توسعه‌طلبی‌های «اِسپارت خلیج فارس»

به گزارش گلستان 24 ؛ کشور امارات متحده عربی از حیث جغرافیایی محدود و کوچک، از حیث اقتصادی ثروتمند و از حیث سیاسی، به ظاهر پیرو و تابع کشورهای قدرتمند منطقه ای و فرامنطقه ای است. همین ویژگیها در طول گذشته سبب بی توجهی به آن شده است. به دلیل اینکه اکثریت بازیگران فعال منطقه ای و فرامنطقه ای، امارات را کشوری تابع و پیرو می دانستند که صرفا به دنبال اهداف اقتصادی و بازرگانی است. چنین نگاهی به امارات در گذشته صائب بوده اما چنین نگاه و نگرشی به امارات امروزه دور از حقیقت است. زیرا این کشور در سالهای اخیر از سیاست درونگرایی خود خارج شده و با اتخاذ سیاست برونگرایی، به صورت آرام و بی سر و صدا فعالیتهای توسعه طلبانه ای را در منطقه دنبال می کند.

کشور به ظاهر کوچک و آرام اما پر توان و بیش فعال امارات متحده عربی در چند سال اخیر تحرکات و فعالیتهای بسیار زیادی فراسوی مرزهای خود داشته است. ممکن است در وهله نخست ذهنها به حوزه خلیج فارس و یا در نهایت، سواحل یمن محدود شود اما قرائن حاکی از حقیقت دیگری است. بایستی اذعان داشت که فعالیتهای این کشور کوچک امیرنشین به فراتر از منطقه خلیج فارس یعنی به شمال اقیانوس هند، خلیج عدن، باب المندب، دریای سرخ و شاخ آفریقا رسیده و همین امر سبب گردیده تا تحلیلگران و رسانه های تیزبین غربی به تازگی لقب «اسپارت خلیج {فارس}» را بر این کشور کوچک عربی نهاده اند.

دولتمردان اماراتی چند سالی است که در خود توان تاثیرگذاری بر شاه راههای دریایی مناطق مذکور را می بینند، به همین سبب با تقویت ناوگان دریایی نظامی و تجاری خود، به انعقاد قرارداد با دولتمردان کشورهای آفریقایی پرداخته و با تاسیس پایگاههای نظامی در جزایر خلیج عدن، باب المندب و کشورهای آفریقایی، در پی ایجاد امپراتوری دریایی هستند. آنان توانسته اند تا از طریق تطمیع مالی، تهدید نظامی و رایزنیهای سیاسی با دولتمردان کشورهای شاخ آفریقا، امتیاز تاسیس پایگاه نظامی در بنادر آنان را به دست بیاورند. آنان برای نیل به امتیازات مذکور به اقداماتی همچون توزیع کالاهای اساسی میان مردم نیازمند این کشورها، اعطای کمک مالی به دولتهای ورشکسته و همچنین بازسازی بنادر و فرودگاههای کشورهای مذکور مبادرت می ورزند.

مقامات اماراتی با هدف همسو و همگرا کردن دولتمردان کشورهای شاخ آفریقا، حتی به رفع اختلافات سیاسی چندین ساله دولتمردان کشورهای آفریقایی پرداخته تا با رفع اختلافات دیپلماتیک این کشورها، دولتهای آنان را با اهداف خود همگرا ساخته و به سوی استراتژی خود جهت دهی کنند. امارات متحده عربی به همراه عربستان سعودی توانسته است تا مشکل اختلافات و قطع روابط 20 ساله میان اریتره و اتیوپی را حل سازد. عربستان و امارات پیش از این نیز به حل اختلافات میان مصر و اتیوپی پرداختند. هدف از چنین اقداماتی از سوی امارات و عربستان، نشان دادن چهره جدید و مصالحه گری از خود جهت افزایش نفوذ معنوی خود در میان مردم و دولت کشورهای شاخ آفریقا است. با این وجود همچنان بسیاری از مردم کشورهای منطقه از جمله اکثریت قابل توجهی از مردم یمن و جیبوتی مخالف حضور در کشورشان هستند که یک نمونه از این مخالفتها مربوط است به دولت و ملت جیبوتی.

