لزوم سازگاری ساخت‌وسازها در کرانه ساحلی با نوسانات آب خزر

به گزارش گلستان ۲۴؛ همایون خوشروان در ارتباط با کاهش تراز سطح آب دریای خزر در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در شهرستان ساری، اظهار کرد: براساس گزارش رسیده از مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر طی سال ۲۰۱۹ متوسط تراز آب دریای خزر نزدیک به ۱۳ سانتی‌متر نسبت به سال ۲۰۱۸ میلادی کاهش پیدا کرد که این کاهش سطح تراز آب دریای خزر درواقع دربردارنده چند حقیقت محرز است.

وی افزود: نخست اینکه ۱۳ سانتی‌متر کاهش سطح تراز آب دریای خزر با توجه به وسعت این دریا که ۴۰۰هزار کیلومتر مربع است می‌تواند این نکته را به ما یادآور شود که نزدیک به ۵۲ میلیارد مترمکعب در بیلان آبی دریای خزر کسری ورودی آب داریم که باعث شده سطح تراز آب دریای خزر این میزان کاهش پیدا کند.

*سرعت کاهش سطح تراز آب خزر بیش از ۱۰۰ برابر تغییرات سطح آب دریاها و اقیانوس‌هاست

مجری طرح بین‌المللی نوسانات دریای خزر اضافه کرد: نکته دوم این است سرعت افزایش سطح تراز آب دریاهای دنیا حدود ۳ میلی‌متر در سال است اما دریای خزر وقتی در طول یک سال 13 سانتی‌متر سطح تراز آن کاهش پیدا می‌کند، نشان می‌دهد که دو اتفاق مهم در حال رخ دادن است؛  یکی اینکه برخلاف آب اقیانوس‌ها دریای خزر به جای اینکه پیشروی کند و افزایش سطح تراز آب داشته باشد دچار کاهش سطح تراز می‌شود و دوم اینکه سرعت کاهش سطح تراز آب بیش از ۱۰۰ برابر تغییرات سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها و درجهت عکس آنها است.

خوشروان با بیان اینکه این نکته حائز اهمیت است سرعت تغییرات سطح تراز آب دریای خزر وقتی افزایش پیدا می‌کند از یک نرم متوسط خارج شده و شتاب‌دار می‌شود، تصریح کرد: این یعنی اینکه در حوزه آب‌ریز دریای خزر دارد یک اتفاق جدی رخ می‌دهد؛ این اتفاق یا با کاهش رطوبت ممکن است رخ داده باشد که ما بارش‌های جوی را متاسفانه آنگونه باید باشد نداریم و رطوبت هوا از بخش اقیانوس اطلس شمالی به این مناطق کم می‌آید و باعث می‌شود که روان‌آب‌های ولگا و رودخانه‌های شمالی کاهش پیدا کند و کاهش آب دریای خزر را احساس می‌کنیم.

*وقوع خشکسالی وسیع در مناطق بیابانی و استپ بخش شمالی دریای خزر 

وی با تاکید بر اینکه ما فراموش نکنیم که خشکسالی وسیعی در مناطق بیابانی و استپ بخش شمالی دریای خزر درحال رخ دادن است، خاطرنشان کرد: این خشکسالی نیاز به مدیریت منابع آب دارد، یعنی اینکه روس‌ها ناچارند از آب رودخانه ولگا و رودخانه شمالی برای مصارف خود و کشاورزی استفاده کنند و همین باعث می‌شود آب کمتری از این رودخانه‌ها وارد دریا شود.

مجری طرح بین المللی نوسانات دریای خزر  بیان کرد: نکته قابل تامل این است روس‌ها با احداث سدها بر روی رودخانه‌های شمالی دریای خزر این توانمندی را دارند که نزدیک به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب را در پشت سدها جمع‌آوری کنند، اگر خوشبینانه به این موضوع توجه نماییم. مصرف آب شیرین رودخانه ها برای اهداف اقتصادی موجب کاهش ورودی آب به دریای خزر می گردد.
خوشروان با بیان اینکه دو مولفه برای کاهش شدید سطح تراز آب دریای خزر حائز اهمیت خواهد بود، اظهار کرد: نخست فعالیت‌های آب و هوایی و گرمایش زمین که باعث کاهش رطوبت هوا در حوزه آب‌ریز رودخانه ولگا شده و بارش‌های جوی مثل برف و باران را در مناطق کوهستانی شمال شرق سیبری و وال‌دای بسیار بسیار کم شده و این روان‌آب‌ها کاهش داده و نکته دوم دخل‌و تصرف‌ها بر روی رودخانه‌ها برای تامین منابع آب اقتصادی موردنیاز که می‌تواند کاهش سطح تراز آب دریای خزر را به همراه داشته باشد.

