پسروی آب دریای خزر، علت اصلی خشک شدن 20 درصد تالاب میانکاله

به گزارش گلستان24؛در سال‌های اخیر با مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی، کاهش بارندگی، پسروی دریای خزر، احداث سدها در بالادست رودخانه‌ها و کاهش آب ورودی شیرین به تالاب‌ها و آبندان‌های مازندران، زنگ خطر خشکسالی و از میان رفتن بخشی از اکوسیستم آبی تالاب‌ها به صدا درآمده که تالاب بین‌المللی میانکاله به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر در کشور نیز به بحران خشکسالی دچار شده است.

پناهگاه حیات‌وحش و تالاب بین‌المللی میانکاله با مساحتی حدود 68 هزار و 800 هکتار از دو زیستگاه آبی و خشکی تشکیل شده است که 45 هزار هکتار پهنه آبی مجموعه‌ای از تالاب و خلیج میانکاله و 23 هزار و 800 هکتار اراضی خشکی را شامل می‌شود.

تالاب میانکاله با آب دائمی لب شور در 12 کیلومتری شمال و شمال شرقی شهرستان بهشهر و در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر قرار دارد. از شمال به دریای خزر، از شرق به تنگه آشور، از جنوب به اراضی پست حومه شهرهای بندر گز و گلوگاه و بهشهر و از سمت غرب به اراضی روستاهای زاغمرز و امیرآباد محدود می‌شود.

طبق آخرین آمارها در تابستان سال 1396 از 45 هزار هکتار پهنه آبی تالاب بین‌المللی میانکاله مساحتی حدود 10 هزار هکتار معادل  20 درصد خشک شده است.

در حالی که پهنه آبی و زیست بوم تالابی میانکاله به‌عنوان محل زادآوری و تکثیر آبزیان بومی دریای خزر هم‌چنین به‌عنوان محل زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی از اهمیت بالایی برخوردار است.

* پسروی آب دریای خزر، علت اصلی خشک شدن 20 درصد تالاب میانکاله

«علی‌اکبر یداللهی» دکترای محیط زیست در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: علت اصلی خشک شدن 20 درصد تالاب میانکاله پسروی آب دریای خزر است که این پسروی به دو عامل رود ولگا و رودخانه‌های منتهی به دریا بستگی دارد البته حدود 80 درصد آب دریای خزر مربوط به رودخانه ولگا می‌شود که هر زمان بر اساس سیاست‌ها و برنامه‌های کشور روسیه ورودی رود ولگا به دریای خزر بسته می‌شود، پسروی آب دریا از سمت ایران صورت می‌گیرد هم‌چنین 20 درصد آب دریا مربوط به رودخانه‌های جنوب دریای خزر است.

وی افزود: 80 درصد آب‌های ورودی به تالاب میانکاله مربوط به دو رودخانه گرگان رود و قره‌سو استان گلستان است که در بالادست این رودخانه‌ها سد احداث شده و میزان دبی آب ورودی به تالاب میانکاله کاهش یافته است و 20 درصد باقی مانده مربوط به نهرهای جنوبی و نهرهای کوچک مربوط به آبیاری اراضی کشاورزی است که باید میان 15 تا 25 درصد آب کل دبی رودخانه‌ها به پایین دست یعنی به سمت تالاب میانکاله هدایت شود اما به‌علت احداث سد این میزان کاهش یافته است.

* بودجه نجات تالاب میانکاله به گلستان اختصاص یافت

معاون فنی اداره‌کل محیط زیست مازندران گفت: با وجود این‌که مدیریت یکپارچه پناهگاه حیات وحش و تالاب میانکاله با اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران است، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، بودجه طرح نجات تالاب میانکاله و خلیج گرگان در سال 96 را بالغ بر پنج میلیارد تومان به آب منطقه‌ای استان گلستان اختصاص داد و هم‌اکنون مشاور طرح نجات میانکاله در استان گلستان پیشنهاد لایروبی کانال چاپاقلی در آشوراده را مطرح کرد که با لایروبی این کانال فقط پنج درصد از منطقه خشک شده تالاب میانکاله احیا می‌شود.

یداللهی با بیان این‌که محیط زیست مازندران لایروبی نهرهای ضلع جنوبی تالاب میانکاله را ارجح‌تر می‌داند، چون حداقل 10 درصد بر احیای تالاب تأثیرگذار است، گفت: اکثر نهرها توسط کشاورزان و پرورش‌دهندگان ماهی بسته شده تا آب باران را جمع و سپس به استخرهای پرورش ماهی خود پمپاژ کنند، از همین‌رو جلوی مسیر نهرها را گرفتند که البته این کار غیرقانونی است.