کشور جیبوتی به سبب فقر اقتصادی و درآمدهای ناچیز داخلی، مجبور به اجاره بنادر و پایگاه به کشورهای خارجی جهت درآمدزایی است. بندر این کشور به دلیل برخورداری از موقعیت سوق الجیشی مناسب، یعنی در مجاورت تنگه باب المندب، توجه بسیاری از قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای را به سوی خود جلب کرده و به منبع درآمد مهمی برای دولت جیبوتی تبدیل شده است. چشمداشت کشورهای مختلف به این بندر جیبوتی جهت تاسیس پایگاه نظامی سبب شده است تا جیبوتی به «سکونتگاه نظامی بین المللی» شهره شود. امارات متحده عربی نیز پس از سالها تلاش توانست در سال 2006 به جیبوتی راه یابد. امارات در سال مذکور طی موفقیت در مناقصه اجاره بندر جیبوتی، قراردادی با دولت جیبوتی جهت اجاره بندر این کشور برای مدت 30 سال به امضا رساند [1]. در سال 2009 به تاسیس بندر (ترمینال) کانتینربری با نام «دوراله» ( Doraleh Container Terminal) پرداخت و پس از آن اندک اندک نیروهای نظامی خود را وارد این کشور کرد. در سال 2015 نیز به سبب فرود بدون اجازه و غیرقانونی هواپیما امارات در فرودگاه بین المللی جیبوتی، میان دو کشور اختلاف به وجود امد. در پی اختلاف به وجود آمده میان طرفین، در نهایت قرارداد مذکور از سوی دولت جیبوتی ملغی گردید و در سال 2018 نیز بندر کانتینربر دوراله نیز ملی اعلام شد. این رخداد موجب تیره شدن روابط امارات و جیبوتی گردید. با این وجود امارات همچنان تلاش می کند تا بار دیگر به این کشور راه یابد.

همانطور که پیشتر بیان گردید، امارات تلاش می‌کند منطقه خلیج عدن و دریای عرب که از سقطره در جنوب تا سواحل جنوبی در شمال و شرق تا میون در شمال باب المندب و تا ساحل شاخ آفریقا و سومالی در غرب را شامل می‌شود، تحت تسلط خود داشته باشد. تصرف بنادر یمن نیز از سوی امارات موجبات ناراحتی مردم این کشور را فراهم آورده است. امارات در بنادر سقطره، عدنف مخا و بریم که متعلق به کشور یمن است، به فعالیت هایی مبادرت می ورزد که عامل اصلی ناراحتی اکثریت مردم یمن شده است. به صورت بخشی از فعالیت های امارات در این بنادر و جزایر بیان می شود:

بندر مخا

بندر مخا در جنوب غرب یمن و در نزدیکی باب المندب قرار دارد. این بندر به سبب صادرات فراوان قهوه در بین قرن های پانزدهم تا هفدهم شهرت یافته و قهوه تولیدی یمن نیز به نام این بندر صادر می شود. شهر مخا از شهرهای تاریخی و باستانی یمن به شمار می رود. برخی قدمت آن را به دوران اسلامی و عده ای دیگر به پیش از اسلام دانسته اند. بندر قدیمی و آثار باستانی منطقه مخا شهره عام و خاص در یمن است. امارات متحده عربی بندر مخا را نیز به پایگاه نظامی تبدیل کرده و بالغ بر 400 نفر نیروی نظامی در آن مستقر ساخته است. امارات به هیچ یک از مقامات یمنی و مردم عادی نیز اجازه نزدیکی به این بندر را نمی دهد. نیروهای اماراتی حتی به مردم یمن نیز اجازه صید ماهی در اطراف این بندر را نمی دهند و آنان را از فعالیت صیدماهی که فعالیت عمده مردم آن منطقه به شمار می رود محروم کردند. امری که نسبت به بسیاری دیگر از جزایر و بنادر این کشور ساری و جاری است. هیچ یک از اهالی آن منطقه حق اعتراض به امارات و انتقاد از آنان و شرایط به وجود آمده را ندارند، در غیر اینصورت ربوده شده و برای بازجویی به عدن، فرستاده می شوند و در زندان های الریان تحت بازجویی قرار می گیرند.

