نگاهی نو به نقش بانوان خانه‌دار در صرفه‌جویی آب کشاورزی

به گزارش گلستان ۲۴؛ در مبحث صرفه‌جویی در مصرف آب تاکنون مسائل زیادی مورد توجه واقع شده و سخن‌های زیادی گفته و نگاشته شده است، با توجه به نقش مدیریتی بانوان در خانه، عمده این مباحث معمولا به نقش بانوان در صرفه‌جویی آب شرب در منزل می‌پردازد و مسائلی مانند مدیریت بر نحوه مصرف آب در خانه از جمله شست و شوی خانه، ظروف و لباس، استحمام، مسواک زدن و مسائلی از این دست را مورد توجه قرار می‌دهد.
این موضوع در جای خود بسیار مهم بوده و در کاهش هزینه‌های عمومی استحصال، تصفیه، انتقال و توزیع آب شرب و هزینه‌های دفع و تصفیه فاضلاب خانگی نقش مهمی دارد و ضمن اینکه فرهنگ والای صرفه‌جویی را گسترش می‌دهد، در تعدیل هزینه‌های خانوار نیز موثر است.

ولی از آنجا که آب شرب مصرفی سهمی حدود ۶ درصد کل مصرف منابع آب را به خود اختصاص می‌دهد، این موضوع، مورد بحث این گفتار نیست.
 از دیدگاه دیگر، با توجه به نقش موثر بانوان روستایی در بخش کشاورزی و نیز مصرف بیش از ۹۰ درصد منابع آب در این بخش، به نظر می‌رسد به نقش بانوان کشاورز در صرفه‌جویی منابع آب دوشادوش مردان کشاورز باید پرداخته شود و مسلم است که نحوه توجیه و آموزش بانوان کشاورز با نحوه توجیه و آموزش مردان کشاورز، دارای مشابهت‌ها و تفاوت‌هایی است، ولی از آنجا که این گفتار درصدد پرداختن به این موضوع نیست، از کنار آن عبور می‌کنیم.
 موضوع مورد بحث در این گفتار، نقش بانوان خانه‌دار در صرفه‌جویی آب کشاورزی است، هر چند این موضوع در نگاه اول غیرمعمول و بی‌ارتباط به نظر می‌رسد ولی با توضیحاتی سعی در روشن کردن موضوع می‌کنیم.
نقش بانوان در خانه نقشی چندگانه است، بانوان از سویی مدیریت امور داخلی خانواده شامل همسر و فرزندان را بر عهده دارند و از سوی دیگر مسوولیت عمده تربیت و آماده‌سازی نسل آینده عملا بر عهده ایشان است و از منظر دیگر، عملکرد صحیح خود بانوان بزرگسال به عنوان درصد قابل توجه جمعیت، در جهت‌گیری صحیح مواردی مانند استفاده بهینه از منابع در جامعه موثر است.

به عبارت دیگر در هر موضوعی نحوه عمل صحیح بانوان، هم در عمل صحیح سایر افراد جامعه فعلی موثر است و هم عملکرد صحیح نسل بعدی که جامعه آینده را تشکیل می‌دهند را شکل می‌دهد.
طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت استان گلستان در سال ۱۳۹۵، از تعداد حدود ۱.۹ میلیون نفر جمعیت استان، حدود ۱۷ درصد جمعیت در گروه سنی کمتر از ۲۰ سال شامل کودک و نوجوان بوده و افراد بالاتر از ۲۰ سال ( بزرگسال) ۸۳ درصد جمعیت استان را تشکیل می‌دهند که از این تعداد بزرگسال، حدود ۴۲ درصد را مردان و حدود ۴۱ درصد را زنان تشکیل داده‌اند.
آب جزو منابع مصرفی همه روزه انسان است، بخشی از آب که ورزانه به حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر بالغ می‌شود، به طور مستقیم شامل آشامیدن، استحمام، بهداشت و از این قبیل مورد مصرف قرار می‌گیرد و بالغ بر ۳ هزار و ۳۰۰ تا ۳ هزار و ۵۰۰ لیتر در شبانه‌روز نیز به طور غیرمستقیم و از طریق انواع غذا و سایر مصارف معمول انسان به مصرف می‌رسد.
 به عبارت دیگر برای تولید غذا و سایر فرآورده‌های مورد نیاز انسان، حجم معتنابهی آب مصرف می‌شود که تحت عنوان «آب مجازی» در زندگی انسان حضوری موثر ولی در سایه دارد و معمولا به آن توجهی نمی‌شود.
اطلاع از مقدار آب استفاده شده در تولید غذا می‌تواند در راستای استفاده بهینه از منابع آبی و در کنار سایر مولفه‌های موثر در اقتصاد خانوار، ما را به سمت اصلاح رژیم غذایی و در نهایت به سوی کاهش و صرفه‌جویی بسیار موثر در منابع آب سوق دهد.