وی تصریح کرد: اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران برای نجات تالاب میانکاله در سال 95 با اعتبار 500 میلیون تومان هم‌چنین در سال 96 با اختصاص اعتبار 500 میلیون تومان دیگر نهرهای اصلی منتهی به تالاب میانکاله را لایروبی کرد که بخشی از منطقه خشک شده تالاب، احیا شده است.

*تعیین حقابه‌ای برای تالاب میانکاله از سد گلورد

این دکتری محیط زیست یادآور شد: با توجه به برنامه‌ای که شرکت آب منطقه‌ای مازندران برای سد گلورد و شبکه‌های زیر سد دارد برای مصارف کشاورزی و شرب حقابه‌ای را در نظر می‌گیرد هم‌چنین قرار است حقابه‌ای را برای تالاب میانکاله از سد گلورد در نظر بگیرند که میزان آن هنوز مشخص نشده است، شرکت آب منطقه‌ای مازندران موظف است برای 40 تالاب و آبندان استان از سدهای مختلف مازندران حقابه در نظر بگیرد.

وی با بیان این‌که سهم بران از آب سد گلورد منطقه بهشهر، نکا و گلوگاه هستند، گفت: آب نکارود که در بالا دست آن سد گلورد احداث شده به دریای خزر می‌ریزد و شاید این گونه به نظر برسد که ارتباطی به تالاب میانکاله ندارد اما حوضه آبخیز پایین‌دست سد گلورد با تالاب میانکاله ارتباط دارد و در مسیر عبور خود خاک منطقه را آبدار می‌کرد که با احداث سد، آب‌های زیرزمینی منطقه پایین دست کاهش پیدا می‌کنند و رو به خشکی می‌رود، از همین‌رو باید حقابه‌ای برای تالاب میانکاله در نظر گرفته شود.

یداللهی پیشنهاد کرد: با توجه به این‌که نکارود به دریا وصل می‌شود و کانالی به طول سه هزار و 700 متر در مسیر این رودخانه قرار گرفته که نیاز به لایروبی دارد می‌توان با انجام عملیات لایروبی این کانال، آب نکارود را وارد تالاب لپوی زاغمرز و پس از آن به تالاب پلنگان و سپس وارد تالاب میانکاله کنیم.

*کشت دوباره برنج، خطر خشکی تالاب میانکاله را افزایش می‌دهد

وی خاطرنشان کرد: در چند سال اخیر با وجود کم‌آبی متأسفانه کشاورزان به کشت دوباره برنج روی آوردند و فرمانداران یا مدیران کشاورزی شهرستان‌ها با افتخار اعلام می‌کنند که به طور مثال 30 درصد برداشت دوباره برنج در شهرستان یا استان داشتیم در حالی که این اقدام اشتباه، خطر خشکسالی اراضی کشاورزی و کاهش آب‌های زیرزمینی و در نتیجه افزایش خشکی تالاب میانکاله را در پی دارد و قطعاً نسل‌های آینده با خواندن این اخبار افسوس می‌خورند که نسل‌های گذشته چه اشتباهی در مصرف آب برای کشاورزی انجام دادند.

معاون فنی اداره‌کل محیط زیست مازندران اظهار کرد: شوری آب دریای خزر 27 میلی گرم بر لیتر است و اگر آب دریای خزر از طریق کانال خزینی وارد تالاب میانکاله شود قطعاً میزان شوری تالاب بالا می‌رود و اثرات کمی و کیفی بر تالاب میانکاله دارد که باید این موضوع به دقت بررسی و مطالعه شود.

این دکتری محیط زیست گفت: در چند سال اخیر میزان تبخیر آب بسیار بالا رفته و تغییر اقلیم مازندران، خشکسالی و کاهش بارندگی نیز بر تالاب میانکاله تأثیر گذاشته است هم‌چنین در تابستان امسال بسیاری از تالاب‌ها و آبندان‌های مازندران خشک شدند.

