چه کسانی برای رفاقت مناسبت هستند؟

به گزارش گلستان ۲۴؛ به نقل از باشگاه خبرنگاران پویا، در تعالیم ناب اسلامی به ظریف‌ترین نکته‌های اخلاقی و شاخص‌ترین عوامل مؤثر در سرنوشت و زندگی انسان توجّه شده است که از جملۀ آنها مسئله دوستان و همنشینان است. از آنجایی که طبیعت عمدۀ انسانها به گونه‌ای است که از اطرافیان تأثیرات فراوان روحی و اخلاقی می‌پذیرند، بنابراین انتخاب یک همنشین و دوست مناسب برای دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی بسیار مهم است. این مسئله، حقیقتی است که حتی خداوند در آیاتی از قرآن آن را بیان می‌دارد؛ در آیات 27 و 28 سورۀ فرقان، پس از بیان حسرت ظالمانِ محبوس در جهنم که از مسیر رسالت نبوی پیروی نکردند، از قول آنها می‌فرماید «یا وَیْلَتى‌ لَیْتَنی‌ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلیلا؛ اى واى، کاش فلانى را دوست [خود] نگرفته بودم.» این آیه، به روشنی به تأثیر دوستی در سرنوشت انسان تصریح دارد. از این جهت است که احادیث متعددی دربارۀ معیارهای انتخاب دوست از پیامبر(ص) و ائمه علیهم‌السلام صادر شده است. 

امام سجاد علیه‌السلام همواره یاران خود را از نشست و برخاست با افراد نادان و احمق برحذر می داشتند؛ ایشان در این زمینه می‌فرماید «وَ إِیَّاکَ وَ مُصَاحَبَةَ الْأَحْمَقِ فَإِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرُّک‌» یعنی از همنشینی با احمق (کم عقل) بپرهیز؛ چون او می خواهد به تو سود برساند، اما بر اثر کم عقلی و ناتوانی از شناخت خیر و صلاح به جای سود، زیان می رساند.»  (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌2، ص377)

یا در حدیثی دیگر از امام صادق علیه‌السلام می‌خوانیم «الصَّدَاقَةُ مَحْدُودَةٌ فَمَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ تِلْکَ الْحُدُودُ فَلَا تَنْسُبْهُ إِلَى کَمَالِ الصَّدَاقَةِ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ شَیْ‌ءٌ مِنْ تِلْکَ الْحُدُودِ فَلَا تَنْسُبْهُ إِلَى شَیْ‌ءٍ مِنَ الصَّدَاقَةِ أَوَّلُهَا أَنْ یَکُونَ سَرِیرَتُهُ وَ عَلَانِیَتُهُ لَکَ وَاحِدَةً وَ الثَّانِیَةُ أَنْ یَرَى زَیْنَکَ زَیْنَهُ وَ شَیْنَکَ شَیْنَهُ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا یُغَیِّرَهُ مَالٌ وَ لَا وِلَایَةٌ وَ الرَّابِعَةُ أَنْ لَا یَمْنَعَکَ شَیْئاً مِمَّا تَصِلُ إِلَیْهِ مَقْدُرَتُهُ وَ الْخَامِسَةُ أَنْ لَا یُسْلِمَکَ عِنْدَ النَّکَبَاتِ.» یعنی «دوستى حدودى دارد و این حدود در هر کس نباشد، او را دوست کامل نشمار و در هرکه نباشد، او را به دوستى نسبت نده:

اول اینکه آشکار و نهانش با تو یکى باشد

دوم اینکه زینت تو را زینت خود و عیب تو را عیب خود بداند (احتمالاً یعنی فضیلت‌های دوست برایش پررنگ جلوه کند و از عیب‌های او چشم‌پوشی کند و به روی او نیاورد)

سوم اینکه مال و مقام، حال او را تغییر ندهد

چهارم اینکه آنچه در توان دارد از تو مضایقه نکند

پنجم اینکه تو را به هنگام مصیبت‌‌ها رها نکند.  (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌2، ص639)

نکته آخر اینکه اگر انتخاب دوست عاقلانه و بر اساس معیارهای صحیح صورت گیرد، عاملی جهت استحکام بنیان‌های اجتماعی خواهد بود، چرا که دستیابی به آرامش روانی و تقویت بنیه‌های معرفتی و علمی، دو گزاره مهم در استحکام یک سرزمین است که این مهم در پرتو روابط اجتماعی سالم تحقق می‌یابد.