در بندر مخا کشتی جنگی و امدادی امارات جهت پشتیبانی از نیروهای نظامی این کشور پهلو می گیرند. امارات از مردم این منطقه یعنی آنانی که در ساختار سیاسی و نظامی یمن ورود نیافته بودند، نیروهای تابع و تحت اختیار خود به وجود آورده است. این نکته را نیز بایستی خاطر نشان کرد که نیروهای عدن تحت اختیار و اطاعت امارات است. علاوه بر آن، برخی از منابع یمنی نیز بیان کرده اند که امارات با تاسیس پایگاه نظامی در المخاء، مرکز تعز، قصد دارد تا برای همیشه در ساحل غربی یمن حضور داشته باشد. برطبق گفته این منبع یمنی، برخی از تصاویر ماهواره ای حاکی از این است که امارات قصد دارد تا این پایگاه را با پایگاه دیگری جابجا کند.

بندر المکلا

شهر المکلا پایتخت استان و اقلیم حضرموت بوده و بندری به این نام دارد. شهر المکلا پس از شهرهای صنعا و عدن، مهمترین شهر یمن به شمار می رود. مردم این شهر نسبت به مردم سایر مناطق از حوادث روز آگاه تر هستند. تا قبل از بحران اخیر یمن، سواحل زیبای آن موجب جذب سرمایه گذار و توریست شده است. با آغاز جنگ نیز این بندر به تصرف امارات در آمد. در سال 2015 شهر مکلا به تصرف گروه تروریستی القاعده در آمد. در پی این اشغال، فرودگاه المکلا به نام فرودگاه الریان (مطار الریان) تا سال 2016 بسته شد. پس از آزادی فرودگاه از سیطره القاعده، امارات بر آن تسلط یافت تا با استقرار نیروهای نظامی خود در آن، به مبارزه با القاعده بپردازد. امارات متحده عربی حضور خود در بندر المکلا را تهدید القاعده معرفی کرده و ماموریت خود در المکلا را از بین بردن القاعده عنوان داشته است. فرودگاه الریان به عنوان یکی از مهمترین فرودگاههای منطقه، به دلایل نامعلومی از سوی امارات نیز برای مدتی نزدیک به 3 سال بسته شد که این امر اعتراض برخی از ساکنین آن منطقه را موجب گردید. امارات شرط باز کردن دوباره فرودگاه را انعقاد قرارداد جهت اجاره فرودگاه توسط ابوظبی بیان داشته بود. اسپارت خلیج فارس در نهایت توانست با فشار نیروهای آمریکایی موجود در آن منطقه، استاندار حضرموت را با هماهنگی منصور هادی مجبور به انعقاد قرارداد با ابوظبی کند. امارات با هماهنگی دولت عبدربه منصور هادی، قراردادی جهت اجاره این فرودگاه با استاندار حضرموت به امضا رساند. پس از آن، فرودگاه المکلا به صورت انحصاری در اختیار امارات قرارگرفت و به پایگاهی نظامی برای نیروهای اماراتی و سعودی تبدیل شد. این فرودگاه از آن زمان به بعد تنها در اختیار مسئولین اماراتی و طرفداران آنان قرار گرفت. طریق فرودگاه الریان شهر درحال حاضر به انتقال اسیران جنگی به امارات و زندان های نامعلوم می پردازد.

جزیره سقطره

جزیره سقطره در فاصله 300 مایلی از یمن، در جنوب این کشور، در خلیج عدن و شمال اقیانوس هند قرار گرفته است. این جزیره به خاطر برخوداری از گیاهان و حیوانات منحصر به فرد، به ثبت یونسکو رسیده است. جزیره سقطره تا سال 1977 به عنوان اسکله زیردریایی های روسیه مورد استفاده قرار می گرفته است. پس از ترک روسیه از این جزیره، این بار کشور امارات از ان به عنوان پایگاه نظامی استفاده می کند. امارات در سال 2014 این جزیره را به مدت 99 سال از منصور هادی، قبل از فرارش به عربستان سعودی اجاره کرده است تا مهمترین پایگاه نظامی خود را در آن تاسیس کند. البته امارات هدف اعلامی خود از اجاره این جزیره را سرمایه گذاری در آن و توسعه زیرساخت های آن اعلام کردند. اولین اقدام زیرساختی که امارات در این جزیره انجام داد، تدارک دیدن زیرساخت های مخابراتی بود. با این وجود، این کشور برای اینکه بتواند اهداف نظامی خود را در این جزیره دنبال کند، با دادن کمک های انسان دوستانه به ساکنین این جزیره، زمینه را برای فعالیت های آتی فراهم می ساخت. از اقداماتی که امارات در راستای جلب نظر ساکنین این منطقه انجام داده است، تاسیس کارخانه صید ماهی جهت کمک به اقتصاد محلی و همچنین توسعه توریسم بوده است. با این وجود، امارات متحده عربی در چندسال اخیر فعالیت های نظامی خود در این جزیره را آغاز و توسعه داده است. بر طبق مطالب یکی از خبرگزاری های امارات، این کشور به آموزش های شدید نظامی در این جزیره می پردازد؛ همچون آموزش کمک های اولیه، آموزش کار با سلاح و نبرد.