*سطح تراز آب دریای خزر به منهای ۲۹ نزدیک می‌شود 

وی با اعلام اینکه سطح تراز آب دریای خزر درحال حاضر تا تراز سال ۱۳۵۷ شمسی مصادف با ۱۹۷۸ میلادی فاصله کمی دارد، تصریح کرد: یعنی زمانی‌که از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۸ که سه متر کاهش سطع تراز آب را داشتیم یعنی دوباره اتفاق ابتدای دهه ۶۰ در موقعیت فعلی ما رخ می‌دهد و سطح تراز آب دریای خزر به منهای ۲۹ نزدیک می‌شود و حتی ممکن است با روند گرمایش زمین، خشکسالی و تغییرات اقلیمی این روند گسترش پیدا کند.

مجری طرح بین المللی نوسانات دریای خزر  با بیان اینکه نکته قابل تامل در رابطه با این موضوع عکس‌العمل رفتاری زیست‌گاه‌های ساحلی در مقابل نوسانات سطح تراز آب دریای خزر است،گفت: با همکاری دانشمندان روسی مطالعه‌ای در این زمینه صورت گرفته تا مشخص کنیم عکس‌العمل زیست‌گاهی نسبت به کاهش یا افزایش سطح تراز آب دریای خزر چگونه است.

وی ادامه داد: برای مثال نتایج حاصل از آنالیز داده‌های به دست آمده نشان می‌دهند با افزایش سطح تراز آب دریای خزر به میزان یک سانتی‌متر در دوره زمانی مزبور، حدود ۰.۱۱۵۶ درصد پوشش آبگیر خلیج گرگان اضافه شده است و این رقم تقریباً معادل یک کیلومتر مربع از سطح خلیج گرگان است.

خوشروان اضافه کرد: بنابراین طی دوره زمانی ۱۹۷۸- ۱۹۹۵ به ازای هر سانتی متر افزایش سطح تراز آب دریای خزر، یک کیلومتر مربع مساحت خلیج گرگان افزایش داشته است. سطح آبگیر خلیج گرگان در سال ۲۰۱۹ میلادی معادل ۳۹۴ کیلومترمربع وسعت داشته و ۴۵ درصد پوشش زمین را به خود اختصاص می‌دهد.

وی با بیان اینکه طی دوره زمانی ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۹ میلادی سطح تراز آب دریای خزر حدود۱۵۰ سانتی‌متر کاهش یافت، اظهار کرد: یعنی طی مدت ۲۴ سال، ۱.۵ متر سطح تراز آب دریای خزر افت کرد، بنابراین سرعت متوسط سالانه کاهش سطح تراز آب دریای خزر معادل ۶.۲۵ سانتی متر در سال است؛ از طرفی سطح آبگیر خلیج گرگان طی زمان مزبور از ۶۵ درصد در سال ۱۹۹۵ میلادی به ۴۵ درصد در سال ۲۰۱۹ تنزل یافت.

مجری طرح بین المللی نوسانات دریای خزر با اشاره به اینکه طی مدت ۲۴ سال، ۲۰ درصد سطح خلیج گرگان کاهش یافت، بیان کرد: بنابراین با کاهش سالانه ۶.۲۵ سانتی متر سطح تراز آب دریای خزر، ۰.۸۳ درصد سطح آبگیر خلیج گرگان کاهش یافته؛ این بدان معنی است که با کاهش یک سانتی متر سطح تراز آب دریای خزر معادل ۰.۱۳ درصد سطح آبگیر خلیج گرگان به میزان ۰.۱۳ کیلومتر مربع کاهش یافته است؛ بنابراین باوجود اینکه سرعت متوسط کاهش تراز آب دریای خزر در دوره زمانی ۱۹۹۵- ۲۰۱۹، معادل تقریباً نصف سرعت متوسط افزایش سطح تراز آب دریای خزر در دوره زمانی ۱۹۷۸- ۱۹۹۵ است.

