خلیج گرگان در خطر فقر غذایی و انرژی

به گزارش گلستان ۲۴؛ خلیج گرگان بزرگ‌ترین خلیج دریای خزر است که در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز در استان مازندران به‌ عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثبت شد. این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست ‌محیطی حتی در سطح دنیاست که علاوه بر حفظ چرخه زیست دریای خزر در معیشت جوامع محلی اثری مستقیم دارد اما چند سالی است که با نیستی دست به گریبان شده است.

دلایل مختلفی برای خشک شدن خلیج گرگان مطرح می‌شود که از جمله تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آبی اطراف خلیج، کاهش بارندگی و افزایش تبخیر که البته می‌دانیم علت تمام این‌ها فقط سرشت سیری‌ناپذیر انسان است که می‌خواهد هر آنچه در طبیعت وجود دارد را در اختیار خود درآورد.

چند وقتی است که شاهد بارش باران در بیشتر نقاط کشور از جمله سواحل شمالی هستیم که به نظر می‌رسد می‌تواند جانی دوباره به خلیج ببخشد، اما همایون خوشروان مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر معتقد است که این بارش‌ها تاثیری بر جان تشنه و تفتیده خلیج گرگان ندارد.

وی روز شنبه در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: درست است که بارندگی‌هایی داشتیم و به نوعی نیز حالت سیلابی داشته اما کوتاه و گذرا بوده است، یعنی بارندگی‌ها متداوم و پیوسته نبوده که بتوانیم از آن به عنوان یک بارش موثر در حوضه آبریز خلیج گرگان یاد کنیم.

خوشروان افزود: درباره تاثیر بارندگی‌ها بر خلیج گرگان می‌شود گفت که تاثیر آن خیلی اندک بوده چون بیش از ۸۵ تا ۹۰ درصد منابع آب خلیج گرگان از دریای خزر تامین می‌شود و بارش‌های جوی فقط می‌تواند در مناطق منتهی‌الیه غربی خلیج گرگان که یک منطقه بسیار کم‌عمق و یک باتلاق نمکی است، توسعه یابد و بتواند آنجا حوضچه‌های آبی بسیار کم عمقی را به وجود آورد که معمولا ترکیبشان هم شیرین‌تر از آب‌هایی است که در مناطق مرکزی و شرقی خلیج گرگان وجود دارد.

این محقق ادامه داد: البته ریزش‌های جوی برای اکوسیستم‌های خلیج گرگان به خصوص در مناطق منتهی‌الیه غربی و مشرف به جزیره اسماعیل سای که می‌توان گفت آنجا ترکیب آبش شیرین‌تر از جاهای دیگر خلیج گرگان است، مفید است اما نه اینکه این بارندگی‌ها را به عنوان یک راهکار برای نجات خلیج گرگان ببینیم تا اینکه از این بحران خارج شود.

خوشروان اظهار داشت: طی سال آبی گذشته ۱۲ سانتیمتر کاهش تراز آب دریای خزر را داشتیم این معادل ۴۸ میلیارد متر مکعب آبی است که از خزر یا از دست رفت یا اینکه اصلا به خزر نرسید، این یعنی سه برابر شدن سرعت کاهش تراز آب خزر و این سه برابر شدن بر روی تالاب میانکاله اثر مستقیم خواهد داشت، اما در کشور ما به رغم وجود داده‌های سنجش از دور و تصاویر ماهواره‌ای که به صورت رایگان وجود دارد، در سایت‌های اینترنتی نمی‌بینم که سازمان‌های مرتبط یک سامانه پایش مداوم و دراز مدتی را تاسیس کرده باشند که تغییرات خلیج گرگان را به صورت به هنگام رصد کنند. در حالی که می‌توانیم سامانه‌ای داشته باشیم که با گذر زمان تغییرات خلیج گرگان را رصد کنند اما بعضا می‌بینیم که تحقیقات بر روی این خلیج بیشتر حالت موضعی دارد، مثلا یک سازمان کاری انجام می‌دهد و می‌رود؛ این ناپیوستگی در تولید داده‌ها باعث می‌شود ما در مدیریت و تصمیم‌گیری برای خلیج گرگان دچار چالش شویم.

وی گفت: بنابراین برای برون‌رفت از این بحران لازم است که در نکته اول کارگروه نجات خلیج گرگان مانند سابق تشکیل جلسه دهد و به طور منسجم کار را پیش ببرد چون دیگر این جلسات مانند گذشته مداوم برگزار نمی‌شود، در کنار آن فعالیت‌های اجرایی و تحقیقاتی انجام شود؛ باید یک سامانه پیوسته پایش دریای خزر و خلیج گرگان را تعبیه و از مراکز تحقیقاتی فعال در این زمینه مانند مرکز مطالعات تحقیقات دریای خزر، پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی و سایر نهادهای دانشگاهی استفاده بهینه کنیم. متاسفانه این دستگاه‌ها همه به صورت جزیره‌ای فعالیت می‌کنند، برای همین فعالیت‌های آن‌ها در سطح منطقه و یا بین‌المللی انعکاسی ندارد.

خوشروان با تاکید بر اینکه خلیج گرگان وضعیت خوبی ندارد، اظهار داشت: بر اساس مطالعات صورت گرفته روی تصاویر ماهواره‌ای مشخص شد که حدود ۲۷ درصد از خلیج گرگان نسبت به زمان پرآبی خود خشک شده است که ارزش زیستگاهی این ۲۷ درصد بیش از ۸۰ درصد ارزش زیستگاهی تمام خلیج گرگان است. یعنی یک منطقه‌ای از خلیج گرگان خشک شده که اصطلاحا به آن می‌گوییم حساس‌ترین واحد اکولوژیکی خلیج گرگان؛ چون منطقه زایش تنوع زیستی است و گونه‌های مختلف و متنوعی در این مناطق زندگی می‌کردند که در اثر خشک شدن این بخش از خلیج از بین رفته‌اند و اگر این گونه‌ها نباشند مناطق عمیق خلیج گرگان هم دچار فقر غذایی و فقر انرژی خواهد شد. یعنی اتفاقی که اکنون در حال رخ دادن است که با این حساب به شدت تعدیل تنوع زیستی را در خلیج گرگان خواهیم داشت.

 مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: دو ناحیه منتهی‌الیه غربی و بخش شمال شرقی؛ جایی که آبراهه‌های چپ‌اوغلی و آشوراده به خلیج گرگان منتهی می‌شود، امروز دچار خشک‌زایی شده‌ و در نهایت حساس‌ترین منطقه خلیج گرگان را تحت تاثیر خود قرار داده است. 

/ایرنا