تعداد نیروی نظامی ویژه امارات در این پایگاه نظامی سقطره 12 هزار نفر برآورد شده است. بنابر نوشته منابع غربی، امارات در میانه راه یک پروژه بزرگ برای تبدیل کردن جزیره سقطره به پایگاه اصلی هوایی، دریایی و زمینی خود است. درواقع امارات در پی این بوده است تا پیشرفته ترین پایگاه نظامی خود را در این جزیره تاسیس کند. بنابر نوشته های این منبع، جزیره سقطره قرار است به مرکز فرماندهی 6 پایگاه نظامی دیگر امارات در دریای سرخ، خلیج عدن و اقیانوس هند تبدیل شود. بنابر گفته «محمد بن زاید آل نهیان»، ولیعهد و معاون فرمانده عالی نیروهای مسلح، جزیره سقطره قرار است به هاب دریایی این شبکه آبی تبدیل شود. گویا محمد بن زاید تمایل دارد تا با همکاری نیروی دریایی مصر و آمریکا امنیت دریای سرخ تا باب المندب را تامین کند. این فرد تمایل دارد تا اندک اندک نیروی دریایی کشور خود را در خلیج عدن، سواحل یمن، باب المندب، سواحل آفریقا و تنگه هرمز منتشر سازد. برخی اخبار حاکی از این است که میان محمد بن زاید و وزارت دفاع آمریکا جهت تقویت نیروی دریایی امارات مراودات بسیار زیادی وجود دارد.

جزیره میون یا پریم

جزیره پریم جزیره ای آتشفشانی است که آب شرب در آن به سختی یافت می شود. همین مشکلات نیز سبب دشوار شدن زندگی در آن و در نتیجه کاهش جمعیت آن گردیده است. جزیره پریم در وسط باب المندب و ورودی جنوبی دریای سرخ قرار گرفته است. قرار گرفتن جزیره پریم در این مکان، باب المندب را به دو آبراه تقسیم کرده است. این جزیره از ۱۸۵۷ تا ۱۹۶۷ در اشغال بریتانیا بوده و در حال حاضر تحت تصرف امارات متحده عربی است. قدرتهایی همچون امپراتوری عثمانی، فرانسه و انگلستان در طول تاریخ بر سر تصرف آن با یکدیگر منازعه داشته اند. تا قبل از امارات متحده عربی هیچ کشوری در دوران معاصر نتوانسته بود تا بر این جزیره تسلط یابد. این درحالی است که بسیاری از کشورها هماره در پی تسلط بر آن بوده اند زیرا به خوبی می دانستند که تسلط بر جزیره پریم به معنای تحت کنترل داشتن مهمترین راه آبی تجاری بین المللی است. اهمیت این جزیره سبب گردیده تا کشورهای قدرتمند در اطراف آن به تاسیس پایگاه مبادرت ورزند تا انان نیز همانند امارات بتوانند نقش تاثیرگذاری بر این راه تجاری بین المللی داشته باشند. برای نمونه میتوان به اسرائیل و آمریکا و فرانسه اشاره داشت که در جیبوتی به تاسیس پایگاه مبادرت ورزیده اند تا آنان نیز به تنگه باب المندب نزدیک باشند.