* پنج هزار حلقه چاه عمیق در مازندران از آب‌های فسیلی استفاده می‌کنند

وی با بیان این‌که اگر کشوری بیش از 40 درصد آب‌های فسیلی خود را استفاده کند فاجعه‌ای بزرگ در حوزه منابع آبی آن کشور رخ داده است، افزود: آب‌های فسیلی در واقع منابع آبی هر کشور هستند که بیش از دو هزار سال زیر زمین بودند اما هم‌اکنون ایران از کشورهای نخست جهان در زمینه مصرف زیاد آب‌های فسیلی قرار دارد که 92 درصد آب‌های فسیلی خود را استفاده کرده است و پس از آن مصر با 41 درصد مصرف آب فسیلی قرار دارد.

یداللهی ادامه داد: هیچ کشوری از آب‌های فسیلی استفاده نمی‌کند، چون حداقل 200 سال طول می کشد تا آب های سطحی از روی زمین به سفره های آب فسیلی در اعماق زمین برسند اما ذخایر ارزشمند آب های فسیلی ایران رو به اتمام است.

معاون فنی اداره‌کل محیط زیست مازندران گفت: هم‌اکنون 122 هزار حلقه چاه آب در مازندران وجود دارد که 77 هزار حلقه مجاز و 45 هزار حلقه چاه غیرمجاز است که از این میان 5000 حلقه چاه عمیق حفاری شدند که در حال استفاده از آب‌های فسیلی هستند.

*بی‌توجهی به چراغ زرد کم‌آبی، چراغ قرمز بحران را به زودی روشن می‌کند

یداللهی با اشاره به این‌که وضعیت مصرف آب در ایران در واقع خودزنی محسوب می‌شود و مردم به هیچ عنوان به چند دهه آینده فکر نمی‌کنند که ایران با بحران شدید آب مواجه می‌شود، چون هنوز مردم ارزش بالای آب را درک نکردند، تصریح کرد: زمانی که دریاچه باغ جهانی عباس‌آباد بهشهر و تعدادی دیگر از آبندان‌های مازندران در سال جاری خشک شدند در واقع یک آلارم و چراغ زردی است که به ما هشدار می‌دهد در مرز خطر خشکسالی و بحران آب قرار داریم اما متأسفانه مردم آن قدر به این چراغ زرد بی‌توجهی نشان می‌دهند که به زودی چراغ قرمز کم آبی روشن می‌شود.

وی با بیان این‌که گیاهان کنار آبزی محل اختفا، استتار و ماوای حیات وحش میانکاله هستند، افزود: گونه گیاهی سالسولا شوری پسند و در اطراف تالاب میانکاله قرار داد و با توجه به این‌که 10 هزار هکتار از تالاب میانکاله خشک شده است امیدواریم که باران ببارد تا حداقل با مرطوب ماندن خاک گونه سالسولا زنده بماند، چون ریشه های این گیاه، خاک میانکاله را نگه می دارد تا موجب ریزگردها نشود در غیر این صورت فاجعه هم‌چنان اضافه می‌شود و علاوه‌بر خشکسالی تالاب میانکاله، زمین‌های کشاورزی را در آینده از دست می‌دهیم و فاجعه ارومیه در منطقه شرق مازندران تکرار می‌شود و ریزگردهای بخش خشک شده تالاب میانکاله به شهرستان‌ها نیز می‌رسد.

این دکتری محیط زیست گفت: از مردادماه امسال شیوه‌نامه‌ای با همکاری محیط زیست و آب منطقه‌ای مازندران تنظیم شد که در آن ذکر شده لایروبی آبندان‌ها باید طبق تقسیم‌بندی انجام شود یعنی بخشی در سال جاری و مابقی در سال آینده صورت گیرد، چون شماری از گونه‌های زیست‌مندان و دوزیستان به رطوبت نیاز دارند و از طرفی باید لایروبی زمان‌بندی شده باشد یعنی ابتدای مهرماه عملیات لایروبی متوقف شود، چون مهاجرت پرندگان زمستان‌گذارن به میانکاله آغاز می‌شود و پرندگان به آبندانی که سر و صدا و آلودگی در آن باشد فرود نیامده و زندگی نمی‌کنند.

یداللهی اظهار کرد: اگر بودجه کافی برای نجات تالاب میانکاله به محیط‌زیست مازندران اختصاص پیدا کند با توجه به برنامه‌های خوبی که طرح‌ریزی شده است ضمن حفظ شرایط موجود و جلوگیری از پیشروی خشکسالی تالاب میانکاله، حداقل 10 درصد منطقه خشک شده نیز احیا می‌شود.

* تالاب‌ها محلی برای توسعه گردشگری هستند

وی با بیان این‌که تالاب‌ها حداقل 40 فایده برای انسان‌ها دارند و فقط بحث زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری مطرح نیست، گفت: تالاب‌ها محلی برای توسعه گردشگری، اقتصادی، جلوگیری از سیل و تخریب تجهیزات هستند.

