همه چیز درباره جزیره آشوراده

گزارش گلستان ۲۴؛ آشوراده در مرکز شبه جزیره میانکاله در شهرستان بندرترکمن  استان گلستان ، تنها جزیره ایرانی دریای خزر است که در سال ۱۳۵۴ جز نخستین مناطق زیست کره جهان ثبت شده است. قبل از بالا آمدن سطح آب دریای خزر و وقوع سیل بیش از ۱۰۰۰ نفر در این جزیره ساکن بودند که مجبور به ترک جزیره شدند و درحال‌حاضر تنها کارمندان شیلات در آنجا حضور دارند.

در همین حال در کنوانسیون جهانی رامسر در زمره تالاب‌های مهم دنیا قرار گرفت و سومین اهمیت این منطقه عضویت آن در پناهگاه حیات‌وحش است که در تمامی ایام سال میزبان انواع پرندگان است، همچنین۴٠درصد خاویار ایران در نزدیکی این جزیره به دست می‌آید.

جزیره‌ای جنجالی میان ادارات محیط‌زیست گلستان و مازندران که کمتر از انگشتان یک دست محیط‌بان وظیفه حراست از آن را به عهده دارند.

آشوراده اکنون با مشکلات بزرگی مانند بی‌مهری مدیران، اختلاف میان دو اداره محیط‌زیست گلستان و مازندران، تصرفات غیرقانونی، بی‌اطلاعی گردشگران و طمع برای ساخت‌وساز مواجه است.

دستورات بی‌عمل می‌ماند

با اینکه آشوراده غرق در مشکلات است، اما هر مسئولی که در رابطه با این جزیره می‌تواند اظهار نظر کند، طوری حرف می زند گویی همه معضلات به یکباره حل شده و اوضاع در این نقطه از کشور در بهترین حالت است. در همین راستا بود که در آذر ماه ۱۳۹۳ رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقت یعنی مسعود سلطانی‌فر با بیان اینکه جزیره آشوراده سال‌های سال با مشکلات و محدودیت‌هایی رو به‌رو بوده و اکنون با تهیه طرح اجرایی گردشگری و رایزنی‌های انجام شده در هیئت دولت، امکان سرمایه‌گذاری در این منطقه فراهم شده است، گفت: «پس از چند دهه، مشکلات و موانع گردشگری جزیره آشوراده برطرف شده تا گردشگران خارجی و داخلی بتوانند از این جزیره زیبا، نوار ساحلی استان و مناطق جنگلی استفاده کنند.»

حالا بعد از گذشت بیش از ۸ سال از حرف‌های سلطانی‌فر، ایمان هادی مسئول واحد طبیعت‌گردی سازمان حفاظت محیط‌ زیست با اشاره به اینکه گردشگری آشوراده یک موضوع سابقه‌دار است و حداقل از سال ۸۴ به بعد کار‌های متعددی در این باره انجام شده است، می‌گوید: «بعد از همه فراز و نشیب‌ها، در سال ۹۲ ، جلسه‌ای در دفتر معاون اول رئیس‌جمهور در این زمینه تشکیل و تصمیماتی برای آشوراده گرفته شد.

ایمان هادی ادامه می‌دهد: «طبق ابلاغیه همان جلسه قرار شد سازمان میراث فرهنگی از طریق یک مشاور زیست‌ محیطی و با همکاری استانداری گلستان و البته سازمان محیط‌ زیست طرحی برای اجرای گردشگری در آشوراده تهیه کند. حتی قرار بود هزینه تهیه این طرح نیز از سوی ریاست جمهوری پرداخت شود.»

وی با بیان اینکه قرار بود بعد از تهیه و تأیید طرح، نسبت به انتخاب سرمایه‌گذار اقدام شود، تأکید می‌کند: «سازمان محیط‌ زیست منتظر بود که طبق مفاد این جلسه، سازمان میراث فرهنگی نسبت به تهیه طرح گردشگری آشوراده با مشورت و نظر کارشناسی سازمان محیط‌زیست اقدام کند، اما ماه‌ها از آن‌ها خبری نبود و حتی ما از طریق ریاست وقت سازمان محیط‌ زیست با آن‌ها مکاتبه و درخواست کردیم که ضمن معرفی مشاور، کار تهیه طرح شروع شود.