خوشروان یادآور شد: سرعت تغییر سطح آبگیر خلیج گرگان در زمان افت سطح تراز آب دریای خزر بسیار بیش‌تر از زمان افزایش سطح تراز آب است؛ یعنی در زمان پسروی آب دریای خزر سطح خلیج گرگان با سرعت بیش‌تری خشک می‌شود، این رقم تقریباً معادل دو برابر سرعت تغییر پذیری سطح خلیج گرگان در زمان پیشروی آب دریای خزر طی دوره زمانی ۱۹۷۸- ۱۹۹۵ است.

*سنجش عکس‌العمل‌های رفتاری زیستگاه‌های ساحلی

وی با بیان اینکه این موضوع خیلی مهم است عکس‌العمل‌های رفتاری زیستگاه‌های ساحلی که دربردارنده اکوسیستم‌های مختلف است را مورد سنجش قرار دهیم، افزود: خوشبختانه این پروژه باهمکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام شد که به‌عنوان مجری طرح پژوهشی موفق شدیم که این کار را به انجام برسانیم و الان هم می‌بینیم که در سطح جنوبی سواحل دریای خزر چه زیستگاهی با چه رفتاری در مقابل نوسانات سطح تراز آب دریای خزر می‌توانند دچار تغییرات کیفی و کمی شوند.

*بحث خشک‌زایی و کاهش سطح تراز آب دریای خزر جدی گرفته شود

خوشروان با تاکید بر اینکه امیدواریم مدیریت متمرکز در سطح سامان‌دهی سواحل در استانداری مازندران بحث خشک‌زایی و کاهش سطح تراز آب دریای خزر را جدی بگیرد، خاطرنشان کرد: چون زمینه برای تجاوز اراضی ساحلی فراهم شده؛ می‌دانیم خاک‌ریز ماسه‌ای بسیار گسترده‌ای دارد در سواحل دریای  خزر شکل می‌گیرد که اینجا هم می‌تواند دخل و تصرف‌های انسانی با برداشت منابع شن و ماسه به‌عنوان مصالح ساختمانی و هم ساخت‌وسازها برای اینکه ساخت منازل با کاربری مسکونی، تجاری و صنعتی را در این مناطق داشته باشیم افزایش خواهد داشت.

*بهره‌گیری از خدمات علمی متمرکز در ارتباط با دریای خزر

مجری طرح بین المللی نوسانات دریای خزر  یادآور شد: اگر درحال حاضر نظارت صحیح روی آن صورت نگیرد و دریای خزر دوباره دچار افزایش سطح تراز آب شود اتفاقی را که در دهه ۷۰ تجربه کردیم دوباره رخ خواهد داد و شاهد ویرانی و خسارات سنگینی بر روی خطوط ساحلی دریای خزر خواهیم بود که امیدواریم با هوشمندی کافی مدیران ما در سطح استان بتوانند  این مساله را تحت پوشش قرار دهند و از خدمات علمی متمرکز در ارتباط با دریای خزر استفاده کنند.

*تاکید بر زندگی مسالمت‌آمیز با دریای خزر

خوشروان با اشاره به اینکه مهم‌ترین پیشنهاد به مدیران سواحل کشور نوسانات سطح تراز آب خزر به عنوان رویداد طبیعی جدی بگیرند، افزود: باید ساخت‌وسازها در کرانه ساحلی با این پیامد سازگار باشد تا با این کار خسارت‌های ناشی از نوسانات سطح تراز آب دریای خزر به حداقل ممکن برسد و زندگی مسالمت‌آمیزی را با دریای خزر داشته باشیم.

*رعایت حد بستر و حریم سواحل امر بسیار مهم و کاربردی است

وی با یادآوری اینکه محیط زیست سواحل جنوبی دریای خزر در تقابل با نوسانات سطح تراز آب دریا بارها دچار تغییر شد و حالت باثباتی به خود گرفته است، تصریح کرد: این تعادل موجود تحت تاثیر دخالت‌های انسانی می‌تواند دچار آشفتگی شود و شرایط ناگواری را رقم می‌زند که دیگر به حالت برنمی‌گردد و در این صورت چالش‌های زیست‌محیطی بروز پیدا خواهد کرد به همین دلیل باید گفت رعایت حد بستر و حریم سواحل امر بسیار مهم و کاربردی است.