معاون فنی اداره‌کل محیط زیست مازندران تصریح کرد: تالاب منبع اکسیژن هر منطقه است، شاید برخی فکر کنند که جنگل‌ها بیشترین میزان اکسیژن را تولید می‌کنند در حالی که تالاب‌ها سه برابر میزان اکسیژن جنگل را تولید می‌کنند به این صورت که فیتوپلانکتون‌های موجود در تالاب اکسیژن تولید می‌کنند و از آنجایی که تالاب‌ها عمق کمی دارند در اثر نور خورشید فتوسنتز ایجاد می‌شود و میزان تولید اکسیژن آن بسیار بیشتر از دریا است.

*عوامل طبیعی و غیرطبیعی در خشک شدن 20 درصد تالاب میانکاله دست دارند

«کورش ربیعی»، رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط‌زیست مازندران در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به خشک شدن بخشی از تالاب میانکاله و تأثیراتی که تغییر اقلیم زیستگاه بر تنوع زیستی جانوران پناهگاه حیات وحش میانکاله گذاشته است، اظهار کرد: در سال‌های اخیر به‌علت بهره‌برداری‌ها و دخالت‌های انسانی در حوزه بالادست ناشی از برداشت آب‌های شیرین موجب شده که تعادل شیرینی و شوری تالاب میانکاله بهم بخورد.

وی با بیان این‌که خشک شدن بخشی از تالاب میانکاله به دو عامل طبیعی و غیرطبیعی بستگی دارد، تصریح کرد: دخالت طبیعی متأثر از پسروی دوره‌ای آب دریای خزر که هر چند سال یکبار اتفاق می‌افتد که آب لب شور دریای خزر از طریق کانال‌های خزینی و چاپاقلی و آب‌های شیرین از بالادست حوضه آبخیز وارد تالاب میانکاله می‌شدند و در میزان شوری و شیرینی آب تالاب تعادل ایجاد می‌کردند اما از زمانی که ورودی آب دریا به خلیج میانکاله کاهش یافت سطح تالاب کم‌عمق‌تر و میزان تبخیر بیشتر شد و اثرات شوری افزایش یافت هم‌چنین یکی دیگر از عوامل طبیعی، کاهش میزان بارندگی در چند سال اخیر بود.

ربیعی ادامه داد: از طرفی دخالت‌های انسانی و غیرطبیعی مانند برداشت آب شیرین بالادست حوضه آبخیز تالاب میانکاله، برداشت آب رودخانه‌ها و نهرها، تبدیل اراضی دیم به اراضی آبی و احداث پرورش ماهی و آبزی‌پروری موجب شده که میزان ورودی آب شیرین به تالاب میانکاله کاهش یابد و در نتیجه نامتعادلی در حوزه میانکاله به وجود آمد که همه این عوامل اثرات دوره‌ای پسروی آب دریای خزر را تشدید می‌کند.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران خاطرنشان کرد: بخش جنوب شرق دریای خزر و پناهگاه حیات وحش و تالاب میانکاله به همراه مجموعه‌ای از تالاب‌ها که به تالاب گمیشان متصل می‌شود یکی از مهم‌ترین و بهترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر در کشور است که جمعیت و تنوع گونه‌ای زیادی از پرندگان آبزی و کنار آبزی حوزه مرکزی و غرب سیبری را در خود جای می‌دهد و پذیرای زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر است، چون دمای متعادل و محیط مناسب زیستی و منابع غذایی خوبی را در بر دارد.

ربیعی گفت: در مجموع تاکنون 270 گونه پرنده در پناهگاه حیات وحش و تالاب میانکاله سرشماری شدند که دقیقاً نیمی از تنوع زیستی پرندگان ایران را شامل می‌شود البته همه پرندگان زمستان گذران نیستند و در طی فصول مختلف سال به این تالاب مهاجرت می‌کنند.

