گلستان ذخیره گاه فرهنگ و سنن رضوی است/ ضرورت تشکیل دبیرخانه و انجام پژوهش های دانشگاهی

به گزارش گلستان ۲۴؛ به نقل از شبستان؛ حضور امام رضا (علیه السلام) در ایران گرچه موجب مشقت بی شمار برای آن حضرت شد، اما برای مسلمانان تَرنُّمی الهی بود که دل های مشتاقان را بیش از پیش مجذوب خود کرد.

کمتر ایرانی پیدا می‌شود که نسیم رضوی بر سیمای زندگیش طراوت و شادابی نبخشیده باشد، کرامت و معنویت امام رضا (علیه السلام) را نه تنها در ابعاد مذهبی و فرهنگی، بلکه در ابعاد اقتصادی و اجتماعی جامعه نیز می توانیم بررسی کنیم.

با توجه به اینکه استان گلستان در مسیر زائران بارگاه قدس رضوی قرار دارد، از الطاف این امام مهربان بهره فراوان می بَرد، از سوی دیگر ارادت و دلدادگی گلستانی ها باعث به وجود آمدن آداب و سنن رضوی در این منطقه شده است.

در این رابطه به سراغ «غلامرضا خارکوهی» نویسنده و تاریخ نگار برجسته استان گلستان رفتیم تا با فرهنگ رضوی در گلستان بیشتر آشنا شویم.

*تا چه میزان فرهنگ رضوی در کالبد استان گلستان نهادینه شده است؟

وجود صدها سوژه فرهنگ رضوی این منطقه را به یک ذخیره گاه فرهنگی غنی برای پژوهشگران حوزه دین شناسی و مردم شناسی تبدیل کرده است.

مردم استان گلستان از دیرباز و از قدیم الایام به امام رضا (علیه السلام) علاقه ویژه‌ای داشتند و دارند و این علاقه را به شکل های مختلف به اثبات رسانده اند.

یکی از این نکات مسافرت‌های زیارتی به حرم مطهر امام رضا (علیه السلام) است، در گذشته این مسافرت ها به صورت پیاده و از مناطق ناامن کوهستانی و جنگلی انجام می شد که حتی گاهی منجر به حمله راهزنان به زائران نیز می شد، اما زائران رضوی گرسنگی، تشنگی، خستگی، و سایر مشکلات و خطرات و بلایا، حتی شکنجه ها را در طول مسیر به جان می خریدند و به این سفر زیارتی با پای پیاده یا سوار بر مرکب هایی مثل اسب و قاطر ادامه می دادند.

امروز رفتن به زیارت امام رضا (علیه السلام) برای گلستانی ها آسان شده است، در حالی که در گذشته این امکانات وجود نداشت و بسیاری از مسافرت ها برای حفظ امنیت، به شکل گروهی انجام می شد و گاهی این سفرها دو ماه نیز طول می کشید و زائران مجبور بودند آب و غذای خود را در طول سفر همراه ببرند.

یکی از جلوه های علاقه مردم استان گلستان به امام رضا (علیه السلام) نام هایی است که مردم بر می گزینند و آن انتخاب اسامی مشابه و منسوب به امام هشتم برای فرزندانشان است که تبدیل به یک فرهنگ رایج و سنت دیرینه شده است. به همین جهت بسیاری از مردم شیعه نام هایی مثل رضا، عبدالرضا، غلامرضا، حاج رضا، علیرضا دارند.

حتی در میان برادران و خواهران ترکمن که اهل تسنن هستند نیز اسامی منسوب به امام رضا رایج است، مثلا در بین پسران ترکمن نام «رضا» و «ماشاد» یا «ماشدی»، «مشهد قلی» به معنی غلام رضا و عبدالرضا و نیز نام های «مشهد آقا»، «مشهد بِردی» و «مشهد دُوری» و «مشهد قلیچ» دیده می شود که همه این اسامی یادآور «مشهدالرضا»  است.

ترکمن ها برای دختران خود هم نام هایی مثل «ماشاد بی بی» به معنی کنیز امام رضا، یا «ماشاد بیکه» به معنی بیگم امام رضا، یا «ماشاد گُل» به معنی گُلِ امام رضا، یا «ماشاد گؤزل» به معنی زیبای امام رضا می گذارند.

*گلستانی ها در مناسبت های رضوی چگونه ارادت خود را نشان می دهند؟

مردم این استان برای میلاد امام رضا (علیه السلام) هر سال در مناطق مختلف جشن برگزار می کنند و یادی از سیره و مظلومیت این امام همام می کنند و در شهادتش نیز با برگزاری مراسم عزاداری پیام ها و علت شهادت و مکتب این امام همام را یادآوری می کنند و این مهم باعث می شود که پیوند و علاقه مردم به امام رضا (علیه السلام) مستحکم تر شود.