هادی ادامه می‌دهد: «تا اینکه معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی شخصاً کتابچه‌ای را به سازمان محیط‌ زیست آورد و اعلام کرد؛ این همان طرح گردشگری آشوراده است. در حالی‌که قرار بود طرح به طور مشترک نوشته شود. گویا بودجه در نظر گرفته شده برای تهیه طرح از سوی ریاست جمهوری به میراث داده نشده و این سازمان با بودجه خودش اقدام به تهیه کتابچه کرده بود.»

بارگذاری بیش از حد ممنوع

از شواهد چنین استنباط می‌شود که متأسفانه کتابچه تهیه شده از سوی میراث فرهنگی به هیچ‌وجه با موازین مدنظر سازمان محیط‌ زیست سازگار نبود. چون این منطقه پناهگاه حیات وحش و ذخیره گاه زیست‌کره است و الزامات بین‌المللی و ملی برای حفاظت دارد. ضمن اینکه منطقه بندی‌هایی در آشوراده وجود دارد که نشان می‌دهد تنها در دو منطقه امکان تفرج و گردشگری وجود دارد و مابقی مناطق حفاظتی است. جالب اینکه بر اساس کتابچه گردشگری آشوراده سازمان میراث، در مناطق حفاظتی طرح هتل‌سازی طراحی شده بود، برای همین این کتابچه به هیچ وجه مورد تأیید سازمان محیط‌زیست قرار نگرفت.

در همین رابطه مسئول واحد طبیعت‌گردی سازمان حفاظت محیط‌زیست ضمن اشاره به پیشینه تلاش‌ها برای اجرای طرح گردشگری آشوراده و رد تعدادی از طرح‌های تهیه شده، می‌گوید: «تاکنون مسائل مربوط به حیطه وظایف معاونت طبیعی تأیید شده، اما ارائه طرح پسماند و پساب نیز الزامی است و پس از ارائه این طرح، کمیته ماده ۲ محیط‌زیست متعاقباً مجوز اجرای طرح گردشگری آشوراده را صادر می‌کند.»

وی با اشاره به بازدید اعضای کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی از آشوراده در سال ۹۴، تصریح می‌کند: «به دنبال این بازدید، جلسه‌ای در استانداری گلستان تشکیل شد که همانجا ایرادات طرح قبلی را با جزئیات بازگو کردیم. بعد از این جلسه استانداری گلستان وارد عمل شده و شروع به تهیه طرح گردشگری آشوراده کرد، اما با اینکه استانداری حداقل سه طرح توجیهی تدوین و ارائه کرد، هیچ یک از این طرح‌ها مورد تأیید سازمان محیط‌ زیست قرار نگرفت.»

هادی تأکید می‌کند: «سازمان محیط‌زیست مخالف بحث تفرج نیست؛ اما این تفرج به هیچ وجه نباید مزاحمتی برای حیات وحش ایجاد کند یا به پوشش گیاهی آسیب بزند همچنین حق نداریم با ایجاد فرصت گردشگری بارگذاری بیش از حد در این منطقه ایجاد کنیم.»

طرح گردشگری در آشوراده منع قانونی ندارد

کنعانی مدیرکل محیط زیست گلستان در این باره به خبرنگار باشگاه خبرنگاران گفت: در طرح گردشگری آشوراده تمام ملاحظات زیست محیطی دیده شده و دستور مجوز‌های آن با هدف بهره برداری خردمندانه است.

کنعانی افزود: مجوزی که سازمان حفاظت محیط زیست صادر کرده برای گردشگری در محدوده‌ای به مساحت ۲۲ هکتار در جزیره آشوراده است و ملاحضاتی در آن دیده شد از جمله ظرفیت تردد صد گردشگر در روز و اقامت ۸۰ نفر در شب است.

به گفته او همچنین کاربری‌هایی که مد نظر قرار گرفته شده سازگار با محیط جزیره آشوراده است مانند مسیر پیاده روی، پرنده نگری واقامتگاه‌های موقت با سازه‌های سبک و همگام با طبیعت است.

به نظر می‌رسد با این توضیحات مدیرکل محیط زیست گلستان از موافقان اجرای این طرح است.

وی البته قول می‌دهد که در اجرا نیز سازمان محیط زیست با نظارت دقیق وکامل پیگیر اجرای این ملاحظات باشد.