*سرشماری بیش از 500 هزار قطعه پرنده در زمستان 96

وی با بیان این‌که بیشترین جمعیت پرندگان مهاجر کشور در تالاب میانکاله وجود دارد، گفت: ممکن است در فصول مختلف سال بیش از یک میلیون قطعه پرنده به تالاب میانکاله مهاجرت، زیست و عبور کنند اما ملاک ارزیابی مقطع زمانی خاصی یعنی اواسط دی ماه است که هر سال سرشماری صورت می‌گیرد و در دی‌ماه سال 96 بیش از 500 هزار قطعه پرنده از 65 گونه در میانکاله سرشماری شدند.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران خاطرنشان کرد: بیشترین جمعیت فلامینگوها در ایران به تالاب میانکاله مهاجرت می‌کنند هم‌چنین پلیکان پا خاکستری، عقاب دریایی دم سفید، اردک سر سفید از گونه‌های در خطر انقراض، کنار آبزی‌ها و جمعیتی از پرندگان کمیاب و در خطر انقراض جهانی در میانکاله وجود دارند که این موضوع اهمیت زیستگاه تالابی میانکاله را چندین برابر می‌کند.

ربیعی تصریح کرد: زمانی ضلع غربی تالاب میانکاله محلی پرآب و زیستگاه پرندگان بوده اما هم‌اکنون به سطحی گلی تبدیل شده است البته میانکاله شرایط تالابی و ارزش زیستگاهی خود را از دست نداده است، چون پرندگان متناسب با نیازهای متنوعی که دارند در عمق‌های مختلف آب تالاب زندگی می‌کنند همان طوری که در گذشته برخی پرندگان در قسمت غربی تالاب بودند و اکنون به قسمت میانی تالاب آمدند و محل زندگی آن‌ها تغییر کرد و از طرفی برخی گونه‌های پرندگان کنار آبزی مانند آبچلیک‌ها در سطح‌های گلی و بخش دیگر تالاب بودند که هم‌اکنون به غرب خلیج آمدند و این جابجایی در میانکاله در حال شکل‌گیری است البته برخی گونه‌های پرندگان خود را با شرایط خشکی و تغییر اقلیم میانکاله سازش دادند اما برخی گونه‌های آبزی نمی‌توانند با محیط خشک شده سازگاری پیدا کنند.

وی با بیان این‌که با خشک شدن طبیعی بخشی از تالاب میانکاله به‌علت پسروی دوره‌ای دریای خزر، ارزش زیستگاهی این تالاب کاهش نمی‌یابد به شرطی که همراه با کاهش سطح آب و خشک شدن عرصه‌های پیرامونی و حاشیه‌ای، دخالت‌های انسانی صورت نگیرد، یادآور شد: میانکاله را باید با وضعیت موجود حفظ کنیم تا با اقدامات لایروبی کانال‌های منتهی به تالاب و پیشروی دریای خزر شرایط ایده‌آل تالابی دوباره بازگردد.

*از میان رفتن بخشی از نیزارها و گیاهان شناور در آب تالاب میانکاله

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران با اشاره به این‌که بخشی از نیزارها و گیاهان شناور در آب که از زیستمندان تالابی هستند همراه با خشک شدن بخشی از عرصه تالاب میانکاله از میان رفتند، افزود: نیزارها پناه و مأوای گونه‌های پرندگانی مانند کشیم‌ها و چنگرها هستند هم‌چنین برخی پرندگان در نیزارها لانه‌سازی و برخی گونه‌ها خواب شبانه خود را در آن سپری می‌کنند و حتی آبزیانی مانند ماهی کپور در میان نیزارها تخم‌ریزی می‌کردند که از میان رفتند.

ربیعی تصریح کرد: ظرفیت تالاب میانکاله محدود است و اگر گستره خشکی در این تالاب افزایش یابد ظرفیت زیستگاه تالابی برای پذیرش گونه‌های جانوری پرندگان و آبزیان کاهش می یابد و تولیدات تالاب نیز پایین می آید و از طرفی محل پناه و آشیانه سازی پرندگان به‌علت از میان رفتن بخشی از نیزارها و پوشش گیاهی کاهش یافته است اما باید شرایط موجود تالاب میانکاله را حفظ کنیم تا به شرایط ایده‌آل پرآبی بازگردد.

به گزارش ایسنا، در طی چند سال اخیر پهنه آبی تالاب میانکاله در معرض خشک شدن قرار گرفته و غول خشکسالی مساحتی حدود 10 هزار هکتار از این زیستگاه تالابی باارزش و مهم را در کام خود بلعیده است. این موضوع حیات گونه‌های گیاهی و جانوری را تهدید می کند که برطرف کردن این معضل توجه بیشتر مردم و کشاورزان در رعایت مصرف آب رودها و نهرهای منتهی به تالاب و از سوی دیگر همت مسئولان در تسریع اجرای پروژه احیای تالاب میانکاله را می‌طلبد.