سواحل خزر در انتظار آزادی

به گزارش گلستان24؛ایران به بهشت چهار فصل معروف است؛ جنگل، کوه، بیابان و دریا اکوسیستم هایی هستند که در کشورمان دیده می شود و با نعمت وجود آنها همزمان می توان چند اقلیم را با هم دید؛ در این میان سواحل جایگاه خاصی دارند که متاسفانه چند سالی است مورد هجوم سودجودیان قرار گرفته و بخش زیادی از آنها در شمال و جنوب کشور تخریب شده است. 
ایران با دارا بودن پنج هزار و 800 کیلومتر خط ساحلی در سه حوضه آبی خلیج فارس و دریای عمان در جنوب و دریای خزر در شمال، یک کشور دریایی محسوب می شود اما به نحو شایسته از این پتانسیل بهره نبرده و در حفظ آن نیز تلاشی نکرده به گونه ای که نسبت به دیگر کشورهای حاشیه این حوضه های آبی، مدیریت ضعیفی در حفاظت از خط ساحلی خود داشته است. 
در این زمینه شهرام فداکار مدیر دفتر سواحل و تالاب های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار علمی ایرنا گفت: وضعیت سواحل شمالی کشور خوب نیست و دیگر عرصه ساحلی در دریای خزر باقی نمانده است. 

** خط ساحلی دریای خزر در تصرف نهادهای مختلف 
وی افزود: 80 تا 85 درصد خط ساحلی در شمال کشور توسط مردم، دستگاه ها، نهادهای دولتی و شرکت ها تصرف شده اشغال کرده است. 
فداکار ادامه داد: براساس قانون، نحوه مدیریت خط ساحلی و حتی حریم های مختلف این عرصه ها و چگونگی فعالیت در آنها مشخص شده است؛ وقتی حریم 60 متری تعیین می شود یعنی اینکه نباید در این حریم هیچ فعالیتی صورت گیرد مگر اینکه مورد نیاز باشد و برای اخذ مجوز آن نیز باید مراحل قانونی خاصی طی شود. 
وی گفت: در 30 تا 40 سال اخیر خط ساحلی دریای خزر به طور کامل اشغال شده و فقط بخش هایی از آن آزاد و شرایط طبیعی خود را حفظ کرده است؛ این بخش در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. 
این مقام مسئول افزود: به عنوان نمونه سواحل میانکاله در استان گلستان تنها بخش دست نخورده خزر است که می توان اکوسیستم های بکر خزری را در آنجا دید؛ در هیچ جای دیگر چنین ساحل آزادی را نخواهید دید؛ همچنین پارک ملی بوجاق در مصب سفید رود در استان گیلان نیز ساحل دست نخورده ای دارد. 

** سواحل جنوب در خطر توسعه دریا محور 
فداکار درباره وضعیت سواحل جنوب کشور نیز گفت: در خلیج فارس و دریای عمان عرصه زیادی از خط ساحلی اشغال نشده اما نگرانی این است که با توجه به مطرح شدن توسعه دریا، محور تصرف خط ساحلی به نام ها و کاربری های مختلف مانند استقرار صنایع، مناطق آزاد، مناطق ویژه اقتصادی با پوشش سازمان های مختلف است. 
وی به پیشنهاد ایجاد سازمان توسعه مکران اشاره کرد و افزود: به استناد مواد قانونی که در احکام دایمی برنامه ششم توسعه آمده باید همه سواحل مکران به سازمان توسعه مکران واگذار شود؛ بنابراین خط ساحلی از شهرستان میناب تا گواتر در استان سیستان و بلوچستان در اختیار این سازمان قرار خواهد گرفت؛ نکته مهم اینکه این سازمان نیز مانند سازمان مناطق آزاد مدیریت خواهد شد. 
مدیر دفتر سواحل و تالاب های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: تشکیل سازمان توسعه سواحل مکران در حال طی کردن مراحل قانونی است که امیدواریم با نهایی شدن، در حفظ و حراست خط ساحلی مطابق با طرح جامع توسعه مکران پیش رود و رویکردهای محیط زیستی و توسعه پایدار را در سواحل پیاده کنند. 
فداکار گفت: خط ساحلی در خلیج فارس حتی مناطق کم عمق جزر و مدی، توسط صنعت، مناطق مسکونی و شهری اشغال شده و بخش هایی که در اختیار بهره برداران قرار گرفته معیارهای محیط زیستی در آن رعایت نمی شود. 
وی افزود: به عنوان نمونه استحصال سواحل در مقیاس وسیع و گاها بالای یک هزار و 2 هزار هکتار صورت می گیرد؛ حتی استحصال در خورها و مناطق حساس ساحلی مانند خور موسی در شهرستان ماهشهر که صنعت در آن مستقر شده، زیاد است. 

