پاییز کم بارش در گلستان/ کاهش آبدهی رودخانه ها

به گزارش گلستان ۲۴؛ به نقل از روابط عمومی شرکت آب منطقه ای گلستان، میانگین بارندگی استان گلستان در پاییز سال آبی ۹۹- ۹۸ بر اساس ایستگاه های باران سنجی شرکت آب منطقه ای گلستان حدود ۱۱۳ میلی متر بوده که نسبت به میانگین درازمدت بارندگی فصل پاییز که حدود ۱۳۵ میلیمتر است، کاهش حدود ۱۷ درصدی دارد.

این فصل در مجموع از نظر مقدار بارندگی، در شرایط خشکسالی ضعیف قرار داشته است به طوری که در مهرماه دارای شرایط خشکسالی ضعیف، آبان ماه در شرایط ترسالی ضعیف و آذر ماه، شرایط خشکسالی شدید را نشان می‌دهد.

بررسی دوره آماری بلند مدت بارندگی استان نشان می‌دهد که دوره های خشکسالی و ترسالی از نظم خاصی پیروی نمی کنند به طوری که در ۴۴ سال اخیر،  ۱۷ سال نرمال، ۱۳ سال خشکسالی و ۱۴ سال هم شرایط ترسالی داشته است.

لازم به ذکر است توزیع زمانی و مکانی بارندگی در یک سال آبی هم، یکنواخت نبوده و در ماه‌های مختلف وضعیت متفاوتی داشته است به طوری که حتی در سال های نرمال و ترسالی، برخی از فصول سال دارای بارندگی کم و شرایط خشکسالی بوده اند که این موضوع منجر به کاهش تغذیه منابع آب زیرزمینی و رواناب رودخانه ها می شود.

طی ۱۰ سال اخیر بخش های عمده استان درجات مختلف خشکسالی را تجربه کرده است.

بر اساس مطالعات مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران، هر چند در یک ساله اخیر عمده سطح استان گلستان در شرایط ترسالی قرار داشته است لیکن با بررسی  بازه زمانی ۱۰ ساله منتهی به پایان آبان ۱۳۹۸، مشخص می شود که بخش عمده ای از استان، درجات مختلفی از خشکسالی را تجربه کرده اند.

موضوع حائز اهمیت پیرامون خشکسالی استان، حاکمیت خشکسالی هیدرولوژیک است. خشکسالی هیدرولوژیک به کاهش سریع منابع آب سطحی (دریاچه‌ها و رودخانه‌ها) و افت سطح مخازن آب زیرزمینی اطلاق می‌ شود.

هر چند عوامل اقلیمی به عنوان عامل اصلی و اولیه خشکسالی شناخته می شوند اما نمی توان از نقش سایر عوامل موثر و تشدید کننده پدیده خشکسالی همانند تغییر کاربری اراضی، تخریب خاک و غیره که مشخصات هیدرولوژیکی حوضه را تحت تاثیر قرار می‌دهند غافل بود.

تغییرات کاربری اراضی در بالادست حوضه آبریز مشخصه های هیدرولوژیکی حوضه از قبیل نفوذپذیری، میزان زبری و پتانسیل تولید رواناب را تحت تاثیر قرار می‌دهد که ابتدا موجب وقوع سیل و کاهش تغذیه منابع آب زیرزمینی و در ادامه منجر به خشکسالی در پایین دست خواهد شد.

کاهش آبدهی رودخانه های گلستان

همچنین از آنجا که ذخائر برف به دلیل سیکل کند هیدرولوژیکی، به عنوان منبعی که در فصول کم آبی می‌توان جهت استفاده از آن برنامه ریزی کرد، مطرح است. ریزش‌های جوی به صورت برف در سطح حوضه‌ها جهت تغذیه منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی حائز اهمیت است و ذوب تدریجی آن باعث تداوم آب رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنوات شده درفصول خشک می‌شود. این کاهش موجودی برف در ارتفاعات استان، از قابلیت جبران کمبود سایر منابع آب سطحی و زیرزمینی در فصول خشک می‌کاهد.

در شرایط اقلیمی موجود، روند تغییرات منابع آب استان کاهشی است. به این صورت که حجم تجمعی آبدهی رودخانه‌ها در پاییز سال آبی ۹۹-۹۸، نسبت به میانگین درازمدت در  سرشاخه‌های حوضه گرگانرود حدود ۲۷ درصد کاهش و در سرشاخه های حوضه قره سو حدود ۱۴ درصد کاهش نشان می‌دهد.

هر چند در پایان آذر ماه ۱۳۹۸، حجم ذخیره سفره کم‌عمق آب زیرزمینی نسبت به متوسط این ماه در دوره آماری موجود، حدود ۸۹ میلیون مترمکعب  افزایش یافته است اما حجم ذخیره سفره عمیق آب زیرزمینی نسبت به متوسط  این ماه در دوره آماری موجود، حدود ۲۵ میلیون مترمکعب کاهش نشان می‌دهد.

شواهد نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر به علت تغییرات اقلیمی، افزایش دما، افزایش تبخیر،  برداشت منابع آب زیرزمینی و تغییر رابطه بارش – رواناب و تداوم اثر خشکسالی سال های گذشته، حتی وقوع بارش های نرمال و بیش از نرمال ، لزوما به معنی حصول میانگین درازمدت آبدهی رودخانه‌ها و ذخیره سفره‌های آب زیرزمینی نیست لذا با توجه به محدودیت منابع آب، مدیریت صحیح مصرف در ماه های آتی بسیار مهم و ضروری است.