*آیا اَماکنی در گلستان منتسب به امام رضا (علیه السلام) است؟

یکی از جلوه های فرهنگ رضوی در گلستان نامگذاری مساجد و اماکن به نام امام رضا (علیه السلام) است، در این استان صدها مدرسه، پاساژ، مسجد، اماکن فرهنگی، تولیدی، علمی، آموزشی، تجاری و مذهبی به نام امام رضا (علیه السلام) مُزین شده است و این نشانه علاقه مندی مردم به آن امام عزیز است.

مثلا در شهر گرگان مسجدالرضا را داریم که بسیار معروف است و یا مدرسه علمیه رضویه وجود دارد که چندین قرن سابقه دارد و هنوز نیز فعال است.

همچنین در گلستان چند هزار موقوفه رضوی وجود دارد و این موقوفه ها شامل: مسکن، مغازه، پاساژ، مدرسه، باغ و اراضی کشاورزی و غیره است و از قدیم الایام مردم این منطقه اماکن مسکونی، تجاری، اراضی کشاورزی و باغات خود را برای ترویج فرهنگ و آموزه های امام رضا (علیه السلام) وقف می کردند.

لذا موقوفات رضوی در گلستان مشهور است و یکی از موقوفه های مهم در گرگان محله امام رضا (علیه السلام) گرگان است که شامل چند هزار واحد مسکونی و واحد تجاری می شود و نام این محله هم به نام «محله امام رضا» نامگذاری شده است.

یکی دیگر از تجلیات فرهنگ رضوی این است که برخی از گلستانی ها به صورت داوطلبانه خادم امام رضا (علیه السلام) می شوند و سالی چند روز در حرم رضوی به صورت رایگان هر کاری که به آنها سپرده شود انجام می دهند و خدمت می کنند.

*از دیرباز استان گلستان گذرگاهی برای زائران رضوی به شمار می رفت. در این خصوص برایمان بگویید؟

به خاطر مسافران زیادی که امروزه از شهرهای مختلف وارد استان گلستان می شوند و از این استان به مشهد مقدس مُشرف می شوند، شهر گرگان میزبان و پایگاهی برای استراحت زائران رضوی به شمار می رود.

در واقع این استان پایگاه و حلقه اتصال زائران رضوی شده است لذا در شرق استان گلستان زائرسرایی به نام امام رضا (علیه السلام) ساخته شده تا زائرانی که قصد عزیمت به حرم مطهر را دارند از این مکان برای استراحت موقت استفاده کنند.

علاوه بر این امامزاده های در  مسیر هم به صورت غیر رسمی نقش زائرسرا را برای مسافران ایفاء می کنند، از جمله امامزاده عبدالله گرگان، امامزاده دیباج در آزادشهر، امامزاده یحیی بن زید در گنبد که زائران در این مکان ها حضور می یابند و استراحت می کنند.

یکی از برادران امام رضا (علیه السلام) در مرکز شهر گرگان دفن است که مرقدش به نام  «امام زاده نور» مشهور است و از معروف ترین امامزاده های استان گلستان محسوب می شود این مقبره سابقه تاریخی طولانی دارد و هر روز تعداد زیادی از مردم به زیارت این مکان مقدس می روند، هم عرض ارادت می کنند، و هم به دعا و نیایش می پردازند. یکی از برکاتش این است که حضور در امامزاده نور انسان را به یاد امام رضا (علیه السلام) و فرهنگ رضوی می اندازد.

*آیا بارگاه علی بن موسی الرضا (علیه السلام) بر اقتصاد گلستان هم تاثیر داشته است؟

اقتصاد استان گلستان تا حدی مدیون موقوفات و زائران رضوی است. چرا که اولاً هزاران موقوفه با درآمد اقتصادی زیاد توسط آستان قدس رضوی در مناطق مختلف این استان مدیریت می شود که موجب برکت زندگی گلستانی ها شده است.

دوماً هر سال میلیون ها مسافر و زائر امام رضا (علیه السلام) از این استان تردد می کنند و در هتل ها و مسافرخانه ها و سوئیت های خانگی اسکان می یابند و از فروشگاه ها خرید می کنند به این ترتیب، هم فعالیت موقوفات امام رضا (علیه السلام) و هم تردد و توقف مسافران رضوی منجر به اشتغالزایی و افزایش درآمد برخی از مشاغل در این منطقه شده است.

 به طور کلی حضور امام رضا (علیه السلام) در ایران، علاوه بر برکات معنوی و فرهنگی، موجب افزایش اشتغال و  تولیدات اقتصادی شده است لذا از آنجا که بخش قابل توجهی از درآمد گلستانی ها از طریق موقوفات و زائران رضوی تامین می شود، این مسئله قابل پژوهش است و دانشجویان رشته اقتصاد می توانند پایان نامه های دانشگاهی خود را در این زمینه انجام دهند.