** صنایع در پس کرانه مستقر شوند 
فداکار ادامه داد: در حالی که این فعالیت ها می تواند در پس کرانه مستقر شود و سپس دسترسی به ساحل را به روش های مختلف برای خود فراهم کنند اما تصور این است که خط ساحلی جنوب به علت نداشتن تنوع زیستی در بخش خشکی، هیچ ارزشی ندارد از این رو انواع کاربری ها را برای آن تعریف می کنند در حالی که اینگونه نیست. 
وی تاکید کرد:سواحل خلیج فارس و دریای عمان در بخش دریایی و ساحلی اکوسیستم های حساس و متنوعی دارند که باید حفظ شوند؛ در واقع ثروت ملی است و نباید دستکاری شود؛ کما اینکه راهکارهای دیگری نیز برای استفاده از ساحل وجود دارد. 
مدیر دفتر سواحل و تالاب های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: زمانی که امکان استقرار در پس کرانه وجود دارد بهتر است خط ساحلی را آزاد بگذاریم؛ می توان یک حریم برای آن در نظر گرفت و توسعه را از یک منطقه جانمایی کرد؛ البته این اتفاق در کشور نمی افتد و از هر جا که بخواهند توسعه را انجام می دهند. 

** اقدامات سازمان محیط زیست برای حفظ سواحل 
وی گفت: از سال 1384 که معاونت دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تشکیل شد، دفتر مدیریت سواحل و تالاب های ساحلی را نیز تاسیس کردند که پهنه بندی سواحل و تعیین کاربری آنها یکی از وظایف این دفتر تعیین شد؛ بر این اساس پهنه بندی فضایی سواحل مکران انجام و انواع کاربری هایی که می توانند در آن خط ساحلی مستقر شوند مشخص و جانمایی شد. 
فداکار افزود: همچنین سازمان محیط زیست قانون حفاظت و احیای تالاب ها را به تصویب مجلس شورای اسلامی رساند و اکنون درصدد تهیه آیین نامه اجرایی این قانون است؛ این قانون همه عرصه های تالابی کشور از جمله عرصه های تالاب های ساحلی که بخش زیادی از مناطق کم عمق ساحلی دریاها را شامل می شود می تواند تحت پوشش قرار دهد.
وی ادامه داد: همچنین باید قوانین و مقررات بالاسری داشته باشد و اختیار را به محیط زیست بدهد تا بتواند به نحوی کاربری ها را در خط ساحلی مدیریت کند. 
این مقام مسئول به اقدامات فرابخشی در این زمینه نیز اشاره کرد و گفت: در این بخش با سازمان های مختلف دریایی از جمله سازمان بنادر و کشتیرانی در زمینه طرح مدیریت یکپارچه سواحل کشور با هدف شکل گیری و اجرای مناسب آن همکاری های تنگاتنگی داشتیم. 
فداکار اظهار داشت: شاید مشکل اساسی در سال های اخیر این بود که قوانین مرتبط با ساحل در حوزه اختیارات سازمان محیط زیست نبود؛ به طور نمونه قانون اراضی مستحدثات ساحلی که عرصه های ساحلی را تعیین تکلیف می کند در بخش واگذاری اراضی، برخورد قضایی و مدیریت عرصه خط ساحلی، متولی آن سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشور و بخش حریم 60 متری خط ساحلی دریاها در اختیار وزارت نیرو است. 

