خداحافظی با فک‌های خزری در ایران/ نابودی سواحل با اجرای طرح گردشگری آشوراده

به گزارش گلستان ۲۴؛ جزیره آشوراده، تنها جزیره ایرانی در دریای خزر است که زیستگاه فک خزری در آنجا قرار دارد و این در حالی است که به گفته فعالان محیط‌زیست اجرای طرح گردشگری آشوراده در مساحت ۲۲ هکتاری از این جزیره باعث از بین رفتن زیستگاه این گونه جانوری می‌شود.

امیر صیاد شیرازی (مسئول مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری) در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره طرح آشوراده و تاثیراتی که ممکن است، این طرح بر زیستگاه فک خزری در منطقه میانکاله داشته باشد، گفت: در ایران زیستگاه ساحلی فک‌خزری کم است و سواحل ما نسبت به سواحل دیگر کشورهای حاشیه خزر بیشتر از دست رفته و تحت تاثیر تغییرات قرار گرفته‌اند و تنها زیستگاه دست‌نخورده فک خزری آشوراده و میانکاله است و دیگری هم در سمت گیلان به نام بوجار است که البته در آنجا تردد فک‌های خزری گزارش نشده است.

وی با بیان اینکه در حدود ده سال است که مشغول فعالیت‌هایی در خصوص حفاظت از فک خزری است، ادامه داد: بیشترین آمار ما درخصوص تردد فک‌خزری در جزایر آشوراده و میانکاله بوده، چراکه در نزدیکی مرز ترکمنستان است و فک‌های خزری در آنجا تردد بیشتری دارند.

مسئول مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری تصریح کرد: چنانچه قرار باشد در جایی که در گذشته بکر بوده، پیست اسب سواری، دوچرخه سواری و تردد بیش از حد توریست مانند دیگر  مناطق ایران اتفاق بیفتد، قطعا این اقدامات بر حضور فک‌های خزری تاثیرگذار خواهد، چراکه فک‌های خزری موجودات گوشه‌گیر و خجالتی هستند که تمایل دارند از انسان دوری کنند، بنابراین این سواحل تنها جا و مأمنی است که این حیوانات دارند.

طرح گردشگری آشوراده باعث از بین رفتن سواحل می‌شود

صیادشیرازی خاطرنشان کرد: معتقدم طرح گردشگری آشوراده می‌تواند، تاثیر بسیار منفی بر حیات این حیوانات داشته باشد و با از بین رفتن این سواحل نیز متاسفانه باید با فک‌های خزری خداحافظی کنیم، درسال گذشته گزارشاتی داشتیم، مبنی بر اینکه با توجه به اینکه سواحل شمالی که محل زادآوری فک‌ها است برای این گونه جانوری ناامن شده است.ما مشاهده کردیم که در دو مورد فک‌های خزری در ایران بچه‌هایشان را بدنیا آورده‌اند. بنابراین لازم است از سواحل‌مان حفاظت بیشتری کنیم، چراکه اگر مسیر مهاجرتی فک‌ها بخواهد تغییر کند، باید جایی را برای آنها داشته باشیم، اما متاسفانه با اجرای طرح‌های گردشگری آشوراده باعث تخریب بیشتر می‌شویم و همین نقاط کوچکی را که داریم از دست می‌دهیم.

وی با اشاره به بازدید کارشناس دادگستری از محل اجرای این طرح ادامه داد: در طرحی که مصوب شده آلاچیق، پیست سواری، دوچرخه‌سواری و محل شنا دیده شده است، در حالی که متاسفانه طرح بسیار غیرکارشناسی است به طور مثال در منطقه شنا که در طرح مشخص شده است تا دو کیلومتر بعد از ساحل هم همچنان آب به زیر زانو نمی‌رسد، در همین منطقه دقیقا فک‌ها تردد می‌کنند و منطقه‌ای است که در فصل مهاجرت پرندگان تنها جایی است که پرندگان می‌توانند در آنجا دور از شکارچیان بوده و در پناهگاه واقعی خود باشند.

مسئول مرکز درمانی و تحقیقاتی فوک خزری تصریح کرد: متأسفانه در این طرح حتی به این موضوعات توجه نشده است. وقتی چنین شرایطی درباره بخشی از این طرح وجود دارد، مشخص است که در خصوص دیگر بخش‌های طرح اصلا کارهای کارشناسی نشده است و اگر قرار باشد این ۲۲ هکتار که در نقشه مشخص شده، به منطقه گردشگری تبدیل شود منطقه به طور کامل از بین می‌رود، در حالی که زیبایی منطقه آشوراده به بکر بودن و دور از دسترس بودن آن برای انسانهاست.

