آیین سوگواری «قوم بنی اسد» میراثی ناملموس از استان گلستان

به گزارش گلستان ۲۴؛ به نقل از گلستان ما ؛ فرهنگ و آداب و آیین مردم گلستان در مناسبت‌ها، باورها و مراسم مختلف سوگواری همگی نسل به نسل منتقل‌شده و بیانگر آداب‌ورسوم مردم این استان است؛ ازجمله این مراسم، آیین‌ها و آداب‌ورسوم مردم استان در ایام محرم و سوگواری سرور و سالار شهیدان است.

مراسم ماه محرم درواقع یادآوری و بازسازی واقعه کربلاست و پرشورترین این ایام از یکم تا دهم محرم و اربعین امام حسین(ع) و 72 تن از یارانش است که در این ایام با برگزاری مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی، علم‌گردانی و تعزیه‌خوانی، واقعه خونین کربلا را در اذهان متبادر می‌کنند.

در این ایام، همه شهرها و روستاهای گلستان در غم و ماتم فرورفته و اقشار مختلف جامعه با پوشیدن لباس مشکی و آویز کردن پرچم سیاه بر سر در خانه‌ها و اماکن کسب، سردر مساجد و حسینیه‌ها خود را در ایام سوگواری سهیم می‌دانند.

در استان گلستان اقوام متعددی در کنار یکدیگر زندگی مسالمت‌آمیزی دارند. این اقوام در ایام محرم با عادات و آداب خود به عزاداری می‌پردازند که در ادامه، با مراسم قوم بنی اسد که یکی از مراسم مذهبی است که از قدیم‌الایام روز یازدهم محرم در روستای گز شهرستان بندر گز برگزار می‌شود، آشنا می‌شویم.

سال 62 هجری، حضرت امام حسین(ع) به همراه یارانش برای اشاعه امربه‌معروف و نهی از منکر علیه حکومت غاصب بنی‌امیه قیام کردند و در مقابل ستم این خاندان سکوت پیشه نکرده و با هیچ‌یک از خلفای زمان بیعت نکردند. همین فریاد «هیهات من الذله» امام حسین(ع) قیام خونین کربلا را به پا داشت و 72 کشته برجای گذاشت که به دلیل ظلم و ستم بیش‌ازحد بنی‌امیه، حتی پس از واقعه کربلا نیز کسی جرئت ورود به منطقه جنگ برای تدفین پیکر مطهر شهدای کربلا را نداشت، تا این‌که پس از 3 روز قوم بنی اسد در کنار امام سجاد (ع) وارد این صحرا شده و پیکر شهدا را دفن کردند.

بنی اسد نام قبیله‌ای بزرگ و سلحشور عرب از فرزندان اسد بن خزیمه بن مدرکه است. پس از واقعه عاشورا، زنان قوم بنی اسد گذرشان به میدان جنگ افتاد و از دیدن پیکر شهدا کربلا بسیار متـأثر شدند. زنان قوم، مردان خود را به دفن اجساد شهدا فراخواندند ولی مردها به دلیل ترس از بنی‌امیه، اقدامی نکردند. به همین دلیل زنان بنی اسد با بیل و کلنگ به‌طرف صحرای کربلا به راه افتادند و وقتی‌که مردان قبیله، آنان را چنین در تصمیمشان راسخ دیدند، به میدان جنگ آمده و اجساد را دفن کردند. این مراسم تدفین اولین جنبش بر ضد امویان به‌حساب می‌آید چون یزیدیان می‌خواستند این اجساد در آن بیابان از بین برود و بنی اسد برخلاف نظر آنان عمل کردند.

امروزه برای حفظ و زنده نگه‌داشتن چنین قیام شجاعانه‌ای در یاد و خاطره مردم، هرساله مراسمی نمادین و به شکل تعزیه در روستای گز غربی و شرقی شهرستان بندر گز بعد از اذان مغرب و عشا روز یازدهم محرم برگزار می‌شود.

این مراسم از مسجد شهدای روستای گز غربی با پوشیدن لباس عزا و پیراهن‌های سیاه بلند بر تن جوانان محل و بستن چفیه یا کوفیه و عقال بر سر، به همراه پوشاندن صورت مردان، آغاز می‌شود. به این افراد در گروه بنی اسد، «میر عرب» گفته می‌شود. آن‌ها با گرفتن بیل و کلنگ بروی شانه‌های خود در حیاط مسجد به دور شهدا می‌گردند و اشعاری را که مداح قرائت می‌کند تکرار می‌کنند تا مراسم اصلی شروع شود و تا پایان مراسم نیز حضور دارند.

نوجوانان روستا نیز نقش شهدا را با کشیدن پارچه‌ای سفید بروی خود در بخش مرکزی حیاط مسجد ایفا می‌کنند. برای اجرای این مراسم تعداد 8 بدن شهید باید در وسط میدان مراسم قرار بگیرد که تمامی پیکر شهدا در کنار هم هستند و فقط بدن حضرت ابوالفضل(ع) کمی بافاصله از مابقی شهدا قرار دارد. آن نیز به این دلیل است که در کربلای معلا بدن مطهر حضرت ابوالفضل(ع) در کنار نهر علقه و جدای از مابقی شهدا به خاک سپرده‌شده است.

پس از اجرای نوحه از زبان میران عرب با مضمون دفن شهدای کربلا، تعزیه‌خوانان با ایفای نقش رئیس قوم بنی اسد و امام سجاد (ع) در کنار پیکر شهدا به عزاداری می‌پردازند.

پس از اتمام تعزیه در مسجد شهدا، هیئت عزاداران با گروه بنی اسد به دیگر مساجد روستای گز غربی چون مسجد جامع، ولیعصر (ع)، امام حسین(ع) و در پایان به مسجد حاج یعقوب در روستای گز شرقی رفته و مراسم را در آنجا نیز برگزار می‌کنند.

در طی مراسم میران عرب لباسی سیاه و بلند، به همراه چفیه و عقال بر تن کرده و بیل به دست می‌گیرند. پیکر شهدای مراسم را نیز با پارچه‌ای سفید به‌عنوان نمادی از کفن شهیدان کربلا می‌پوشانند. عزاداران هیئت هم از عناصری چون پرچم، علم، سنج و... در طول اجرای مراسم عزاداری استفاده می‌کنند.

آیین عزاداری قوم بنی اسد شهرستان بندرگز یکی از 7 آیین عزاداری ثبت ملی شده استان گلستان است که با شماره 1405 در مورخ 01/06/1396 در فهرست آثار ملی میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.