۳ تمرین کاردرمانی برای کودکان بیش فعال

به گزارش گلستان ۲۴؛ «اطلاع رسانی، الهام‌بخشی و اثرگذاری» شعار امسال روز جهانی کاردرمانی است، علمی که در آن با استفاده از فعالیت‌های هدفمند در افراد مبتلا به بیماری‌های جسمی سعی در به حداقل رساندن مشکلات و کسب سلامتی آن‌ها دارد. به نقل از بیتوته از جمله بیماری‌هایی که می­توان کاردرمانی را برای درمان آن در اختیار گرفت، اختلال بیش‌فعالی کم توجهی است؛ بیماریی که سه فاکتور اساسی آن بیش فعالی، کم توجهی و تکانش‌گری است.

در صورتی که برخی از این فاکتور‌ها قبل از ۷ سالگی ظاهر شوند، حداقل در دو زمینه خانه و مدرسه وجود داشته باشند و عملکرد و کارایی کودک در زمینه‌های خانوادگی، اجتماعی، تحصیلی و ... مختل شده باشد، می‌توان کودک را بیش فعال نامید. اما کاردرمانی چه کمکی می‌تواند در کاهش عوارض و بهبود این اختلال کند؟

شناسایی کودک بیش‌فعال
کودک مبتلا به بیش‌فعالی از توجه به جزئیات ناتوان است و در تمرکز هنگام فعالیت و بازی مشکل دارد. همچنین هنگام صحبت مستقیم با او، به نظر می‌رسد که گوش نمی‌دهد و اغلب قادر به پیگیری دستورات یا اتمام کار‌ها نیست و اغلب وسایل خود را گم می‌کند (وسایل مدرسه و اسباب بازی) و فراموشکار است. کاردرمانی برای کودکی با این مشکلات شامل مواردی از جمله انواع بازی‌های هدفمند و سیستم‌های مبتنی بر پاداش و محرومیت است.

انواع بازی‌ها
بازی نقطه‌چین (نقاشی‌های نقطه چین با اعداد): به کودک بگویید کف دست غیر غالبش را روی کاغذ بگذارد، انگشتانش را باز کند و دور انگشتان و کف دست را با مداد خط بکشد (با دست غالب)، سپس اعداد ۱ تا ۱۵ را به صورت پراکنده و نامرتب در شکل ایجاد شده بنویسید. از کودک بخواهد اعداد را به ترتیب از ۱ تا ۱۵ پیدا کرده و دور آن خط بکشد. این بازی به منظور بهبود توجه انتخابی کودک کمک‌کننده است.

بازی ماز: در بازی ماز، کودک باید تصاویری را که به صورت راه‌های پرپیچ و خم کشیده شده‌اند، از یک نقطه شروع و به نقطه پایان برساند. از تصاویر جذاب و معنادار استفاده کنید. (مثلا جوجه را به لانه‌اش برساند) کودک برای راحت‌تر شدن کارش، ابتدا به کمک چشم تصاویر را نگاه کرده و مسیر را دنبال می‌کند. در این بازی، علاوه بر افزایش توجه و تمرکز، کودک یاد می‌گیرد اگر کاری را شروع کرد باید تلاش کند تا آن را به پایان برساند. در این بازی سیناپس‌ها و راه‌های مغزی کودک تقویت شده و قدرت تفکر و تحمل کودک برای رسیدن به نتیجه و راه‌حل بالا می‌رود.

پیدا کردن تفاوت‌های دو شکل به ظاهر مشابه: در این بازی دو نقاشی که به ظاهر کاملا شبیه هم هستند، ولی عمدا چند اختلاف باهم دارند، در کنار هم قرار داده می‌شوند. از کودک بخواهید اختلافات را در تصاویر علامت بزند. با پیدا کردن هر اختلاف او را به ادامه کار تشویق کنید.

کودکان معمولا به دو علت لجبازی می‌کنند:
۱. کودکان کاری یا چیزی را دوست دارند که والدین دوست ندارند.
۲. والدین کاری یا چیزی را دوست دارند که کودکان دوست ندارند.

