زخم بدخیم حاشیه‌نشینی بر قامت نگارستان ایران/ حاشیه‌نشینان در محاصره تحریم‌های اجتماعی

به گزارش گلستان ۲۴؛ به نقل از ایسنا، انگار جزیره دور افتاده‌ای در میان تمامی ذوق و هنر شهرداران هستند و با کمترین امکانات و مسائل رفاهی و با همه تنگناهای اقتصادی بخشی از مردمان این شهر در محلات باصفا اما محروم زندگی می کنند و از آنجایی که این محلات در فضای ورودی شهرها قرار دارند از آن به عنوان حاشیه نشین یاد می شود.

فقط کافی است گذری کوتاه به محلات حاشیه‌نشین داشته باشید به وضوح می بینید که در این محلات اثری از سرزندگی و شادابی نیست، بوی امید به آینده بین جوانان حاشیه‌نشین به مشام نمی رسد، فقر اقتصادی آنقدر در حاشیه شهرها ریشه دوانده که فقر اجتماعی و فرهنگی هم مهمان ناخوانده مردم این محلات شده است.

کاش درد مردم رنج‌دیده این مناطق فقط حاشیه‌نشیی بود مشکلات حاشیه‌نشین‌ها آنقدر بغرنج است که دیدن آن روح آدمی را مچاله می‌کند، برخی مردم این مناطق حتی از ابتدایی ترین امکانات رفاهی هم بی بهره اند، مشکل برق، گاز و بی‌آبی، فقدان اماکن ورزشی و تفریحی تنها بخشی از مشکلاتی هستند که حاشیه نشین های استان گلستان را در تحریم اجتماعی قرار داده است.

حاشیه‌نشینی از آسیب های جدی است و این آسیب از جایی نگران‌کننده‌تر می شود که خود، تولیدکننده بسیاری از آسیب های اجتماعی است شاید به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب نیز به این مسئله ورود پیدا کرده و بر ضرورت رفع آن تأکید کردند.

چرا آمار حاشیه‌نشینی در گلستان بالاست؟

سرپرست اداره کل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری گلستان به به علل گستردگی حاشیه نشینی در گلستان اشاره می کند و می گوید؛ زمین های مناطق حاشیه ای ارزان تر است و به همین دلیل مردم به این نقاط مهاجرت می کنند، از طرفی مهاجرت شهرهای محروم به شهرهای دیگر و همچنین مهاجرت مردم از استانهای محروم به استان گلستان بیشتر است.

سید روح الله حسینی ادامه می دهد؛ براساس بررسی انجام شده استان گلستان از سال ۷۵ تا ۹۵ از رتبه پنجم به رتبه دوازدهم مهاجرت رسیده که این مهم نیز از علل گستردگی حاشیه نشینی است، همچنین دلایل دیگر اعم از فعالیت های بخش کشاورزی، قرارگیری در مسیر شاهراه های ارتباطی و تنوع قومی و فرهنگی و مذهبی، گستردگی حاشیه نشینی را در شهر گرگان و دیگر نقاط استان گلستان رقم زده است.

وی معتقد است؛ در مناطق حاشیه ای اقداماتی توسط راه و شهرسازی و دستگاه های متولی از جمله شهرداری انجام شده که برخی از نیازهای اولیه این مناطق را تأمین کرده است اما نیاز به مدرسه، مراکز بهداشتی، خانه های بهداشت، اماکن ورزشی و غیره از جمله نیازهای اساسی است که برای مناطق حاشیه نشینی موردنیاز است و باید برای آن تدبیری اندیشیده شود.

سرپرست اداره کل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری گلستان با اشاره به اینکه مناطق حاشیه نشین ما از از امکانات اجتماعی برخوردار نیست، گفت: با راه اندازی دفاتر تسهیل گری در شهر گرگان و گنبدکاووس توانستیم برخی از این امکانات را پیگیری این دفاتر محقق کنیم، این دفاتر ضمن آموزش و مشاوره در خصوص مسائل حقوقی و شهروندی برای توانمندسازی مردم تلاش می کنند و با استفاده از توانی که دارند برای حل مشکلات گام برمی دارند.

