توسعه آبخیزداری ضرورتی برای کاهش خسارت سیل و خشکسالی درگلستان

به گزارش گلستان ۲۴؛ به نقل از ایرنا، گلستان طی سال های گذشته همواره شاهد بروز حوادث طبیعی از جمله سیل‌های مرگبار متعدد بوده که به گفته کارشناسان علاوه بر ضرورت تقویت پوشش گیاهی، تلاش برای گردآوری روان آب ها و هدایت آب های سطحی به سمت سفره های آب زیرزمینی با توسعه طرح های آبخیزداری می تواند از حجم وسیع آسیب های حوادث مشابه در آینده را کم کند.

مطابق گزارش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، وسعت حوزه های آبخیز این استان ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است که یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار آن نیاز به عملیات آبخیزداری دارد.

تاکنون توسعه آبخیزداری و آبخوان داری در ۲۵ میلیون هکتار از اراضی ملی انجام شده است و بیش از ۱۲۵ میلیون هکتار نیز باید طرح آبخیزداری در کشور انجام شود تا بتوان از حرکت روان آب‌ها و سیلاب‌ها و آثار منفی آنها جلوگیری کرد.

آخرین نمونه از سیل گسترده در استان گلستان اولین روزهای سال ۹۸ رخ داد،این سیل از آن دست اتفاقات غیرقابل فراموشی است که همچون زخمی عمیق به ماندگارترین روزهای کتاب تاریخ این سرزمین شمالی تبدیل شده است.

ویران شدن هزاران خانه، تخریب گسترده زیرساخت ها، مرگ ۱۱ نفر، مشکلات بهداشتی و آسیب های اجتماعی از جمله نتایج این سیل ویرانگر بود که برخی از آن ها با گذشت یکسال هنوز برای مردم گلستان تازگی دارد.

اما سیل ۲۰ مرداد ماه ۱۳۸۰ استان گلستان یکی از مرگبارترین سیل های تاریخ ایران بود که به مرگ بیش از ۵۰۰ نفر منجر شد و به عنوان یکی از بزرگترین سیل های ایران و جهان لقب مرگبارترین سیل ایران را به دوش می کشد، کارشناسان علت آن را تخریب جنگل ها و مراتع بالادست حوزه آبریز گرگان‌رود اعلام کردند.

در اثر این سیل هزاران تُن خاک جا به جا شده و مخزن سد گلستان پر شد، وقوع سیل نه تنها سبب بروز خسارت های فراوان به واحدهای مسکونی، تاسیسات، زیرساخت ها و جان انسان ها می شود بلکه با از بین رفتن ۲ پایه اصلی کشاورز، یعنی آب و خاک، روند توسعه این بخش مهم و تاثیرگذار را با مشکل و توقف مواجه می سازد.

ماهیت طرح های آبخیزداری به گونه ای است که علاوه بر حفظ و توسعه اراضی منابع طبیعی، احتمال بروز سیل را  تا حد زیادی کاهش می دهد و با فراهم کردن امکان بهره برداری از آب سیل، انگیزه بهره برداران را در اجرای روش های مهار سیلاب ترغیب می کند.

ذخیره رطوبت و تغذیه سفره های آب زیرزمینی با گردآوری روان آب و سیل، یکی از سیاست های اصلی آبخیزداری با هدف کاهش اثرات بحران آب است. در حالی که این استان شمالی با ۲ میلیون نفر جمعیت همچون دیگر نقاط کشور با چالش جدی کم آبی مواجه است.

علاوه بر نقش آفرینی موثر طرح های آبخیزداری در مهار سیلاب، اجرای این گونه طرح ها به دلیل جمع آوری آب های سطحی، در رفع مشکل تنش خشکسالی بسیار تاثیرگذار است.

در سال های اخیر شدت بارش های پیاپی و زودگذر در گلستان طی فصول مختلف قابل مشاهده است که به اعتقاد کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری استان با مدیریت صحیح و اجرای طرح های آبخیزداری از جمله ایجاد بندهای خاکی می‌توان خسارت بارش‌های شدید را کاهش داده و بخشی از کمبود آب موردنیاز منطقه را در شرایط  خشکسالی جبران کرد.

بر اساس آمار موجود در سه دهه اخیر بیش از ۱۲۰ فقره سیلاب کوچک و بزرگ در گلستان به ویژه در منطقه شرق استان رخ داده که با وجود گذشت سال ها هنوز نشانه های این حوادث قهری در منطقه قابل مشاهده است که برغم وجود چنین مشکلاتی متاسفانه طرح های آبخیزداری در این منطقه جدی گرفته نشده است.

به اعتقاد کارشناسان اجرای طرح های ایجاد بند خاکی به منظور جمع آوری آب های سطحی در استان یکی از راهکارهای موثر برای به حداقل رساندن خسارت سیلاب و تامین بخشی از کمبود آب در زمان مواجهه با خشکسالی است.