* هنر مدیریتی بانوان در منزل می‌تواند موجب صرفه‌جویی عظیم در آب کشاورزی شود
 هر چند شرایط اقلیمی و فرهنگی، مکان تولید، مدیریت و برنامه‌ریزی در میزان و حجم آب مجازی هر کالا مؤثر است و قطعاً مقدار آن در مورد یک کالا در مناطق مختلف جهان متفاوت است، ولی نگاهی به متوسط جهانی برخی از اقلام می‌تواند افق دید ما را گسترش دهد.
در گروه غلات که معمولا حجم بیشتری از غذای روزانه را تشکیل می‌دهد، به ازای تولید هر کیلوگرم ذرت، مقدار ۷۶۰ لیتر، گندم  یک‌هزار و ۷۰۰ لیتر و برنج ۲ هزار و ۵۰۰ تا ۴ هزار لیتر آب به مصرف می‌رسد، همچنین برای تولید یک کیلوگرم سیب‌زمینی که از منابع بزرگ تامین کالری مصرفی انسان است، مقدار ۲۵۰ لیتر آب نیاز است.
در محصولات گوشتی، تولید هر کیلوگرم گوشت مرغ حدود ۳ هزار و ۷۰۰ تا ۴ هزار و ۳۰۰ لیتر، گوشت گوسفند ۱۰ هزار و ۴۰۰ لیتر و گوشت گاو ۱۵ هزار و ۴۰۰ لیتر آب را به خود اختصاص می‌دهد.
در بخش میوه و صیفی، برای تولید هر کیلوگرم پرتقال ۵۰۰ لیتر، سیب ۷۰۰ لیتر، هندوانه ۳۰۰ تا ۵۰۰ لیتر، خیار ۲۰۰ لیتر و گوجه‌فرنگی ۱۹۰ لیتر آب به مصرف می‌رسد.
از موارد آشامیدنی می‌توان به چای و قهوه اشاره کرد که برای تولید هر فنجان چای ۱۸ لیتر و برای تولید هر فنجان قهوه ۱۴۰ لیتر آب مصرف می‌شود.
هر چند درصد بالایی از بانوان جامعه، کشاورز نیستند، ولی هنر مدیریتی آنان در منزل می‌تواند موجب صرفه‌جویی عظیم در آب کشاورزی شود.
نوع نگاه بانوی خانه به اینکه رژیم غذایی غالب خانواده با اولویت گوشت باشد یا با اولویت محصولات گیاهی، اینکه از میان انواع گوشت‌ها، کدام یک بیشتر مورد مصرف قرار گیرد، اینکه عمده «کربوهیدرات» سفره ما از گندم تامین شود یا از ذرت یا از سیب‌زمینی و یا از برنج، این که چه نوع میوه‌ای خرید روزانه یا هفتگی میوه خانوار را تشکیل دهد، علاوه بر وضعیت اقتصادی خانواده، می‌تواند از نگرش و اطلاعات او از میزان آب مصرفی برای تولید هر واحد محصول مورد مصرف نیز ناشی شود و در بسیاری موارد این نگرش به نفع اوضاع اقتصادی خانوار است و در مواردی نیز تفاوتی ندارد که با تغییراتی جزئی می‌توان این مولفه را به عنوان مولفه تاثیرگذار در رژیم غذایی خانوار تعیین کرد.
 در مبحث میزان آب مجازی در اقلام مصرفی غیرخوراکی می‌توان به این موارد اشاره کرد: یک گوش پاک‌کن سه لیتر،  یک برگ کاغذ معمولی 10 لیتر، یک کیلوگرم پلاستیک 190 لیتر، یک تیشرت پنبه‌ای 2 هزار لیتر، یک جفت کفش چرمی 8 هزار لیتر و یک شلوار جین 8 هزار لیتر.

