ما و توسعه بانگاهی به کتاب:"توسعه درمکاتب متعارض"

به گزارش گلستان 24 ؛ یکی از مفاهیم مهم ومناقشه برانگیز درایران اسلامی بعدازانقلاب در کنار بحث هایی چون سنت ومدرنیته،روشنفکری دینی و...توسعه بوده است.گویی درزمانه ای به سر میبریم که غرب درصدد تحمیل ارزشهای تمدنی خودداست واین طبیعی است چراکه هژمون جهانی است.اما نکته عجیب انجاست که اولا غرب درتاریخ 500ساله مدرنیته خودفرازوفرودهایی داشته متفکرانی باگرایشهای مختلف به نقد مدرنیته پرداخته اند وبعضا ازاین منشاواحد جریانات مختلفی سربراوردند دوما اگر اومانیسم به معنای اصالت انسان است و از صفات ان اختیار انسان وازادی اوست وحقیقت نسبی دیده میشود ومونیسم جای خوددرابه پلورالیزم میدهد چرا درکشورهای غیر غربی غربزده ها اصراربرپذیرش تام وتمام داده ها وارزشها ومفاهیم غربی دارند؟

توسعه نیز یکی ازاین  کلمات در ساحت زبانشناختی مدرنیته وغرب دارد که به عنوان یکی جریانات،مفاهیم،وپدیده های تمدن هژمون همواره مورد توجه متفکران بوده است.

به تعبیر شهید اوینی درعصری زندگی میکنیم که مشهورات زیادی دارد ودرصدد تحمیل خودبه جهان است.درجهان وتاریخی که صفت ذاتی خود راعقل نامیده اماسخت عقل ستیز است.به تعبیر هیدگر عقل خودسرسخت ترین مانع عقلانیت شده.و اندیشه برانگیز ترین امر دراین زمانه اندیشه برانگیز این است که ماهنوز نمی اندیشیم نه اینکه دیگر نیاندیشیم!!!

تاجایی که نگارنده به خاطر دارد دراین هیاهوی رسانه ای غرب باوران وپروپاگاندای روشنفکران تنهادوکتاب انتقادی در باب توسعه به نگارش درامد که درفرصت مقتضی به معرفی هردواثرخواهیم پرداخت.اما دراین نوشتار کتاب "توسعه در مکاتب متعارض"اثر دکتر احمد ساعی رامعرفی میکنیم که کتابی است فاخر.

این کتاب توسط نشر قومس ودر یک مقدمه ودر 6فصل چاپ گردیده است.

درمقدمه کتاب که خود حکم یک فصل رادارد به دسته بندی نظریات مربوط به توسعه میپردازد که عبارتنداز توسعه فرهنگی،اقتصادی،سیاسی واجتماعی.سپس هرکدام از این نظریات راهم دردو ساحت تبیینی وتجویزی معرفی میکند.همینطور به تقسیم بندی دیگری چون امکان وامتناع اشاره میکند که خوشبینانه وبدبینانه هستند.نظرات خوشبینانه رانوسازی وبدبینانه راوابستگی میداند.

دربخش اول  که قبل از فصل اول است اشاراتی مختصر وموجزاز کلیت کتاب ارایه داده است.مباحثی چون استبدادشرقی ونظریه کارکردگرایانی چون پارسونز تا نظریه والرشتاین.

درفصل دوم به اندیشه های چهارجهان مائو،امپریالیزم لنین و انقلاب دائمی تروتسکی اشاره شده است.درفصل دوم  بحث توسعه مصرفی درجهان سوم توسط استعمار توسط مارکس توضیح داده میشود.

فصل سوم به ارا متفکرانی چون کنت؛مارکس،اسپنسر،دورکیم،وبر،وتونیس اشاره شده است.این متفکران تفاوتهای ماهوی دنیای قدیم باجدید راتبیین کرده اند.به زعم این اندیشمندان جوامع سنتی دارای ویژگیهایی چون:نظامی،مکانیکی،روستایی،مقدس،گمانیشافت،مکانیکی و...حال انکه جامعه جدید ومدرن دارای ویژگیهایی چون:صنعتی،ارگانیکی،شهری و...هستند .به عنوان مثال کنت جوامع رابه سه دسته تقسیم میکرد که شامل عصر دینی یااسطوره ای،فلسفی ونهایتاعلمی میسدند.یا دورکیم از تقسیم کار درجامعه جدید وتخصصی شدن کارهاسخن به میان اوردچرا که درجامعه قدیم همبستگی مکانیکی حال انکه درجامعه جدید ارگانیکی می باشد.به همین نسبت وبر نیز از عقلایی شدن جهان خبرداد وانواع عقلانیت،کنش و حکومت راتعریف کرد.

فصل چهار به وابستگی اختصاص داده شده وسه سنت فکری دران تعریف شده:سنت اکلا تحت حمایت رائول پربیش،دوم سنت مارکسیستی به رهبری دوس سانتوس ونهایتا تلفیقی که شامل مارکسیسم وساختارگرایی میشدودرازای سه جامعه شناس:کاردوزو،اوکتاویو انی و آنیبال کوئیجانو می گنجد.