صیاد شیرازی با بیان اینکه بیش از ده سال است که نام فک خزری در لیست قرمز iucn قرار گرفته و در معرض خطر انقراض است، خاطرنشان کرد: یکی دوسال پیش به پیشنهاد سازمان محیط‌زیست ایران مسئله حفاظت از حیوانات مهاجر مطرح شده و فک خزری هم در این میان قرار گرفته و کشورها متعهد شدند تا از این گونه حفاظت کرده و جلوی هرگونه ضرر به قلمرو و تخریب قلمرو  این حیوان گرفته شود، چراکه این مسائل به این گونه صدمه می زند.

وی یادآور شد: مردم بومی منطقه به اجرای این طرح راضی هستند، چراکه مثل همیشه به آنها وعده داده شده است که برای آنها کار ایجاد می‌شود، اما متاسفانه تجربیات گذشته مانند طرح پرورش میگو در گمیشان که مردم ترکمن فقط دو ماه در سال در مزارع پرورش میگو کار می‌کنند و حداقل دستمزد را دریافت می‌کنند، نشان می‌دهد که گردشگری آشوراده هم چنین وضعیتی خواهد داشت و متأسفانه غیر از تخریب در آینده چیزی برای ما نمی‌گذارد.

تهدید زیستگاه‌‌های فک خزری

رییس اداره محیط‌زیست دریایی استان گلستان نیز معتقد است؛ زیست‌گاه اصلی فک که در آنجا زاد و ولد هم صورت می‌گیرد، در مناطق شمالی همچنان وجود دارد، اما در آنجا بحث‌های دیگری مانند شکار مطرح است که حیات این گونه جانوری را به خطر انداخته است، در کشور ما مجوز شکار این حیوان صادر نمی‌شود، اما در واقع ممکن است با گردشگری بی‌ضابطه و از بین بردن مناطق استراحت این حیوان تاثیرات منفی ایجاد کنیم.

وحید خیرآبادی (رییس اداره محیط‌زیست دریایی استان گلستان) در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره اینکه آیا با اجرای طرح گردشگری در آشوراده زیستگاه فک خزری تخریب خواهد شد یا خیر؟ گفت: موضوع درباره آشوراده کمی به اشتباه مسیر خود را سپری می‌کند، مجوزی که سازمان صادر کرده و طرحی که قرار است در این منطقه اجرا شود، تحت عنوان طرح طبیعت‌گردی است و همانطور که می‌دانید گردشگری در زمین‌های مختلف می‌تواند انجام شود، اما طبیعت‌گردی به نوعی نزدیک‌ترین هدف گردشگری مبتنی بر حفظ طبیعت است و ملاک‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز این است که بارگذاری سنگین در جزیره آشوراده انجام نشود.

وی با اشاره به فعالیت‌های طرح طبعیت‌گردی آشوراده گفت: این طرح شامل پرنده‌نگری، ورزش‌های ساحلی مانند ورزش‌های آبی است و این موضوعات همگام با طبیعت است، اما اگر قرار باشد در جزیره آشوراده سازه سنگین بارگذاری کنیم و طبیعت را دست‌کاری کنیم، این طرح دیگر طبیعت‌گردی و گردشگری پایدار نیست.

رییس اداره محیط‌زیست دریایی استان گلستان تصریح کرد: جزیره آشوراده از مناطقی است که حضور فک‌های خزری بیشتر ثبت شده است و حتی چندین بار فک‌ها گرفتار دام‌های صیادان ماهیان خاویاری در این منطقه شده‌اند البته خوشبختانه با آموزش‌هایی که این صیادان دیده‌اند، توانسته‌ایم فک خزری را رهاسازی کنیم. به دلیل حضور فک‌ها در این منطقه باید دقت کنیم اقدامات‌مان باعث نشود این گونه که تنها پستاندار دریای خزر و متاسفانه در حال انقراض نیز است با مشکل مواجه شود و یکی از زیستگاه‌های اصلی خود را که همین حوزه جنوب شرقی دریای خزر است از دست بدهد.