*در خصوص حضور خُدام رضوی در استان گلستان برایمان بگویید؟

در سال های اخیر هر سال تعدادی از خدام رضوی وارد گلستان می شوند و در مساجد و زیارتگاه های گلستان مداحی و مولودی خوانی می کنند و مردم با استقبال زیاد از آنها پذیرایی می کنند، حضور این خدام، مردم گلستان را به یاد امام رضا (علیه السلام) می اندازد و این مهم در سال های اخیر در گلستان و شهر گرگان رایج شده است.

علاوه بر این انجام سخنرانی های علما در وصف امام هشتم منجر به آن می شود که فرهنگ مردم این منطقه بیش از پیش به نام امام رضا(علیه السلام) گره بخورد و گسترش یابد.

*ارتباط رزمندگان هشت سال دفاع مقدس با فرهنگ رضوی چگونه بود؟

عشق به امام رضا(علیه السلام) و اهل بیت پیامبر در نهاد رزمندگان اسلام عجین شده بود، به طوری که هر سنگری در جبهه بوی فرهنگ رضوی می داد و زیارت مرقد مطهر امام هشتم آرزوی هر رزمنده و فرماندهی بود.

همچنین در دوران هشت سال دفاع مقدس، نهادهای فرهنگی، بسیجیان و رزمندگان را به سفر زیارتی مشهد می بُردند و پس از برگشت از این سفر معنوی، آنها با روحیه بهتر در خدمت انقلاب قرار می گرفتند، حتی دوباره به جبهه های نبرد بر می گشتند و با قوت و قدرت بیشتر با دشمن بعثی می جنگیدند.

برخی از رزمندگان اسلام نیز در وصیت نامه های خود از امام هشتم یاد می کردند و حتی پرچم ها و سربندهایی مُزین به نام امام رضا(علیه السلام) تهیه می کردند، و در جبهه های جنگ و مانورهای نظامی و فرهنگی و رژه های خیابانی استفاده می نمودند.

*ترویج فرهنگ رضوی در گذشته که رسانه های جمعی وجود نداشت چگونه بود؟

در سال های اخیر برگزاری جشنواره فرهنگ رضوی در زمینه های مختلف در استان اجرا شده و به ترویج آداب و سنن رضوی کمک کرده است.

اما در گذشته که امکانات امروز وجود نداشت، یکی از برنامه ها «پرده خوانی سیار» بود که در محلات مختلف شهر و روستاها انجام می شد و پرده خوانان همچون دراویش دوره گرد به مناطق مختلف می رفتند و روی دیواری در کنار خیابان پرده بزرگی می چسباندند که روی آن پرده تصاویری از اهل بیت و امام رضا(علیه السلام) به صورت رنگی نقاشی شده بود.

پرده خوان با اشعار سوزناکی که می خواند شهادت امام رضا (علیه السلام) را شرح می داد و مردم نیز بسیار از این پرده خوانان استقبال می کردند و حتی برای تشویق و اعتلای برنامه پرده خوانی، به پرده خوان مقداری پول یا جنس هدیه می دادند در ضمن مراسم، پرده خوان نیز جزوات مذهبی و ادعیه های کوچک بین مردم توزیع می کرد و آنها به عنوان تبرک می گرفتند.

به این ترتیب فرهنگ رضوی در مناطق دور افتاده به ویژه روستاها که در قدیم فاقد امکانات رسانه ای بودند ترویج می شد البته روحانیون به ویژه در ماه های محرم، صفر و رمضان با منبرهای خود نقش اساسی در ازدیاد آگاهی و علاقه مردم به امام رضا(علیه السلام) ایفاء می کردند.

*چه پیشنهاداتی برای اشاعه و ترویج فرهنگ رضوی در گلستان دارید؟

در سال های اخیر برخی خانواده ها سوئیت هایی را به زائران رضوی و البته دیگر مسافران کرایه می دهند و توصیه می کنم که مالکان این سوئیت ها به زائران رضوی تخفیف بیشتر بدهند و به گسترش معنویت فرهنگ رضوی کمک کنند.

 همچنین لازم است برای آسایش و راحتی زائران رضوی، موکب هایی برای اسکان و پذیرایی از مسافران راه اندازی شود که این کار، هم ثواب اُخروی و دنیوی دارد و هم باعث جذب مسافران و بهبود اقتصاد استان گلستان می شود.

علاوه بر این پیشنهاد می کنم نهادهای فرهنگی به ویژه نمایندگی آستان قدس رضوی جلوه های ویژه فرهنگ رضوی در گلستان را مورد پژوهش قرار دهند و نگذارند که فراموش شود.

به این منظور خوب است دبیرخانه ثابتی در آستان قدس با همکاری سایر نهادهای فرهنگی تحت عنوان «دبیرخانه فرهنگ رضوی در گلستان» شکل بگیرد.