حسینی در پاسخ به این پرسش که آیا تحلیل کاملی از ساختار اجتماعی و بافت کالبدی و اقتصادی محلات حاشیه شهرها برای بازآفرینی شهرها وجود دارد، پاسخ داد: خیر، ستاد بازآفرینی شهری در سال 85 مطالعاتی را انجام داد که این مطالعات مبنای توزیع اعتبارات و اقدامات بعدی دستگاه ها قرار گرفت، از سال 85 تاکنون نیز مطالعات جدیدی صورت نگرفته به همین دلیل پراکندگی هایی وجود دارد برای مثال در سال 85، 10 منطقه بوده که امروز در 26 شهر به  73 محله رسیده ایم؛ البته این مطالعات میدانی است و از طریق فرمانداری ها و بخشداری ها جمع آوری شده است.

راه‌اندازی دفاتر تسهیل‌گری برای کمک به رفع معضل حاشیه‌نشینی

وی می افزاید؛ دفاتر تسهیل گیری ما در 6 محله ای که به عنوان پایلوت در اختیار آنها قرار داریم مسائل آن منطقه را شناسایی کردند و مهم ترین مسائل را از طریق دستگاه های ذی ربط پیگیری می کنند.

سرپرست اداره کل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری گلستان هدف اصلی از انجام این اقدامات را خروج مناطق حاشیه نشینی از تحریم اجتماعی می داند و می گوید؛ گرچه دفاتر تسهیل گری بخشی از مطالعات را برعهده دارند اما جای مطالعات کامل و جامع خالی است و هنوز اتفاق نیفتاده است که ما درصدد هستیم از محل بند ز تبصره هشت قانون بودجه 1400 در این خصوص تدبیری اتخاذ کنیم.

حسینی بر این نکته تأکید می کند که تمام تلاش ما این است که توسعه پایدار رقم بخورد اما نیازمند این مسئله هستیم که دستگاه های متولی در کنار یکدیگر قرار بگیرند و یک سیاست جامع اتخاذ شود و این سیاست جامع نیازمند آن است که ستاد بازآفرینی شهری به طور مستمر پیگیر تحقق این مهم باشد.

اما مدیرکل راه و شهرسازی گلستان اعتقاد دارد که هدف ما جلوگیری از ایجاد حاشیه نشینی است، در واقع قرار نیست که منطقه حاشیه‌ای بوجود بیاید و یا توسعه پیدا کند که بعداً بخواهیم مسائلی مانند الحاق به شهر و غیره را پیگیری و حل کنیم.

سکونت 30 درصد جمعیت شهری گلستان در بافت فرسوده و ناکارآمد

حسین محبوبی پیشگیری را بهتر از مقابله می داند و می افزاید؛ واقعیت آن است که اقدامات امروز ما به نوعی مقابله با معضل اجتماعی، فرهنگی و ساختاری رخ داده در شهرها است، در حوزه بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری متأسفانه در 16 شهری که دارای بافت مصوب است حدود 16 درصد شهرهای ما دارای بافت فرسوده است و در شهرهای بالای 25 هزار نفر ما حدود 27 درصد بافت فرسوده وجود دارد که 30 درصد جمعیت در این شهرها سکونت دارند.

وی با بیان اینکه در شهر گرگان از 35 درصد جمعیت شهری 24 درصد در بافت ناکارآمد سکونت دارند، یادآور می شود؛ در شهر گنبدکاووس 48 درصد جمعیت در 31 درصد مساحت شهری سکونت دارند و این زنگ خطری برای استان محسوب می شود، متأسفانه فرسودگی این محلات خیلی سریع تر از ورود ما به این بافت ها است و باید نوسازی و بازسازی آن انجام شود و دستگاه های مختلف برای حل این معضل وارد شویم.

