۳۴۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
میدان شهرداری گرگان
باور اغلب پژوهشگران بر این است که واژهٔ استرآباد از دو لفظ "استر" و "آباد" تشکیل شده و استر در زبان‌های ایرانی به معنای ستاره و آباد (به معنای) "عمارت" است. در زمان زرتشت که ایرانیان ستاره‌ها را مظهر نور مقدس می‌دانسته‌اند، این شهر را بنا کرده و به این نام خواندند. همچنین نام این شهر را برگرفته از نام استر همسر یهودی خشایارشا می‌دانند.
محله دربنو
در زبان پهلوی منطقهٔ گرگان را وُرکان یا وِهرکانه و در زبان یونانی هیرکانیا (Hyrcania) و در زبان عربی جُرجان می‌گفتند.
بازار دربنو
شهر گرگان (استراباد) در دوران قاجار ۶ محله بزرگ به نام‌های سرپیر، دربنو، سرچشمه، میخچه‌گران، نعلبندان، سبزه‌مشهد و میدان داشت که دارای چندین محله فرعی مثل پاسرو، میرکریم، دوشنبه‌ای، شیرکش، باغشاه، دباغان، شاهزاده قاسم و... بوده‌اند. این ۶ محله و محلات فرعی هنوز هم به همین نام‌ها وجود دارند.
محله نعلبندان
دستخوش تغییرات زیاده شده است. از بین بردن بخشی از آن برای ساخت پارکینگ طبقاتی از جمله این تغییرات است.
بازار نعلبندان
عکس قدیمی هنگامی ثبت شده است که چنار قدیمی و معروف این بازار قطع شد. بافت بازار به همین شکل مانده است.
برج گنبد کاووس
این برج بزرگترین برج آجری دنیا است. قبلا دروازه‌ها نگهبانی‌هایی داشته است که دیگر اثری از آن‌ها نیست.
تعمیرگاه قطار بندر ترکمن
در این تعمیرگاه عده زیادی مشغول به کار بوده‌اند، ولی در حال حاظر تعداد کارگران آن انگشت شمار هستند.
روستای زیارت
روستای تاریخی زیارت قبلا بافت روستایی متمرکز داشته، اما اکنون مورد تهاجم ویلا سازان و آپارتمان‌ساز‌ها قرار گرفته است.
دروازه پادگان لشگر ۳۰ گرگان
ساختار کلی این دروازه تغییری نکرده است فقط آجر‌ها مرمت شده‌اند. این پادگان در زمان رضا شاه ساخته شد و در دوران پهلوی دوم مرکز آموزشی بود.
مدرسه تقوی
این مدرسه مربوط به اواخر دوره قاجار است و در محله سرچشمه قرار دارد. این مدرسه تاریخی در ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۵۴۲۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد جامع گرگان
این مسجد در عصر سلجوقیان ساخته شده و دارای مناره‌های کروی است که روی آن کتیبه‌ای به خط کوفی نوشته شده است.
کارخانه آرد دوسنگه
در سمت راست تصویر کارخانه آرد معروف به دوسنگه دیده می‌شود که دیگر اثری از آن نیست و به جای آن آپارتمان‌ها روئیده‌اند.
پارک شهر گرگان
در این پارک شهر قصری کوچک وجود دارد که محل سکونت خاندان سلطنتی به هنگام سفر به گرگان بود. این قصر در بعد از انقلاب تبدیل به کتابخانه شد.
پل تاریخی آق قلا
پل آق‌قلعه، پل آجری است که در دوران صفویه بر روی رودخانه گرگان ساخته شده است.
پل تاریخی آق قلا
در قسمت سیاه و سفید عکس که در دوره ناصرالدین‌شاه از این پل برداشته‌شده دو مناره دیده می‌شود. اکنون از این مناره‌ها اثری نیست. از مدتی پیش پل دیگری بر این رودخانه ساخته‌اند که با احداث آن، رفت و آمد از روی پل قدیمی صورت نمی‌گیرد، و از آن تنها به عنوان یکی از آثار تاریخی نگهداری می‌شود.
محله سبزه مشهد
میثم لطفی عکاس ۲۷ ساله گرگانی می‌نویسد که این محله نیز هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده است.
خیابان کاخ
از میدان شهرداری به سمت خیابان کاخ قبل از انقلاب و پاسداران کنونی که در نهایت به ناهارخوران منتهی می‌شود.
میدان شهرداری گرگان
در کتاب مقدس وندیداد اوستا، گرگان به عنوان نهمین سرزمین مقدس که اهورامزدا آفریده، ذکر شده است.
خیابان مهر آیین
در دهه‌های قبل از انقلاب گاراژ معروفی در این خیابان وجود داشت که مرکز تجمع اتوبوس‌های مسافرتی به مقصد مشهد بودند.
روستای زیارت
بافت سنتی روستای زیارت که جای خود را به آپارتمان‌ها داده است.
تپه قلعه‌خندان
تپه قلعه خندان مربوط به دوره ساسانیان و دوران‌های تاریخی پس از اسلام در گرگان است که در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ با شماره ثبت ۱۷۰۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. برای نخستین بار ژاک دمرگان در سال ۱۸۹۶ میلادی از این تپه بازدید و نقشه و تصاویری چند از آن تهیه کرد. این قلعه تا دوره صفویه در درون برج و باروی استرآباد قرار داشت و در دوره افشاریه تخریب شد.
انتهای پیام/
ارسال نظر