برای حل مسائل و موانعی که در این مناطق وجود دارد برای نخستین بار شورای هماهنگی آشوراده و خلیج گرگان را راه‌اندازی کردیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان با تأکید براینکه اجرای طرح گردشگری آشوراده متوقف نشده است و هیچ منع قانونی هم ندارد، گفت: حدود یک میلیارد تومان از اعتبارات حوزه گردشگری استان برای ایجاد زیرساخت در آشوراده هزینه شده است.

محمدرضا کنعانی یکی از محور‌های توسعه پایدار را در استان احیای ظرفیت‌های گردشگری جزیره آشوراده و خلیج گرگان عنوان کرد و افزود: برای حل مسائل و موانعی که در این مناطق وجود دارد برای نخستین بار شورای هماهنگی آشوراده و خلیج گرگان را راه‌اندازی کردیم.

وی نخستین گام برای استفاده از ظرفیت‌های گردشگری سواحل استان و آشوراده را حل مشکلات مربوط به نصب اسکله شناور در بندرترکمن بیان کرد و گفت: این اسکله برای نصب در ساحل بندرترکمن خریداری شده بود، اما به دلیل برخی مخالفت‌ها این کار متوقف شد. پیگیری‌هایی با محیط زیست مازندران داشتیم و در نهایت مجوز استقرار و نصب اسکله شناور را در بندرترکمن گرفتیم.

امضای سند گردشگری آشوراده در گروی تنظیم پکیج مدیریتی

خیر آبادی رئیس اداه محیط زیست دریایی محیط زیست استان گلستان در گفت و گو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران ، گفت:اگر بخواهیم در مورد این طرح صحبت کنیم ابتدا باید تاریخچه آشوراده و سابقه این طرح را بررسی کنیم.

خیر آبادی گفت: مجموعه پناهگاه حیات وحش میانکاله سال ۵۲ به عنوان یکی از مناطق چهارگانه محیط زیست ثبت جهانی، همچنین در اتحادیه جهانی حفاظت و در برنامه انسان و کره مسکون یونسکو نیز ثبت شده است و همچنین در کنوانسیون حفاظت از تالاب‌ها مجموعه خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله ثبت بین المللی است.

این مقام مسئول افزود: به دلیل این مواردی که گفته شد یک سری تعهدات بین المللی و همچنین داخلی داریم و حساسیت در این منطقه بالاست.

او ادامه داد: موضوع گردشگری جزیره آشوراده از سال‌های گذشته مطرح است در دولت نهم و دهم آشوراده به عنوان منطقه نمونه گردشگری استان گلستان انتخاب و با یکسری مطالعات برای واگذاری این منطقه به بخش خصوصی اقدام شد، پیگیری‌های انجام، اما بنا بر شرایط و مشکلات این امر تحقق نیافت.

خیرآبادی گفت: در سال ۹۳ تفاهم نامه‌ای بین سازمان محیط زیست ومیراث فرهنگی درباره گردشگری آشوراده امضا شد و پس از آن سلسله جلساتی برگزار شد که عمدتا با مدیریت معاونت عمرانی استان گلستان بود و بعد از آن سازمان همیاری شهرداری به عنوان مجری طرح انتخاب و مطالعات پایه‌ای ومحیط زیستی دراین خصوص انجام شد.

به گفته او در ابتدای امر کش و قوس‌های طولانی در این زمینه به وجود آمد چرا که در ابتدای امر کل منطه آشوراده مد نظر بود چیزی حدود ۶۰۰ هکتار، ولی به خاطر ملاحظات این مساحت به ۲۲ هکتار کاهش یافت.

خیرآبادی اضافه کرد: در این کاربری‌ها بحث گردشگری با رویکرد طبیعت گردی است و تفرج متمرکز با رویکرد هتلینگ در ساحل بندر ترکمن و در داخل جزیره طبیعت گردی، ورزش‌های آبی، پرنده نگری و موزه ماهیان خاویاری و سایر مسائلی که در آن کاربری تایید شده، در نهایت بعد از بررسی‌های انجام شده تفاهم نامه مشترک بین محیط زیست وسازمان همیاری نوشته شد که کار اجرا ایجاد منطقه گردشگری در آن ۲۲ هکتار انجام شود.