ضرورت توجه به پیامدهای تغییر اقلیم و برنامه ریزی برای مدیریت منابع آبی 

دانشیار گروه مهندسی آب و خاک دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گفت: ایران در منطقه خشک و کم آب قرار گرفته و در سال های اخیر دسترسی به آب به دلیل برخی تغییرات اقلیمی مانند افزایش دما سخت تر هم شده که در این شرایط برنامه ریزی برای مدیریت منابع آبی باید بیش از گذشته مورد توجه قرار بگیرد.

میثم سالاری‌جزی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: یکی از نشانه های تغییر اقلیم، ظهور چند سال خشک با بارش اندک باران و برف و در پی آن ترسالی به همراه سیلاب های ویرانگر است که این چرخه زیستی در دهه های گذشته بارها در گلستان مشاهده شده است.

وی بیان کرد: در زمان حاضر بخش عمده منابع آبی گلستان در بخش کشاورزی مصرف می شود که به دلیل کمبود مستمر آب، توسعه محوری پایدار حوزه کشاورزی فارغ از افزایش تناژ، عملکرد، سطح و گونه های زیر کشت است باید همواره با طرح های متناسب اجرا گردد.

دانشیار گروه مهندسی آب و خاک دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان ادامه داد: اشتغال زیاد در بخش کشاورزی، فشار به منابع آبی را افزایش داده و در این شرایط باید کشت محصولات کم آب‌بر و بازنگری در طرح های موجود کشاورزی برای ادامه اجرای آنها به اولویت اصلی دست اندرکاران و بهره برداران کشاورزی گلستان تبدیل شود.

لزوم توجه بیشتر به آبخیزداری و آبخوانداری 

استادیار مهندسی آب و خاک دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نیز گفت: کمبود آب یکی از بحران های استان گلستان به شمار می رود که حل این مشکل با توجه به  اقلیم منطقه، بارندگی کم و کشت محصولات با نیاز آبی بالا، نیازمند برنامه ریزی  و توجه ویژه برای ذخیرۀ آب در زمان پر آبی است.

محمد عبدالحسینی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: در کنار احداث سدها به عنوان یک طرح بزرگ و پرهزینه، راهکارهای کارآمد و کم هزینه تر زیادی برای رفع این چالش از جمله ذخیره آب در بالادست و یا در زیر زمین با استفاده از عملیات آبخوانداری و آبخیزداری قابل اجراست که باید در گلستان به آن توجه کرد.

وی بیان کرد: آبخوانداری و آبخیزداری  علاوه بر ذخیره آب، دستاورد ویژه تری مانند جلوگیری از فرسایش خاک و جلوگیری از بروز سیلاب را برای گلستان به همراه خواهد داشت.

۱.۴ میلیون هکتار عرصه های گلستان نیازمند عملیات آبخیزداری است

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم گفت: یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار حوزه آبخیز گلستان نیازمند اجرای عملیات آبخیزداری است که برای یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار آن مطالعه اجرای طرح انجام شده است.

عبدالرحیم لطفی اضافه داشت: تاکنون عملیات آبخیزداری در ۶۵۰ هکتار از حوزه های آبخیز گلستان به بهره برداری رسیده و در صورت تامین اعتبار، عملیات آبخیزداری در ۳۰۰ هزار هکتار دیگر اجرا خواهد شد.

کنترل فرسایش خاک، کاهش خطرات ناشی از سیلاب‌، توسعه و تقویت پوشش گیاهی در شیب‌های ناپایدار برای کنترل هرز آب‌ها و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی از جمله اهداف اجرای طرح های آبخیزداری است.

گلستان با وسعت افزون بر ۲۰ هزار کیلومتر مربع به دلیل موقعیت جغرافیایی از مناطق در معرض حوادث طبیعی مختلف از جمله سیل است.

یکی از بزرگ ترین سیل های گلستان ابتدای ۹۸ رخ داد که در آن علاوه بر جان باختن ۱۱ تن، ۴۸ هزار میلیارد ریال خسارت در حوزه های مختلف به این استان وارد شد.

استان گلستان با وسعت ۲ میلیون و ۵۰ هزار هکتار، دارای هفت اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیاست که ۸۶۲ هزار هکتار عرصه مرتعی در شمال و در همسایگی کشور ترکمنستان، ۴۵۲ هزار هکتار عرصه جنگلی در نواحی جنوب از بندرگز تا شرق در کلاله، ۱۲۰ کیلومتر ساحل دریای خزر از بندرگز تا گمیشان، ۶۶۷ هزار هکتار زمین زراعی و افزون بر ۳۰ هزار هکتار باغ مثمر دارد.