امارات متحده عربی در سال های اخیر اقدامات مهم و غیرقابل باوری را انجام داده است. از کمک به پیروزی ترامپ در انتخابات سال 2016 گرفته تا دخالت در اخراج تیلرسون، وزیر سابق انرژی دولت ترامپ. علاوه بر آن، برخی کارشناسان بر این باور هستند که امارات در پیروزی محمد بن سلمان در نیل سمت ولایتعهدی نیز نقش قابل توجهی داشته است. علاوه بر این موارد، برخی کارشناسان امارات را طراح پیشنهاد تشکیل ائتلاف کشورهای عربی جهت جمله به یمن بوده است. دخالت امارات در ساختار سیاسی کشورهای قدرتمند منطقه و فرامنطقه ای سبب گردیده تا این کشور به خود جسارت نفوذ در منطقه خلیج عدن و شاخ آفریقا را بدهد. درواقع دخالت های پیشین امارات در ساختار سیاسی کشورهای مذکور موجب افزایش اعتماد به نفس این کشور در جهت توسعه طلبی های نظامی در منطقه گردیده است. این کشور در گذشته جهت انجام هرگونه فعالیت نظامی خارج از مرزهای خود نیازمند صدور تائیدیه از سوی آمریکا بود اما امروزه بدون اجازه آمریکا نیز به تاسیس پایگاه نظامی در کشورهای دیگر می پردازد.

امارات تلاش می‌کند منطقه خلیج عدن و دریای عرب که از سقطره در جنوب تا سواحل جنوبی در شمال و شرق تا میون در شمال باب المندب و تا ساحل شاخ آفریقا و سومالی در غرب را شامل می‌شود، تحت تسلط خود داشته باشد. یکی از مهمترین پایگاهی که این کشور در یمن ساخته است، در جزیره میون قرار دارد. جزیره میون یا پریم به سبب موقعیت استراتژیک خود که در ارتفاع بالاتری از سطح دریا و در وسط تنگه باب المندب قرار دارد، از جزایر دیگر مرتفع تر بوده و بر باب المندب مشرف است. امارات با تاسیس پایگاه نظامی هوایی در این جزیره بر باب المندب تسلط یافته است. در حال حاضر پایگاه هوایی امارات متحده عربی در میون به ناوگان دریایی که از باب المندب عبور می کنند اشراف دارد. طول باند فرود این پایگاه هوایی 3200 متر است که در نوع خود و نسبت به جزایر این منطقه بسیار بزرگ به شمار می آید که این نوع از باند نیز برای فرود هواپیماهای بزرگ و سنگین ایجاد شده است. نیروی دریایی امارات وظیفه خود در این جزیره را بررسی و تفتیش کشتی های ترانزیتی، جهت جلوگیری از قاچاق اسلحه و مواد منفجره اعلام داشت. برخی از منابع بر این باور هستند که امارات بدون اطلاع دادن به دولت عبدربه منصور هادی، این جزیره را در اختیار خود گرفت. منصور هادی در نهایت با تصاویر ماهواره ای که آمریکا در اختیار او قرار داده بود، از این اقدام دولت امارات مطلع می شود.

برخی از تحلیلگران عرب زبان بر این باور هستند که پایگاه نظامی امارات در جزیره پریم را به دلایل مختلف می توان خطرناکترین پایگاه امارات به شمار آورد. یکی از این دلایل این است که پایگاه امارات مردم و ساکنین این جزیره را از این جزیره اخراج کردند و به برخی از خانواده های (به 86 خانواده) شناسنامه اماراتی داده اند (همانند اقدامی که در جزیره سقطره نیز رخ داده است). این پایگاه یکی از وسیعترین و بزرگترین پایگاه هایی است که در باب المندب تاسیس شده است. امارات متحده عربی در راستای دیپلماسی عمومی جهت سوق دادن مردم یمن به سمت خود، از سال 2015 تا سال 2018 در حدود 4.91 میلیارد دلار، در قالب تهیه کالاهای اساسی زندگی از جمله تهیه کالاهای خوراکی برای مردم یمن هزینه کرده است. این نوع از اقدامات در حالی است که شرکت های صید ماهی امارات در آبهای ساحلی یمن، مانع از صید ماهی توسط صیادان محلی می شود. درحال حاضر تنها کمتر از 20% از صیادان یمنی در آبهای ساحلی 2500 کیلومتری این کشور می توانند به صید ماهی بپردازند. یکی از کارشناسان سیاسی مرکز مطالعات الجزیره، هدف عربستان سعودی و امارات را از گذشته تضعیف و فقیر کردن مردم یمن معرفی کرده است.