مدیرکل راه و شهرسازی گلستان با اشاره به اینکه بافت های فرسوده شهری معمولاً فرسوده و غیرقابل نفوذ هستند و هدف ما خروج این بافت ها از این وضعیت است، می افزاید؛ در بافت های فرسوده یک طبقه مازاد بر ضوابط اجازه ساخت و ساز را می دهیم و وام های بافت فرسوده به متقاضیان پرداخت می شود، همچنین در شهر گرگان ساکنان در بافت های فرسوده از عوارض شهرداری معاف هستند و سازمان نظام مهندسی نیز تنها 50 درصد هزینه ها را دریافت می کند که همه اینها مشوق هایی برای حضور افراد در بافت های فرسوده است، در طرح نهضت ملی مسکن نیز افراد ساکن در بافت های فرسوده از این معافیت ها برخوردار می شوند.

محبوبی گفت: در بحث حاشیه نشینی اقدامات راه و شهرسازی مربوط به اعتباراتی است که در قالب کمک به شهرداری ها انجام می شود که امسال 10 میلیارد تومان به قیر به شهرداری های 16 شهر دارای بافت ناکارآمد مصوب هستند اختصاص یافت، همچنین در سال 97 ، 1.3 میلیارد تومان اعتبار در سال 98، 9.6 میلیارد تومان و در سال 99، 9.4 میلیارد تومان و امسال 66 میلیارد تومان اعتبار به این بخش اختصاص یافت که این اعتبارات در قالب اعطای تسهیلات رایگان و 17.3 میلیارد تومان پروژه هزینه شده است البته این پروژه ها به صورت مشارکتی بین راه و شهرسازی و شهرداری ها انجام می شود.

وی با بیان اینکه دفاتر تسهیل گری مشکلات مناطق حاشیه نشین را بررسی و شناسایی می کنند و متناسب با مشکلات موجود، پروژه هایی برای مناطق مختلف مشخص خواهد شد، تصریح کرد: مقرر شد برنامه 1401 براساس برنامه هایی باشد که دفاتر تسهیل گری شناسایی کردند و سعی می شود پروژه های تعریف شده به نیازها و درخواست محلات مطابقت داشته باشد.

مدیرکل راه و شهرسازی گلستان معتقد است باید بازآفرینی از روستاها آغاز شود و اقدامات به روستاها و شهرهای کوچک و سپس به شهرهای بزرگ برده شود.

محبوبی می افزاید؛ در حال حاضر تنها اقدام اعطای وام های فرسوده شهری است که در سال های مختلف هر استانی سهمیه مشخصی داشت که در مجموع از سال 95 تاکنون تقاضای دو هزار و 889 وام بافت فرسوده در گلستان انجام  شد که یک هزار و 260 مورد آن پرداخت شده است.

متأسفانه باید گفت حاشیه نشینی تولیدکننده فرهنگ فقر است، بسیاری از کارشناسان معتقدند که حاشیه نشینان با زندگی در این وضعیت به تدریج آن را باور می کنند و این باور ضمن گرفتاری آنها در تله فقر فرهنگی، این افراد را به رکود ذهنی و فرهنگی وا می دارد و استعدادهای آنها را می خشکاند.

در حاشیه نشینی عده ای انسان از دسترسی به استانداردهای زندگی اعم از محل سکونت و اسکان محروم هستند، امروزه در دنیا حاشیه نشینی به جایی اطلاق می شود که از حداقل خدمات عمومی محروم باشد نه آنکه صرفاً در حاشیه جغرافیایی قرار گیرد.

 حال که دولت سیزدهم یکی از اولویت های خود را فقرستیزی و مبارزه با فقر اعلام کرده انتظار می رود برای عبور از بحران حاشیه نشینی سطح حمایت های خود از بافت های حاشیه نشین را افزایش دهد تا این اقدام مرهمی بر زخم های بی شمار مردم محروم این مناطق باشد.