برای خاموش کردن رفتار‌های نامطلوب و تقویت رفتار‌های مطلوب در کودک بیش‌فعالی که مدام لجبازی می‌کند، می‌توان از سه روش «نادیده گرفتن، محرومیت دادن و پاداش دادن» استفاده کرد.

۱. نادیده گرفتن بدرفتاری‌های جزئی:
روش نادیده گرفتن، در مورد رفتار‌هایی انجام می‌گیرد که آسیب و ضرر زیادی به خود کودک یا دیگران وارد نمی‌شود. رفتار‌هایی مثل نق نق کردن، گریه کردن، پا به زمین کوبیدن، جیغ زدن و ...

در مواجهه با چین رفتار‌هایی به والدین توصیه می‌شود ابتدا خونسردی خود را حفظ کنند و اجازه ندهند کودک با لجبازی و سماجت‌های خود دکمه اعصاب آن‌ها را فشار دهد و از این طریق به خواسته‌های خود برسد. والدین باید با بی‌توجهی، به صورت غیرمستقیم به کودک بیاموزند که: «این لجبازی‌ها روش درستی برای ابراز نارضایتی و جلب توجه نیست و تو باید روش بهتری برای رسیدن به خواسته‌هات بیاموزی.»

نکات این روش:
محل را ترک کنید.
- خود را مشغول کار دیگری کنید.
- اصلا به او نگاه نکنید و با او صحبت نکنید.
- فقط یک جمله را تکرار کنید؛ مثلا «هروقت گریه‌ات تمام شد، بغلت می‌کنم» یا «اگه گریه نکنی، باهات بازی می‌کنم»
- از دلسوزی بی‌جا پرهیز کنید؛ مطمئن باشید هیچ کودکی از گریه کردن نمی‌میرد!
- ناامید نشوید.
- پدر و مادر باید هماهنگ باشند و به یکدیگر کمک کنند.

۲. محروم سازی یا منزوی کردن:
گاهی بدرفتاری‌های کودک آنقدر شدید می‌شود که نادیده گرفتن، تاثیری ندارد. محروم‌سازی یعنی «کودک به علت بدرفتاری‌های جدی و خطرناک، به مدت کوتاهی در اتاق تنها گذاشته شود» برای کودک، محروم بودن از منبع توجه دیگران، حتی به مدت کوتاه، بسیار دردناک و ناخوشایند است. این روش برای رفتار‌هایی مثل درگیری‌های فیزیکی، کتک کاری، شکستن یا پرتاب وسایل، گفتن کلمات و حرف‌های رکیک و زشت و ... به کار گرفته می‌شود.

نکات این روش:
- روش منزوی کردن برای کودکان بالای ۳ سال استفاده می‌شود.
- اتاقی که کودک را در آن تنها می‌گذارید، باید امن بوده و نباید بیش از حد تاریک، تنگ و وحشتناک باشد.
- دلایل محرومیت را برای کودک توضیح دهید.
- مدت زمان این محرومیت باید متناسب با سن کودک باشد. به ازای هرسال سن کودک، یک دقیقه محرومیت. مثلا کودک دو ساله، دو دقیقه و کودک پنج ساله، پنج دقیقه.
- بعد از اتمام محرومیت و بیرون آمدن کودک، دیگر راجع به موضوع صحبت نکنید و قهر، غضب و سرزنش را ادامه ندهید.

۳. تشویق و پاداش:
رفتار‌های رضایت‌بخش و مورد پسند کودک را نادیده نگیرید و به منظور تثبیت و تکرار آن حتما آن رفتار را مورد تشویق قرار دهید. تحسین و تشویق می‌تواند کلامی (آفرین، باریکلا و ...) و غیرکلامی (اسباب بازی، بستنی و ...) باشد.

نکات این روش:
- رفتار‌های مطلوب را به طور واضح بیان کنید.
- از مشوق‌های فیزیکی به طور مرتب استفاده کنید: درآغوش کشیدن، بوسید، دست زدن و ...
- در شروع و حین انجام رفتار مثبت، تشویق را فراموش نکنید.
- از تشویق‌های متنوع استفاده کنید.
- به کودکان «باج» یا «رشوه» ندهید. یعنی قبل از انجام کار مثبت، پاداش ندهید.
- از لذت بخش بودن پاداش برای کودک مطمئن شوید.