حضور اماراتیها به این جزایر و بنادر محدود نشده و همانگونه که پیشتر بیان گردید، آنان توسعه طلبی های دریایی و نظامی خود را به کشورهای دیگر منطقه شاخ آفریقا گسترانیده اند. آنان به تاسیس پایگاه نظامی در بندر بوساسو در منطقه پاتلند واقع در شمال سومالی، تاسیس پایگاه در بندر بربره واقع در منطقه سومالی لند در شمال غرب کشور سومالی پرداخته اند. بندر جیبوتی نیز از دیگر نقاط حساس و استراتژیکی بود که امارات توانست در چند سال گذشته بر آن دست یابد اما به سبب اختلافات به وجود آمده با دولت جیبوتی، آن را از دست داد. درحال حاضر نیز در تلاش است تا بار دیگر به این بندر دست یابد. بر طبق گزارشی که بی بی سی فارسی در ژانویه 2019 منتشر ساخته بود، امارات متحده عربی به شکل کم سابقه ای در ورای ظرفیت های طبیعی ژئوپولتیک خود برای دستیابی به موقعیت ژئواستراتژیک و شبه هژمونیک، جهت استیلا بر بنادر حوزه دریای سرخ در تکاپو است. این کشور با چند صد میلیارد دلار تجارت خارجی در حال زمینه سازی برای دست یابی به حوزه نفوذی بی سابقه و بسیار وسیع تر از عمق استراتژیک طبیعی خویش است. اسپارت کوچک خلیج فارس جهت تسهیل پیشبرد این سیاست خود، از پدرخوانده خود یعنی عربستان سعودی نیز همراهی می طلبد. درواقع برخی حضور امارات در این منطقه را به سبب توافق ریاض و ابوظبی برای ایجاد یک سلسله از پایگاه های دریایی در خلیج عدن و دریای سرخ می دانند.

بنابر این توافق مذکور سعودی-اماراتی، بیش از 12 پایگاه در این منطقه در حال ساخت است. البته بایستی به این نکته اشاره داشت که توافق عربستان و امارات در رابطه با تاسیس پایگاه های مذکور در یمن به معنای همگرایی کامل این دو کشور عربی در بحران یمن نیست، بلکه اختلاف نظرها و رقابت هایی در رابطه با توسعه طلبی در یمن میان آنان وجود دارد. برای نمونه می توان به تلاش امارات جهت جلوگیری از نزدیکی عربستان سعودی به خلیج عدن اشاره داشت. امارات مانع از نفوذ نظامی عربستان در خلیج عدن می گردد. همین امر سبب گردیده تا عربستان سعودی در مناطق دیگری از یمن همچون المهره، حضرموت، سقطره، العند پایگاه نظامی تاسیس کند.

سخن آخر

در پایان اینکه از مهمترین برنامه های سیاست خارجی اسپارت خلیج فارس در دوران معاصر، تاسیس پایگاههای نظامی در منطقه غرب اقیانوس هند، خلیج عدن، دریای سرخ و شمال آفریقا بوده است. امارات این سیاست خارجی را به صورت ویژه از سال 2014 آغاز کرده است. این کشور کوچک عربی در راستای همین سیاست خارجی نظامی محور خود، پایگاه هایی در جزیره سقطره، جزیره پریم، مناطق سومالی لند و پاتلند و بندر عصب کشور اریتره تاسیس کرده است. امارات متحده عربی از طریق تاسیس پایگاههای نظامی به دنبال تبدیل شدن به بازیگر قدرتمند منطقه ای به ویژه در خلیج عدن است. این کشور همچنین در پی این است که با تقویت حضور نظامی خود در یکی از مناطق استراتژیک، نفوذ و تاثیر خود را در این منطقه افزایش دهد. مقامات اماراتی بر این باور هستند که حضور قدرتمند نظامی در منطقه ای وسیعتر و فراتر از خلیج فارس می تواند جایگاه این کشور را در شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب تقویت بخشد.

نویسنده: علیرضا بیگی؛ کارشناس مسائل خلیج فارس