تاریخ پزشکی گلستان در ۱۷۰۰ صفحه/ کرونا گردآوری مطالب را سخت کرد

به گزارش گلستان ۲۴؛ به نقل از مهر، تاریخ و تاریخ پژوهی از جمله لذت‌های زندگی اش شده است، نویسنده‌ای که به تاریخ و ادبیات سرزمینش بها داده و تلاش می‌کند آنها را ثبت کند.

وی دانش آموخته رشته تاریخ است، معلمی را پیشه اصلی خود می‌داند و پس از آن خود را روزنامه‌نگار و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ سرزمین گرگان معرفی می‌کند. «رحمت الله رجایی»، رساله کارشناسی ارشدش را سرآغازی برای پژوهش در تاریخ سرزمین گرگان یا گلستان امروزی می‌داند. به عقیده وی همین رساله موجب شد که تمام پژوهش‌های او منحصر به تاریخ منطقه استرآباد و سرزمین گرگان شود؛ و اکنون اکثر آثار او در حوزه تاریخ محلی تالیف شده است.

یکی از جدیدترین تالیفات رحمت الله رجایی کتاب «پزشکی در سرزمین گرگان» بوده که به سیر بهداشت و درمان در سرزمین گرگان پرداخته است؛ این کتاب در سه جلد منتشر شده و به عقیده وی یکی از کامل‌ترین کتاب‌های او است. برای آشنایی با این پژوهشگر سرزمین استرآباد گفتگویی با وی داشتیم که خواندنش خالی از لطف نیست.

* چه آثاری تاکنون از شما منتشر شده است؟

تاریخ، به خصوص تاریخ اجتماعی حوزه مورد علاقه من بوده و تمام تالیفات من در این حوزه است زیرا به عقیده من تاریخ اجتماعی مبحث مهمی است.

اگر بخواهم معرفی اجمالی از آثارم داشته باشم این است که آثار من از انتشار یک کتابچه برای مطبوعات استان آغاز شده و در ادامه، کتابی در خصوص یکی از نمایندگان نواحی ترکمن‌نشین استان (محمد آخوند گرگانی) تحت عنوان وکیل صحرا، کتابی در خصوص یکی از شخصیت‌های تاثیرگذار ولایت استرآباد، شیخ محمد حسین مقصودلو که در فاصله سال‌های ۱۲۸۵ تا ۱۳۰۴ نقش مهمی در این سرزمین داشت؛ کتاب «روس‌ها و انگلیسی‌ها در استراباد» که توسط حوزه هنری کشور منتشر شد از جمله آثار من است. اثر دیگر من در خصوص یکی از نویسندگان مشهور کشور (نادر ابراهیمی) است و مربوط به زمانی است که ابراهیمی در گرگان ساکن بود؛ عنوان این کتاب «آتش همچنان بدون دود» است. همچنین مقالات متعددی از من در مجلات سراسری و استانی به چاپ رسیده است.

مدیریت دانشنامه گلستان یکی دیگر از اقدامات من در حوزه پژوهش است که تا کنون سه جلد از آن منتشر شده و بیش از ۳۰۰ مقاله را در بر می‌گیرد.

* در خصوص آخرین اثر، کتاب «تاریخ پزشکی در سرزمین گرگان» توضیحاتی دهید؟

مجموعه پزشکی در سرزمین گرگان دربرگیرنده پیشینه پزشکی نوین و مدرن در منطقه ما است. گلستان یک استان تازه تاسیس است اما سرزمین گرگان قدمت زیادی دارد و از این رو چنین عنوانی برای کتاب انتخاب شده است. این کتاب بیش از هزار و ۷۰۰ صفحه دارد و در سه جلد منتشر شده است؛ کتاب اول پیشینه و خدمات پزشکی را در برمی‌گیرد، جلد دوم اسناد و تصاویر و جلد سوم در برگیرنده تاریخ شفاهی پزشکی است.

* تالیف این کتاب‌ها چقدر زمان برده است؟

از گذشته در پی این موضوع بودم تا اینکه این فرصت برای من مهیا شد و توانستم با دانشگاه علوم پزشکی به تفاهم برسیم و این مجموعه را به رشته تحریر در بیاید. تقریباً دو سال طول کشید تا اینکه کتاب به جمع بندی نهایی برسد و به دانشگاه علوم پزشکی گلستان تحویل داده شود.

* انگیزه شما برای تالیف این کتاب چه بود؟

کار من تاریخ است، به خصوص تاریخ محلی؛ به گردآوری و بررسی مسائل تاریخی، به خصوص تاریخ محلی مثل تاریخ کشاورزی، تاریخ آب و آبیاری، تاریخ زمین داری و غیره بسیار علاقمند هستم. یکی از مسائلی که دوست داشتم در خصوص آن تحقیقاتی انجام دهم تاریخ پزشکی بود. به لطف دانشگاه علوم پزشکی این فرصت در اختیار من قرار گرفت و باعث شد این امر محقق شود.

