برنج گیاهی است که نسبت به دیگر گیاهان تحت آبیاری بیشترین سطح زیر کشت را دارد.بیش از 80 درصد منابع آب شیرین در قاره آسیا بری اهداف کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد که نیمی از کل این آب صرف تولید برنج می شود.

محیط رشد برنج به دلیل نیاز آبی فراوان،آن را از دیگر نباتات متمایز می سازد،به طوری که علاوه بر آبیاری در مرحله داشت،مقدار قابل توجهی از آب آبیاری قبل از نشاء یا کشت مستقیم جهت تهیه و آماده سازی زمین وغرقاب نمودن آن و نیز مقدار دیگری در طول دوره رشدمحصول به طور مستمر به صورت نفوذ عمقی مصرف می شود.

امروزه سهم آب کشاورزی به دلیل افزایش رقابت مصرف آب در صنعت و شرب با نرخ رشد سریعتری کاهش خواهدیافت.آینده تولید برنج به فعالیتها، اتخاذ و گسترش استراتژیهایی بستگی دارد که آب را در برنامه ریزیهای آبیاری به طور موثری استفاده نمایند.

این چنین استراتژیها و فعالیتهایی برای دیگر قسمتهای جهان نیز مهم است؛ در قسمتهایی از آسیا مثل کشور ما ایران که تقاضا برای برنج بالا بوده و آب کمتری نسبت به دیگر کشورهای آسیایی در دست داریم.

اهمیت برنج به عنوان دومین غله تامین کننده نیاز غذایی مردم ایران برکسی پوشیده نیست.قدمت کشت برنج در جهان به حدود پنج هزار سال قبل می رسد.سطح زیرکشت برنج در ایران حدود 600 هزار هکتار در سال می باشد که در حدود 7/4 درصد سطح کشت آبی کل کشور می باشد.

این گیاه در ایران به صورت آبی کشت می شود. روش آبیاری مورد استفاده آن در کشور روش استغراقی یا غرقابی می باشد که استفاده از این روش موجب مصرف آب بیش از اندازه و پائین بودن کارآیی مصرف آب آبیاری می گردد. بنابراین لازمه کشت آن تامین آب و لازمه تداوم کشت آن مدیریت صحیح آبیاری می باشد که تنها با اتخاذ تمهیداتی برپایه یافته های علمی قابل کنترل خواهدبود.

فعالیتهای اجرایی برای تامین آب در ایران دارای سابقه طولانی می باشد،وجود سدها و شبکه های آبیاری در شالیزارهای کشور موید این نکته است. به طور قطع در این راستا تجربیات زیادی پدید آمده است. اما در عین حال مشکلات فراوانی نیز در مجموعه عوامل تامین آب وجود دارد که باید برای حل بخشی از مشکلات استفاده نمود.

بنابراین باتوجه به محدودیت منابع آب مصرفی شیوه هایی ازکشت وآبیاری که میزان مصرف آب را کاهش دهدبسیارارزشمندمی باشدوکشت مستقیم برنج به روش خشکه کاری یکی ازاین روشهاست.

درسالهای اخیرطرحهای تحقیقاتی وبه تبع آن تحقیقی ترویجی متنوعی درخصوص خشکه کاری درسطح استانهای خوزستان ومازندران و زنجان اجراشده که بااستقبال چشمگیرزارعین مواجه شده است

.وجودمزایای نسبی متعدددرطرح خشکه کاری نسبت به شیوه های سنتی که توسط زارعین اعمال شده ازدلایل موفقیت آمیزاین طرح می باشد.

مزایای خشکه کاری برنج:

1 – کاهش آلودگی خاک و آب

نتایج بدست آمده از تحقیقات آبیاری نشان داد که 50 الی 80 درصد نفوذ وتراوش آب از شالیزارهای برنج را می توان با استفاده از روش خشکه کاری کاهش داد. به دلیل نفوذ و تراوش آب کودها نیز هدر می روند. مقادیر زیادی از کودها بخصوص کود نیتروژن براثر نفوذ عمقی تحت روش آبیاری غرقابی هدر می رود ولی به دلیل کاهش 50 تا80 درصدی نفوذ عمقی در روش خشکه کاری تلفات کود بخصوص کود نیتروژن کاهش  می یابد.