خیرآبادی خاطرنشان کرد: نظارت سازمان محیط‌زیست برای اجرای این طرح باید به صورت دقیق و شدید باشد، اما مجری طرح نیز باید به این نتیجه برسد که از نظر اخلاقی باید مسائل زیست محیطی را رعایت کند، اساسا طبیعت‌گردی که وارد آشوراده می‌شود، اگر هدف اقامت در منطقه یا خرید را داشته باشد، مسلما نیاز نیست به آشوراده بیاید و طبیعت‌گردی که به آشوراده می‌آید، قطعا به منظور این است که می‌خواهد از طبیعت آشوراده استفاده ببرد و بنابراین ما باید کمترین دستکاری را در طبیعت داشته باشیم.

وی ادامه داد: در صورتی که ضوابط طرح رعایت نشود، ممکن است یکی از زیستگاه‌‌های فک خزری با تهدید تخریب مواجه شود. فک خزری در سالیان اخیر رو به کاهش بوده است و چندین عامل بر کاهش جمعیت فک‌ خزری تاثیر گذاشته است، یکی از مسائل آن از بین رفتن زیستگاه است که البته این فشار را بر کم شدن جمعیت این گونه جانوری بیشتر می‌کند. زیست‌گاه اصلی فک که در آنجا زاد و ولد هم صورت می‌گیرد در مناطق شمالی همچنان وجود دارد، اما در آنجا بحث‌های دیگری مانند شکار مطرح است که حیات این گونه جانوری را به خطر انداخته است، در کشور ما مجوز شکار این حیوان صادر نمی‌شود، اما در واقع ممکن است با گردشگری بی‌ضابطه و از بین بردن مناطق استراحت این حیوان تاثیرات منفی ایجاد کنیم. این طرح طبیعت‌گردی اگر درست و با استانداردهای محیط‌زیست انجام شود، حضور فک‌ها نیز می‌تواند در این منطقه باعث رونق گردشگری و طبیعت‌گردی شود در بسیاری از مناطق دنیا نیز مناطقی هستند که گردشگر برای دیدن تنوع زیستی وارد آن منطقه می‌شود، اما متاسفانه ما عمدتا گردشگری را در مناطقی تعریف می‌کنیم که هتل چند ستاره یا پاساژ و مرکز خرید داشته باشد که این موضوعات با اهداف طبیعت‌گردی منافات دارد.

 در حالی که محمد داسمه وکیل "ستاد مردمی نجات آشوراده"اعلام کرده است، براساس رای کارشناس دادگستری "طرح گردشگری آشوراده" به دلیل در نظر نگرفتن زیستگاه فک خزری و پرندگان آبزی و کنار آبزی ضدحفاظت بوده و از سوی این مقام رد شده است، اما کنعانی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان گلستان از صدور این رای اظهار بی‌اطلاعی کرده و معتقد است؛ ابلاغیه رسمی از سوی وزارت دادگستری به این سازمان در خصوص توقف و رد این طرح هنوز صادر شده است.

از رای دادگاه بی‌اطلاعم

محمدرضا کنعانی (مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان گلستان) با اظهار بی‌اطلاعی از رای کارشناس دادگستری مبنی بر اینکه پروژه گردشگری آشوراده در راستای حفاظت از گونه در خطر انقراض فوک خزری ندانسته است، گفت: ابلاغیه رسمی از سوی وزارت دادگستری به این سازمان در خصوص توقف و رد این طرح هنوز صادر شده است.

وی ادامه داد: آشوراده در پناهگاه حیات وحش میانکاله و ذخیره‌گاه زیست کره واقع شده است. تالاب نیز از دسته تالاب‌های است که کنوانسیون بین المللی رامسر ثبت شده است و به نوعی منطقه از لحاظ محیط زیست بسیار با اهمیت است.

وی ادامه داد: اگرچه بکر بودن چنین مناطقی بسیار پسندیده است، اما یکی از روشهای حفاظت این است که نسبت به توانمندسازی جوامع محلی نیز اقدام شود و به نوعی جوامع محلی نیز بتوانند از مناطق تحت مدیریت استفاده کنند، در همین منطقه میانکاله افرادی هستند که دامدار هستند و از قدیم در این منطقه به دامداری مشغولند و یا ماهیگیرانی هستند که در منطقه فعالیت می‌کنند و ما اگر بتوانیم ارتباطی بین جوامع محلی و حفاظت برقرار کنیم قطعا می‌توانیم در حفاظت منطقه به نحو بهتری اقدام کنیم.