* یکی از موارد حفاظت از کیفیت منابع آب، نحوه استفاده از شوینده‌های خانگی است
   به بیان دیگر، فقط اقلام غذایی نیستند که می‌توانند در موضوع صرفه‌جویی آب در مدیریت خانواده تاثیرگذار باشند. مدیریت بانوان در نحوه صحیح استفاده از لوازم‌التحریر و پوشاک به ویژه توسط فرزندان نیز می‌تواند نقش مهمی در اشاعه فرهنگ عمومی صرفه‌جویی، به ویژه صرفه‌جویی منابع آب و در موارد بسیاری، کمک به اقتصاد خانواده ایفا کند.
موضوع دیگر در مبحث آب، ارتباط نوع مدیریت بانوان در خانه به حفاظت از منابع آب است، به بیانی، جلوگیری از آلودگی منابع آب، خود به معنای ایجاد منابع آب است. یکی از موارد حفاظت از کیفیت منابع آب، نحوه استفاده از شوینده‌های خانگی است.

مواد ترکیبی در چرخه‌های طبیعت به وسیله باکتری‌ها تجزیه می‌شوند، به عنوان مثال مولکول‌های چربی‌های موجود در طبیعت که صابون معمولی را از آنها می‌سازند، شاخه جانبی در زنجیره «هیدروکربنی» ندارند و به وسیله باکتری‌ها تجزیه می‌شوند ولی برخی از شوینده‌های سنتزی مشتق شده از مواد شیمیایی نفت، دارای شاخه جانبی در زنجیره «هیدروکربنی» هستند و به آسانی توسط باکتری‌ها تجزیه نمی‌شوند و گروه «دترجنت‌های» سخت نیز تجزیه‌‌ناپذیر هستند. از این رو، باقی ماندن و تراکم این مواد غیرطبیعی در طبیعت، سبب آلودگی روزافزون آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود.

* استفاده از مواد شوینده مقاوم در برابر شوینده‌های سخت کاهش یافته و مصرف موادشوینده نرم با ساختمان‌های راست زنجیر سوق داده شود

برخی آثار سوء حیاتی شوینده‌ها برآب عبارتند از تولید بو و طعم نامطبوع در آب،  تجمع کف بر روی آب‌های سطحی و جلوگیری از عمل اکسیژن‌گیری آب، اشکال در امر انعقاد و ته‌نشینی و صاف کردن آب، کاهش مواد معلق آب در حضور شوینده‌ها به صورت دلخواه، عدم امکان حذف اثرات سمی بر موجودات زنده مانند انسان، موجودات آبزی و گیاهان و ایجاد واکنش فیزیولوژیکی در بدن مصرف‌کننده آب آلوده.
ورود مواد شیمیایی شوینده‌ها به آب‌های زیرزمینی و آلوده شدن بخشی از آب شرب و مصرفی مردم نگرانی بسیاری به وجود آورده است.

برای جلوگیری از آلودگی‌های روزافزون حاصل از این نوع پاک‌کننده‌ها، لازم است استفاده از مواد شوینده مقاوم در برابر تجزیه بیولوژیکی (شوینده‌های سخت) کاهش یافته و مصرف موادشوینده نرم با ساختمان‌های راست زنجیر سوق داده شود که این مهم نیز با آگاهی‌بخشی و آموزش بانوان خانه‌دار و اعمال مدیریت از سوی آنان حاصل نمی‌شود.

/فارس