** سازمان محیط زیست اجازه دخل و تصرف را در عرصه های تحت پوشش نمی دهد 
وی گفت: نیاز است بسیار منسجم تر عمل شود چون عرصه های ساحلی بین دو اکوسیستم بزرگ دریا و خشکی قرار دارند و از هر دو طرف به آنها انرژی وارد می شود؛ از این رو اکوسیستم های شکننده ای هستند و باید مدیریت مناسب در آنها صورت گیرد که امیدواریم این اتفاق در راستای اقدامات سازمان های مختلف رخ دهد. 
فداکار تاکید کرد: براساس قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، آن بخش هایی از سواحل و دریا که تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند، سازمان به طور مستقیم اجازه دخل و تصرف و هیچ فعالیتی را در آنها نمی دهد مگر اینکه توجیهاتی داشته باشد یا ضرورت خاصی احساس شود که در این صورت، بررسی های بسیار متنوع و مختلفی صورت می گیرد و مدیریت مناسب در آن اعمال می شود. 
وی افزود: مدیریت مناطق حفاظت شده حرا، پارک ملی نایبند در بوشهر، پارک ملی دریایی بوچاق در استان گیلان، پناهگاه حیات وحش میانکاله و خلیج گرگان به طور کامل به سازمان محیط زیست داده شده است؛ در واقع این سازمان قائم مقام تمام دستگاه ها در مدیریت این مناطق است. 
فداکار ادامه داد: مناطق دیگر آزاد محسوب می شوند یعنی خارج از مرز مناطق حفاظت شده اند؛ البته چون اکوسیستم های ساحلی زیست بوم به حساب می آیند از این رو اگر تخریبی در خط ساحلی صورت گیرد سازمان محیط زیست می تواند پیگیری و اقدام کند.
به گفته وی، برای اجرای بهتر نیاز است این قانون شفاف تر شود تا بتواند مناطق آزاد ساحلی را از نظر کاربری ها و دخل و تصرفات، تحت پوشش خود قرار دهد. 

** مقایسه سواحل جنوبی ایران با دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان 
مدیر دفتر سواحل و تالاب های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست به مقایسه سواحل خلیج فارس و دریای عمان در ایران و سایر کشورهای حاشیه این حوضه های آبی پرداخت و گفت: مدیریت این سواحل در کشورهای دیگر مناسبتر از ایران است؛ به عنوان نمونه در سواحل عمان هیچ دخل و تصرفی صورت نگرفته است و این مناطق به خوبی مدیریت می شود. 
وی افزود: شاید بحرین و قطر به دلیل کمبود عرصه و نداشتن پس کرانه زیاد مجبور به ساخت جزایر مصنوعی شدند اما در ساخت آنها نیز همه معیارهای محیط زیستی را رعایت کردند و حتی بعد از ساخت نیز به طور مداوم نظارت های محیط زیستی را انجام می دهند؛ همچنین مدیریت سواحل در کشورهای امارات و کویت نیز بسیار مناسب است. 
فداکار ادامه داد: اجرای پروژه جزایر مصنوعی در کشورهای حاشیه خلیج فارس به هیچ عنوان قابل مقایسه با پروژه های ساحلی کشور ما نیست؛ به عنوان نمونه در عسلویه سواحل از بین رفته است چون در اجرای این پروژه هیچ معیار محیط زیستی رعایت نشده است. 

** مقایسه سواحل خزری با دیگر کشورهای حاشیه 
وی به مقایسه وضعیت ساحل خزر در ایران با دیگر کشورهای حاشیه آن اشاره کرد و گفت: در سواحل خزر نیز ایران نسبت به دیگر کشورهای حاشیه آن بیشترین دخل و تصرف را داشته است؛ البته شاید دلیل آن ویژگی های خط ساحلی خزر در ایران نسبت به کشورهای همسایه بوده که از نظر تنوع و تراکم اکوسیستم ها بسیار مناسب تر و زیباتر اما در مقابل، مدیریت آن نیز بسیار بد بوده است. 
مدیر دفتر سواحل و تالاب های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: خط ساحلی ایران در حاشیه دریای خزر به علت نزدیک بودن به جنگل از زیبایی خاصی برخوردار است اما مدیریت بسیار ضعیفی دارد؛ هیچ عرصه آزادی باقی نگذاشتیم در حالی که ترکمنستان، قزاقستان، روسیه و جمهوری آذربایجان این موارد را بیشتر رعایت کرده و سواحل آزاد زیادی دارند که به خوبی مدیریت می شود.

/ایرنا