2 -بهبودتهویه خاک

بر اساس نتایج مشاهده شده با استفاده از روش خشکه کاری می توان به میزان 0/3 تا0/8 متر سطح ایستایی آب را در دوره ای که زمین مستغرق نیست پایین آورد.

پتانسیل رداکس خاک (پتانسیل اکسایشی کاهشی)تحت آبیاری ذخیره ای مزارع برنج 120 تا200 درصد مزارع تحت آبیاری غرقابی می باشد.این بدان معنی است که تحت روش خشکه کاری محتوی اکسیژن خاک افزایش، مقدار ادافون افزایش و در نتیجه ترکیبهای سمی خاک کاهش می یابد. مقدار آزاد سازی آمونیوم در اراضی تحت روش خشکه کاری 26 برابر بیشتر از اراضی آبیاری غرقابی می باشد. در حالی که میزان باکتریهای ارگانوفسفره (ترکیبهای شیمیایی فسفات) و باکتریهای تجزیه کننده سلولز به ترتیب6 و10 برابر بیشتر از اراضی تحت آبیاری غرقابی می باشند.

شرایطی نظیر سطح آب زیرزمینی پایین، پتانسیل بالای رداکس خاک(محتوی بیشتر اکسیژن خاک) و مقدار بیشتر ادافونها برای تغییر شکل و جذب کودهای آلی و کاهش ترکیبهای سمی خاک بسیار مطلوب است. بنابراین با استفاده از روش خشکه کاری می توان خصوصیات خاک مزارع برنج را بهبود بخشید و همچنین باعث افزایش عملکرد محصول شد.

3 - بهبود شرایط خرد اقلیم مزرعه

 اثرات استفاده روش خشکه کاری برنج بر خرد اقلیم مزرعه عبارتند از تفاوت دمای هوای بین فاصله ردیفهای کشت در شب و روز که تا 1 الی5 درجه سانتی گراد افزایش یافته و رطوبت نسبی بین ردیفها که 1 الی5 درصد کاهش پیدا کرده است. شرایط خرد اقلیم کشاورزی در مزارع برنج روش خشکه کاری نه تنها برای رشد برنج مطلوب است بلکه برای کاهش بیماریها،آفات و حشرات و خوابیدگی(ورس) برنج بسیار موثر می باشد.

4 -کاهش امراض و آفات برنج

تحقیقات انجام شده در دنیا نشان می دهد که آفات و بیماریها تحت شرایط خشکه کاری به طور معنی داری کاهش می یابد و در نتیجه منجر به کاهش مصرف حشره کشهای آلوده کننده آب و خاک و برنج شده است.

5 -بهبود بیلان آبی و پیشرفت اقتصاد منطقه

الف-نتایج ذکر شده در بالا نشان داد که مصرف آب و نیاز آبی برنج با استفاده از خشکه کاری به میزان یک سوم کاهش می یابد و بنابراین نیاز انرژی برای آبیاری متناظر با آن می تواند کاهش یابد. در بسیاری از روستاهای چین صنایع بومی منطقه به دلیل کمبود آب و انرژی نمی توانند گسترش پیدا کنند. کاهش مصرف آب و انرژی تحت شرایط خشکه کاری برنج به حل مشکل کمبود آب کمک    می کند و صنایع بومی و اقتصاد منطقه ای گسترش می یابد.

ب–نتایج تحقیقات انجام شده در دنیا نشان می دهد این روش باعث ذخیره آبهای زیرزمینی می گردد.

ج-درآمد متوسط سالانه کشاورزان ناشی از افزایش عملکرد و همچنین فعالیتهای صنایع بومی منطقه8 الی20 درصد افزایش می یابد.