درسنت پربیش نظام مرکز_پیرامون شکل میگیرد.

علاوه بر پربیش ارژانتینی که نظریه مرکز پیرامون راارایه کرد  باید به  سونکل و فورتادوی برزیلی  هم اشاره کرد که ذیل مکتب اکلا قرار میگیرند.فورتادو اقتصاد دوگانه و وابستگی بیرونی را طرح کرد.

اکلارامیتوان یک جریان منطقه ای یا ملی در واکنش به توسعه نیافتگی قلمداد کرد که درامریکای لاتین ظهور کرد.

دومین سنت فکری مارکسیسم هست که خود ازبنیاد گرایان تا نئومارکسیستهاراشامل میشود وحوزه وسیعی از پژوهشهاراشامل میشود.بنیادگرایان بیشتر بر وجوه بیرونی واستعمار وامپریالیزم انگشت میگذارند ونئومارکسیستهابر عوامل فرهنگی.

مارکس،لنین وتروتسکی دردسته اول وگرامشی ولوکاچ وپل باران دردسته دوم قرار میگیرند.گرامشی مفهوم "هژمونی"رو به کار برد که امروز بکار هم میرود.

درادامه به تفاوتهاوشباهتهای بین نوسازی ووابستگی اشاره شده وبعد به دوس سانتوس،کاردوزو وپل باران پرداخته میشود.پل باران به بررسی تاثیرات سرمایه داری انحصاری برروی فرد وجامعه بود.فرانک نیز باتلفیق دو مفهوم "استثمار طبقاتی"و "انتقال ارزش"از مناطق جغرافیایی(توسعه نیافته )به مناطق پیشرفته ،مفهوم زنجیره روابط استثماری مرکز پیرامون رامطرح میکند(ص138)

سمیر امین نیز ازجمله متفکرانی است که در حوزه توسعه نیافتگی صاحب اثار متعددی است که درحوزه غرب اسیاوافریقا به پژوهش پرداخته است.اووابستگی رابه عنوان بخشی از نظام سرمایه داری جهانی میداند.(ص147)باتوجه به ارائه دیدگاه متفکران مکتب وابستگی ایراداتی چند نیز به انان وارد شده:1_اینکه بیشتر انضمامی هستند و2_ایدئولوژیک اند ویا3_ نقش نیروهای داخلی رانادیده گرفتند.

متفکران در مکتب وابستگی جدید نظرات وروشهای دیگری راارایه کردند که متفاوت از وابستگی قدیم بود.کاردوزو با روش تاریخی _ساختی و اودانل عواملی  چون  حاکمیت بوروکراتها،انحصار سیاسی،انحصار اقتصادی،سیاست زدایی وتعمیق سرمایه داری وابسته را ذکر میکنند.

فصل پنجم مختص نظریه مکتب نظام جهانی است.متفکر وتئوری پرداز این جریان والراشتاین است.این نظریه  ضمن محور قراردادن اقتصاد جهان به عنوان واحد تحلیل، نظام تاریخی رابراساس سه لایه وقطب"مرکز"،نیمه پیرامون و پیرامون مورد مطالعه قرار میدهد.

والرشتاین از مکتب وابستگی و اندیشه های مورخ فرانسوی فرناند برودل تاثیر پذیرفته است.او مفهوم نظام اقتصاد جهانی سرمایه داری واحد رااز مارکس وبر گرفته است.

فصل شش به مباحثی پیرامون جهانی شدن اختصاص دارد  که برای جلوگیری ازاطناب خواننده گرامی را به خوانش کتاب دعوت میکنیم وازذکر ان خودداری میشود.  این کتاب در حوزه نقد مدرنیته وغرب کتابی است قابل توجه که بانگاهی انتقادی نوشته شده وتنهابه متفکران غربی بسنده نمیکند به شرح دیدگاه اندیشمندان امریکایی لاتین و...نیز میپردازد اگر چه این کتاب به مانند بسیاری از اثار دیگر که توسط روشنفکران نوشته میشود دارای خلا میباشد.باوجود تلاش نویسنده  میتوان از برخی نقاط خلایاد کرد.اینکه نویسنده درابتدای کتاب میتوانست تعریفی از توسعه ومدلهای ان ومبانی ان ارایه دهد ویا دوفصل مجزای دیگربه کتاب می افزود.فصلی مربوط به جنبشهاوجریانات  ضد توسعه در غرب چون :جنبش ضد توسعه،جریان توسعه پایدار که مدافع محیط زیست اند و نهضتهای اجتماعی مهار رشد و....همچنین جاداشت فصلی رانیز به نقد توسعه از منظر متفکرین اسلامی اختصاص می داد که به مانند بسیاری از اثار دیگر این عدم توجه ملموس است.بااین وجود این کتاب اثری است مهم وارزشمند که امیداست درچاپهای بعدی نویسنده به برخی انتقادات وارده توجه نماید.

انتهای پیام/