* در خصوص نحوه گردآوری کتاب توضیح دهید؟

موضوع پزشکی برای من گنگ و ناآشنا نبود. بعد از اینکه این کار را بر عهده گرفتم اولین کاری که انجام دادم جمع‌آوری تمام منابع مربوط به حوزه پزشکی بود. سعی کردم اول مطالعه و پژوهش کتابخانه‌ای داشته باشم. منابع مربوط به تاریخ پزشکی را از کتابخانه ها امانت گرفته و مطالعه می‌کردم. در موسسه میرداماد با آن کتابخانه غنی به منابع بسیاری دستیابی داشتم که تماماً در اختیار من بود. بارها به فرهنگستان علوم پزشکی ایران مراجعه کردم. بارها به کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه جلس و کتابخانه دانشگاه تهران رفته و منابع مورد نیازم را بررسی کردم.

پا به پای پژوهش کتابخانه ای مشغول جمع آوری اسناد و مدارک بودمپا به پای پژوهش کتابخانه‌ای، مشغول جمع آوری اسناد و مدارک بودم و در کنار جمع آوری اسناد با افراد گوناگون مصاحبه می‌کردم. در واقع شیوه کار من به صورت کتابخانه‌ای، اسنادی و میدانی بود. جلد یک، دو و سه کتاب تقریباً به طور همزمان نگاشته شد چرا که هر سه کتاب مکمل یکدیگر هستند.

* سختی‌ها و مشقت یک کار پژوهشی چیست؟

تالیف این مجموعه، کار به شدت سختی بود، حتی یک مقاله درباره آن وجود نداشت، اما از آنجایی که من به این کار علاقه داشتم با عشق آن را انجام دادم. از زمان آغاز این کار، مخالفت‌هایی سد راه من بودند. طبق نظر مخالفان، دانشگاه فقط مختص مسائل بالینی و درمانی است و ربطی به تاریخ ندارد.

معضل دیگر در انجام این کار شیوع ویروس کرونا بود. ما در ابتدای سال ۱۳۹۸ این کار را آغاز کردیم که در انتهای همان سال با اپیدمی کرونا مواجه شدیم و این بیماری شدیداً مخل کار من بود و این امر برای مصاحبه‌ها مانع بزرگی بود. عدم همکاری بعضی از خانواده‌های کادر درمان و پزشکی از دیگر مشکلات ما بود؛ البته تمام شبکه‌های بهداشت به خصوص برخی از مدیران با تمام وجود با من همکاری می‌کردند.

* شاخص ترین اقدامات پزشکی سرزمین گرگان در طول این دوره‌ها چه بوده است؟

اقدامات پزشکی خوبی در این سرزمین انجام شده است؛ راه اندازی اداره صحت، سرآغازی برای پزشکی نوین در این منطقه محسوب می‌شود، همچنین تاسیس بیمارستان پهلوی یا همان پنج آذر فعلی، یک جهش بزرگی و تاسیس و راه‌اندازی مرکز بهیاری بویه سرآغاز آموزش پزشکی نوین بود.

اخذ مجوز دانشکده پزشکی در سال ۱۳۷۱ یکی از پر زحمت ترین اقدامات بود که انجام شد و آنچه که بعدها آموزش پزشکی را متحول کرد تاسیس استان جدید بود که یک گام بزرگ در جهت گسترش پزشکی بود و از همه مهم‌تر اقدام بزرگ مرحوم حاج محمدتقی فلسفی در اختصاص بخشی از ثروت خود برای ساخت دانشگاه است.

* آیا خاطره‌ای از زمان تدوین و نگارش کتاب دارید؟

خاطرات زیادی از زمان نگارش این کتاب دارم. گفتگو با پزشکانی که عموماً سن و سال بالایی داشتند و یادآوری خاطرات گذشته‌شان برای ما بسیار جالب بود. خطرات و نگرانی‌هایی که برای ما به خصوص بعد از شیوع کرونا وجود داشت در نوع خودش جالب بود. گاهی پیش می‌آمد که بعد از یک مصاحبه مفصل متوجه می‌شدیم که دوربین چیزی را ضبط نکرده است. یا آن قدر غرق گفتگو می‌شدیم که زمان از دست ما خارج می‌شد و این گفتگوها تا نیمه شب طول می‌کشید. یکی از خاطرات غم انگیز مربوط به دکتر اخوین است که مدتی پس از گفتگو ایشان دارفانی را وداع کردند و من بسیار متاثر شدم.

* سخن پایانی؟

مطلبی که دوست دارم اعلام کنم این است که جامعه پزشکی آنقدر درگیر مسائل بالینی هستند که اصلاً به حوزه تاریخ توجه نمی‌کنند و این امر مطلوب نیست. ما باید قدردان تلاش گذشتگان و کسانی که نخستین گام‌ها را برداشته‌اند باشیم.

همچنین از همه کسانی که این کتاب را مطالعه می‌کنند تقاضا دارم اگر مواردی را در کتاب مشاهده کرده اند که قابل نقد است یا اشکالاتی در آن وجود دارد حتماً آن را با مسئولان دانشگاه یا بنده در میان بگذارند تا به طریقی نسبت به اصلاح آن اقدام شود.

از همه مسئولان دانشگاه علوم پزشکی گلستان که در راستای تألیف کتاب با من همکاری داشتند، تشکر می‌کنم؛ امیدوارم دیگر مدیران هم فرصت پژوهش در مورد اداره و نهاد مربوط به خود را فراهم کنند.