او ادامه داد: سازمان همیاری اعلام کرده که سایت پشتیبانی برای شروع فعالیت در ساحل بندرترکمن مانند هتلینگ، پارکینگ و پمپ بنزین نیاز است که مطالعات و مجوز‌های این بخش هنوز  انجام نشده است، اما باید توجه شود که در شبه جزیره میانکاله که بخشی از آن آشوراده است یک تفاهم نامه بین المللی امضا کرده ایم تحت عنوان ذخیرگاه زیست کره که اشاره می‌کند محیط زیست باید بخشی از مناطق چهارگانه را به صورت مدیریت شده برای بحث گردشگری اختصاص بدهد.

خیرآبادی در خصوص موافقت یا مخالفت با اجرای این طرح گفت: باید الزاماتی که اداره محیط زیست قرار داده رعایت شود اگر این اتفاق بیافتد گردشگری پایدار فراهم می‌شود، ولی اگر صرفا با دیدگاه گردشگری سایر مناطق مانند هتلینگ و تله کابین که ترافیک را به وجود می‌آورد و تخریب را در پی دارد و مدیریت اجتماعی و مدیریت پسماند را مشکل می‌کند و پساب را به وجود می‌آورد آن هم در محیطی مانند آشوراده که بسته است انجام این کار به صلاح نیست.

وی در پیان افزود: اگر بخواهیم به آشوراده گردشگر ببریم باید فکر حمل ونقل، امنیت، و مدیریت پسماند و پسابش باشیم و باید آن را در قالب یک پکیج مدیریتی در نظر بگیریم که بتوانیم آن رامدیریت کنیم.

مطالعات بیشتر برای دستیابی به سند گردشگری آشوراده

قائمی فعال و بازنشسته محیط زیست گلستان نظر خود درباره اجرای این طرح گردشگری را این گونه توضیح داد: جزیره آشوراده جزو کوچکی از پناهگاه حیات وحش میانکاله و خلیج گرگان است و فقط به آشوراده پرداختن به لحاظ علمی کارجالبی نیست، ولی در هر منطقه محافظت شده‌ای باید یک مطالعه جامع انجام شود بعد از آن باید مشخص شود چند درصد بایدبه منطقه گردشگری اختصاص داد.

در بخشی از آشوراده که دستکاری شده و قبلا زیستگاه انسانی بوده است ممکن است به گردشگری اختصاص داده شود، اما منطقه حفاظت شده و حیات وحش به بخش خصوصی واگذار نمی‌شود.

 طرح گردشگری در منطقه تفرج می‌تواند با رعایت معیار‌های مناطق حفاظت شده انجام شود، اما در اکوسیستم‌های حساس حیات وحش نمی‌شود سازه‌های سنگین بنا و باید سازه‌های سنگین در بیرون و سازه‌های سبک و گردشگری و بعضی ازفعالیت‌های سبک انجام شود، اگر کیفیت اجرای این طرح به این شکل باشد موافق هستم.

سال ۹۳ تفاهم نامه‌ای میان دو سازمان حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی منعقد شد که بر این اساس مقرر شد بخشی از آشوراده در منطقه حفاظت شده میانکاله به منطقه گردشگری تبدیل شود که این مساله واکنش‌های زیادی را از سوی دوستداران محیط زیست به همراه داشت.

آشوراده در مرکز شبه جزیره میانکاله در شهرستان بندرترکمن استان گلستان قرار دارد، آشوراده تنها جزیره ایرانی دریای خزر است. این جزیره که در سده‌های گذشته در پی عملکرد و فعالیت گروه‌های انسانی با حفر کانال از توده اصلی خشکی خود (شبه جزیره میانکاله) جدا افتاده است.

آشوراده در سال ۱۳۵۴ جزو نخستین مناطق زیست کره جهان معرفی و ثبت شد. در همین حال در کنوانسیون جهانی رامسر در زمره تالاب‌های مهم دنیا قرار گرفت و سومین اهمیت این منطقه عضویت آن در پناهگاه حیات وحش است که در تمامی ایام سال میزبان انواع پرندگان است.

این جزیره تا سال‌های پیش با امکاناتی همچون پاسگاه ژاندارمری، شرکت تعاونی روستایی، مدرسه راهنمایی، مغازه، مسجد و حسینیه بیش از ۱۰۰۰ نفر سکنه داشته است که به مشاغل دامداری، کارگری، پیشه وری و ماهیگیری مشغول بوده اند، اما در سال ۱۳۷۲ به علت بالا آمدن سطح آب دریای خزر و رخ دادن سیل مردم جزیره، آنجا را ترک کردند و اکنون فقط کارمندان شیلات در آن ساکن هستند.