منظور از اقامه نماز چیست؟

به گزارش گلستان۲۴؛عده‌اى معتقدند واژه « نماز» درلغتِ فارسى از لفظ پهلوى نماک (namac) گرفته شده که آن هم از ریشه ایرانِ‌ باستان واژه «نم» (nam) به معناى خم شدن و تعظیم کردن گرفته شده‌است [1].
از جمله‌ معانى نماز در کتاب‌ هاى لغت فارسى عبارتند از: بندگى، اطاعت، سجود، پرستش، خدمتکارى و فرمان‌ بردارى [2]. و در اصطلاح شرعی به مجموعه اذکار و حرکات خاصی گویند که بعنوان ستایش و توجه بنده به خداوند انجام می گیرد.
« خواندن نماز» معادل کلمه « قرائت» در عربی است و از آن جهت که یک قسمت از نماز عبارت از خواندن و تلفظ کردن حمد و سوره و اذکار است روی این جهت کسی که این اعمال را انجام دهد و این الفاظ را بر زبان جاری کند می گویند نماز را خواند. اما در قرآن و روایات همه جا سخن از «اقامه» است که معادل فارسی آن« برپاداشتن» می باشد.
قرآن کریم، درباره «اقامه نماز» بسیار تأکید کرده است؛ تا آن جا که 46 بار، نماز را با واژه «اقامه» در تعبیرهاى گوناگون، تکرار کرده است. شاید بتوان انتظار خداوند را همان «اقامه نماز» گفت؛ برای« اقامه نماز» چند معنا و تفسیر مطرح شده است:

گسترش نماز
بدون تردید از مصادیق« اقامه نماز» گسترش و مطرح کردن نماز در جامعه است. قرآن کریم می فرماید:
«الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»[3]؛« همان کسانى که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می دارند، و زکات می دهند، و امر به معروف و نهى از منکر می کنند، و پایان همه کارها از آن خداست!»
 منظور از«اقامه» این است که تنها خودتان نمازخوان نباشید؛ بلکه چنان کنید که آیین نماز در جامعه انسانى برپا شود و مردم با عشق و علاقه، به آن روى آورند.

نماز با شرایط
به گفته برخی بزرگان[4]« در تمام مواردی که خداوند به نماز سفارش کرده است واژه« اقامه نماز» آمده است تا به این معنا توجه داده شود که مقصود از نماز، گزاردن نماز واجد شرایط است نه تنها بجای آوردن ظاهر نماز ( بدون روح)»
به گفته بعضى مفسران، تعبیر«اقامه نماز» به جاى «خواندن» یا «به‌جاآوردن نماز»، بیان‌گر این نکته است که نماز شما تنها اذکار و حرکات نیست، بلکه‌ باید آن را به طور کامل بپا دارید؛ آن گونه که آثار نماز در چهره و زندگى شما دیده شود؛ تنها لقلقه زبان و راست و خم شدن نباشد، بلکه روح نماز ـ که همان تسلیم مطلق در برابر خدا در همه امور است ـ در زندگى شما جلوه کند و حضور دل و توجّه قلبى به خدا ـ که روح نماز است ـ در نماز حاصل شود.[5]

تداوم نماز
برخى «اقامه» را به معناى تداوم در برپایی نماز مى‌دانند؛ یعنى کسى نماز را به درستى بر پا مى‌ دارد که همیشه آن را ادامه دهد نه اینکه گه‌گاهى نماز بخواند: «فَوَیْلٌ لِّلْمُصَلِّینَ * الَّذِینَ هُمْ عَن صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ»[6]؛« پس واى بر نمازگزارانى که در نماز خود سهل‌انگارى مى‌کنند.»
در سوره معراج پس از آنکه خداوند برخی صفات ناشایست انسان ها را مورد تاکید قرار می دهد، اوصاف شایسته آنها را هم ذکر می کند که از جمله آن: « إِلاَّ الْمُصَلِّینَ، الَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ دَآئِمُونَ»[7]؛« مگر نمازگزاران، که بر نماز خود تداوم دارند»
ظاهر آیه دوام است؛ یعنی هم به وقت، نماز می خوانند و هم همیشه نماز می خوانند، این گونه نیست که نماز خواندن آنها مقطعی باشد و چنین نمازی است که اگر جزو برنامه زندگی شد و با شرایط آن به جای آورده شد انسان را از فحشا و منکر باز می دارد. و اصولا برنامه های تربیتی جز با تداوم، کارایی لازم را ندارند، لذا در حدیثی از پیغمبر اکرم ( صل الله علیه و آله ) می خوانیم:« أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى‌ اللَّهِ‌ عَزَّ وَ جَلَ‌ مَا دَاوَمَ‌ عَلَیْهِ‌ الْعَبْدُ وَ إِنْ قَلَّ.»[8]؛« محبوب ترین اعمال نزد خداوند کاری است که بنده بر آن مداومت داشته باشد هر چند کم باشد». در یک جمع بندی و با مرورى به آیه‌هاى قرآن مى‌توان همه این معانى را در اقامه منظور کرد و آن این که نماز کامل، پیوسته و با خشوع و اثر گذار در جامعه باشد.
شهید مطهری در این زمینه می گوید: « به پا داشتن نماز آن است که حق نماز ادا شود؛ یعنی نماز به صورت یک پیکر بی روح انجام نگردد، بلکه نمازی باشد که واقعا بنده را متوجه خالق و آفریننده خویش سازد ...»[9]

پی نوشت:
[1] - بن خلف تبریزى،برهان قاطع،تحقیق‌محمد معین، ج4، ص2167
[2] - برهان قاطع،فرهنگ‌دهخدا،ج14،انتشارات دانشگاه تهران، ص22731
[3] - (22) الحج : 41
[4] - راغب اصفهانی، حسین بم محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم الدارالشامیه، 1412 ق، اول، ص 491
[5] - ر.ک: مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه‌، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش‌، اول‌، ج 1، ص 209؛ محمد محمّدى اشتهاردى، نماز از دیدگاه قرآن و عترت
[6] - ماعون (107)، آیه 5ـ6
[7] - معارج (70)، آیه 23-22
[8] - مؤمنون (23)، آیه 2؛ ر.ک: على اکبر قرشى، قاموس قرآن، واژه قیام
[9] - آشنایی با قرآن، سوره های حمد و بقره، صص 67 و 68
بر گرفته از کتاب پرسش ها و پاسخ های نماز، سید حسن موسوی (مرکز تخصصی نماز)