د-از دیگر مزایای این روش با استفاده از ذخیره آبی امکان کشت آبی محصولات پائیزه با استفاده از ذخیره آبهای تابستانه و افزایش تولید و درآمد زارعین می باشد.

 روش اجرایی خشکه کاری در کشت مستقیم:

بمنظور اجرای کشت مستقیم برنج به روش خشکه کاری در استان گلستان با توجه به ارقام پیشنهادی در تاریخ پیشنهاد شده کشت می شود. برای اجرای طرح مراحل زیربایستی انجام گردد:

1 – شخم اولیه بعد از برداشت زراعت قبلی.

2 – شخم ثانویه و آماده کردن زمین به حالت خشک در اوایل اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه در استان

3 – مصرف 100 کیلوگرم کود فسفاته ، 100 کیلوگرم کود پتاس به همراه 100 کیلوگرم کود ازته به صورت پایه برای ارقام محلی و سپس مخلوط کردن کود و سم با خاک با استفاده از روتاری یا دیسک.

4 – خیساندن بذر همراه با محلول ضدعفونی کننده به مدت 24 ساعت.

5– کاشت بذر با دستگاه خطی کار غلات، نظیر تاکا، کشت گستر،پنوماتیک، با رعایت فواصل کشت بین دو ردیف(بستن یکی در میان لوله های سقوط).

6 – شروع آبیاری 3-4 روز بعد از عملیات کاشت بذر برنج.

7 – مصرف کود سرک به مقدار 50 کیلوگرم برای ارقام پر محصول و25 کیلوگرم برای ارقام محلی(در مرحله 4 تا5 برگی)تقریبا 35-40 روز پس از بذر پاشی.

8 – در صورت رشد علف هرز، مصرف علفکش بازاگران(بنتازون) و یا پروپانیل (با توجه به نوع علف هرز) یا وجین حدود 30 روز بعد از کاشت.

9 – مصرف کود سرک به میزان 50 کیلوگرم کود ازته برای ارقام پر محصول و 25 کیلوگرم برای ارقام محلی در مرحله تشکیل خوشه اولیه.

برخی دیگر از مزایای نسبی طرح خشکه کاری:

1 – سازگاری و انعطاف پذیری طرح و امکان کشت با انواع کارنده ها (تاکا، همدانی،خطی کارهاو...)

2 – صرفه جویی در میزان آب مصرفی ودر نتیجه توسعه سطح زیر کشت برنج با سایر محصولات تابستانه و افزایش میزان اشتغال و درآمد.

3 – انجام حداقل عملیات تهیه زمین و خاک ورزی و رعایت ملاحظات زیست محیطی با حفظ بقایای گیاهی(کاه و کلش گندم و جو پیشگیری از کشتهای تاخیری.

4 – کاهش زمان مورد نیاز برای کاشت و پیشگیری از کشتهای تاخیری.

5 – اجرای آسان مدیریت مزرعه.

6 – اجرای آسان عملیات داشت بویژه وجین علفهای هرز.

7 – افزایش بهره وری و استفاده بهینه از نهاده ها بدلیل رعایت عمق مطلوب کشت و تراکم یکنواخت مزرعه.

8 – کاهش میزان بذر در واحد سطح حدود 50 درصد.

9 – کاهش هزینه های تولید تا 40 درصد.

10 – یکنواختی در سطح سبز مزرعه و در نتیجه برداشت بهتر و به هنگام محصول.

11 – بهینه نمودن برنج بدلیل رسیدگی همزمان محصول و کاهش درصد خردشدن دانه ها.

12 – امکان استفاده کمباین برداشت بدلیل یکنواختی در رسیدن دانه ها.

13 – افزایش سود و درآمد زارعین و پیشگیری از پدیده های نامطلوب مهاجرت روستائیان به شهرها.

14 – کاهش صعوبت کاری تولید برنج.

 - 15 کشت مستقیم در سطح وسیع و به سرعت قابل اجرا است.

انتهای پیام/منبع اطلاعات جهاد کشاورزی