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان گلستان خاطرنشان کرد: ما بحث طبیعت‌گردی را در مناطق مدیریت در دستور کار داریم بر روی مناطق تحت مدیریت در سازمان محیط‌زیست مطالعات جامعی صورت می‌گیرد و با زوم بندی تعیین می‌شود، کدام پهنه‌ها در مناطق تحت مدیریت می‌تواند تردد صورت گیرد در آشوراده نیز مطالعات از قدیم صورت گرفته و بخشی از آن در زوم تفرج قرار گرفته است و بر اساس اعلام نتایج مشاور کاربری را برای بخشی از این منطقه تفرج در نظرگرفته است البته در گذشته نیز پیگیری‌هایی صورت گرفته بود تا مردم بتوانند از طبیعت آشوراده و پناهگاه حیات وحش استفاده و ۱۰ الی ۱۵سال است که طرح‌های مختلفی برای این منطقه مطرح شده است حتی در یک دوره‌ای ۱۸۰ هکتار مصوب شده بود که بعد کنسل شد، اما چیزی که اخیرا اتفاق افتاده طرح طبیعت گردی است و این طرح در زون تفرج آشوراده و در یک محدوده ۲۲ هکتاری طراحی شده است و برای تصویب طرح مشاوری در نظر گرفته شده که اثرات زیست‌محیطی طرح را ارزیابی کند و قرار شد، ملاحظات زیست‌محیطی در این طرح مدنظر قرار گیرد.

وی ادامه داد: برای آشوراده مشخص و مقرر شد روزانه ۵۰۰ نفر وارد آشوراده شوند و از این تعداد تنها ۸۰ نفر اجازه اقامت شبانه در این منطقه دارند و هیچ بارگذاری سنگینی در آشوراده اتفاق نخواهد افتاد و قرار نیست در این منطقه هتل یا سازه سنگینی ساخته شود، بلکه سازه‌های بسیار سبک و سازگار با محیط‌زیست مسیرهای پیاده‌روی نیز در نظر گرفته شده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان گلستان در ارتباط با جاده‌ای که خارج از آشوراده و در منطقه خلیج گرگان احداث شد، گفت: این جاده خارج از توافق صورت گرفته در رابطه با طرح طبیعت‌گردی آشوراده بوده است و مورد اعتراض تشکل‌ها و فعالان محیط‌زیست قرار گرفته و از آنجا که خارج از توافق بوده سازمان حفاظت محیط‌زیست هم با احداث این جاده موافق نیست و با دستور دکتر کلانتری عملیات جاده‌سازی متوقف شده و پیگیری از سوی سازمان در خصوص این جاده انجام شده است. هدف از احداث این جاده ایجاد یک مسیر تردد برای رساندن مصالح به منطقه آشوراده بوده است.

مدیر کل حفاظت محیط‌زیست استان گلستان در پاسخ به این سوال که مجری طرح هنوز به طور جدی وارد فاز اجرا و ساخت و ساز نشده، تخلفاتی را مرتکب شده است؛ چطور ممکن است در حین اجرای طرح تخلفاتی را مرتکب نشود، خاطرنشان کرد: نگاه ما این است که نظارت ما باید به حدی قوی باشد که هیچ تخلفی در این خصوص اتفاق نیفتد و الزامات را باید به طور جدی رعایت کنیم و تا تعیین‌تکلیف این جاده به مجری طرح اعلام کرده‌ایم که باید چه اقداماتی را انجام دهد و البته مجری هم توضیحات خاص خود را دارد.

کنعانی با تاکید بر اینکه بارگذاری سنگینی در آشوراده نخواهیم داشت، گفت: با توجه به اینکه قرار نیست در این منطقه بارگذاری سنگینی صورت بگیرد، نیاز به تردد ماشین‌آلات سنگین نیست و ما از مجری طرح درخواست کردیم راه‌های ارسال مصالح را بغیر از این جاده به ما اعلام کند تا ما بررسی‌های کارشناسی را انجام دهیم به هر صورت مجری نیازمند دسترسی موقت به آشوراده برای ارسال یک سری مصالح اولیه هستند و نیازی به دسترسی دائمی نیست، چراکه مسافران از طریق اسکله رفت و آمد خواهند کرد.