دگزامتازون؛ کاربردها و عوارض

به گزارش گلستان ۲۴؛ به نقل از بهداشت نیوز: سازمان غذا و داروی آمریکا در اکتبر سال 1958، دگزامتازون را تائید کرد. در این مطلب به کاربردها، عوارض، دوز مصرفی و ... این دارو می‌پردازیم.

کاربردهای دگزامتازون چیست؟

مطالعه‌ای که در ژوئن 2020 در انگلستان روی 7000 بیمار انجام شد نشان داد دگزامتازون، بخشی از درمان استاندارد برای مبتلایان به covid-19 است که دچار علائم شدید ِ نیاز به اکسیژن هستند. محققان نشان دادند دگزامتازون می‌تواند زندگی یک‌هشتم از بیمارانی را که از ونتیلاتور استفاده می‌کنند و همچنین زندگی یک بیست و پنجم از بیمارانی که از اکسیژن‌درمانی تکمیلی (بدون لوله‌گذاری) استفاده می‌کنند نجات دهد.

دگزامتازون برای کاهش التهاب در خیلی از بیماری‌ها به کار می‌رود، مثلاً:

. آرتریت روماتوئید

. لوپوس سیستمیک

. آرتریت نقرسی

. آرتریت پسوریازیس

. کولیت زخمی روده

. بیماری کرون

عوارض شدید آلرژیک که به سایر درمان‌ها جواب نمی‌دهند نیز ممکن است به دگزامتازون جواب دهند، مثلاً:

- آسم و برونشیت

- رینیت آلرژیک

- درماتیت ناشی از دارو

- درماتیت تماسی و آتوپیک

بیماری‌های مزمن پوستی که با دگزامتازون درمان می‌شوند نیز شامل موارد زیر می‌شوند:

. درماتیت هرپتیفورمیس ناشی از اختلالات گلوتنی روده

. پمفیگوس

. پسوریازیس شدید

. درماتیت سبوره‌ای شدید

آلرژی مزمن و عوارض التهابی یوئیت، عنبیه، ملتحمه و عصب‌های بینایی چشم‌ها نیز با دگزامتازون درمان می‌شوند.

دگزامتازون در درمان سرطان‌های گلبول‌های سفید خون (لوسمی) و غدد لنفاوی نیز کاربرد دارد.

بیماری‌های خونی که شامل تخریب پلاکت‌های خون توسط سیستم ایمنی خود بدن می‌شوند نیز با دگزامتازون درمان می‌شوند؛ مانند پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک و کم‌خونی همولیتیک. سایر عوارض مربوط به اختلالات خونی که با دگزامتازون درمان می‌شوند نیز شامل ورم غده تیروئید و سارکوئیدوز می‌شوند.

دگزامتازون به عنوان درمان جایگزین در بیمارانی که غدد فوق کلیوی‌شان قادر به تولید کورتیکواستروئید کافی نیست به کار می‌رود. خیلی از مشکلات پزشکی که با دگزامتازون درمان می‌شوند به صورت «آف لیبل» هستند؛ یعنی مورد تائید سازمان غذا و دارو نمی‌باشند.

عوارض جانبی دگزامتازون چیست؟

عوارض جانبی دگزامتازون به دوز دارو، مدت زمان مصرف و تعداد دفعات تکرار مصرف آن بستگی دارد. معمولاً مصرف دگزامتازون در مدت زمان کوتاه به‌ خوبی تحمل شده و عوارض جانبی خاصی به دنبال ندارد؛ اما مصرف طولانی‌مدت آن در دوزهای بالا، عوارض جانبی جدی‌تری دربرخواهد داشت. بنابراین هر زمان که مصرف دگزامتازون لازم است، در صورت امکان باید پایین‌ترین دوز این دارو و برای کوتاه‌ترین مدت زمان ممکن تجویز شود تا کمترین عوارض جانبی را داشته باشد. مصرف دگزامتازون به صورت یک روز درمیان نیز به کاهش عوارض جانبی این دارو کمک می‌کند.

عوارض جانبی دگزامتازون و سایر کورتیکواستروئیدها در طیفی از خفیف تا جدی و آسیب‌های غیرقابل جبران قرار می‌گیرند. عوارض جانبی مصرف دگزامتازون شامل موارد زیر می‌شوند:

- احتباس آب

- افزایش وزن

- افزایش فشارخون

- از دست دادن پتاسیم بدن

- افزایش سطح قند خون (خصوصاً در مبتلایان به دیابت)

- سردرد

- ضعف عضلانی

- پف صورت و رشد موی آن

- نازک و سریع کبود شدن پوست

- آب سیاه

- آب مروارید

- زخم معده

- بدتر شدن دیابت

- بی‌نظمی قاعدگی

- تأخیر رشد در کودکان

- تشنج

- نوسانات عصبی و روانی

اختلالات روانی شامل موارد زیر می‌شوند:

. افسردگی

. سرخوشی

. بی‌خوابی

. نوسانات خلقی

. تغییرات شخصیتی

. رفتارهای سایکوتیک

استفاده‌ی طولانی‌مدت از دگزامتازون می‌تواند توانایی غدد فوق کلیوی بدن برای تولید کورتیکواستروئیدها را سرکوب نماید و توقف ناگهانی مصرف دگزامتازون در این افراد نیز می‌تواند سبب ایجاد علائم ناکارآمدی کورتیکواستروئید شود که همراه با تهوع، استفراغ، و حتی شوک خواهد بود. بنابراین توقف مصرف دگزامتازون معمولاً به صورت کاهش تدریجی دوز مصرفی انجام می‌شود. کاهش تدریجی دوز مصرفی نه تنها عوارض ناشی از ترک دارو را کمتر می‌کند بلکه ریسک بروز ناگهانی بیماری تحت درمان را نیز پایین می‌آورد.

دگزامتازون و سایر کورتیکواستروئیدها می‌توانند علائم عفونت را مخفی کرده و توانایی طبیعی بدن که در مبارزه با عفونت مهم است را دچار اختلال نمایند. بیمارانی که کورتیکواستروئید مصرف می‌کنند بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌ها هستند. مثلاً ویروس‌های آبله‌مرغان و سرخک در افرادی که دوزهای بالایی از دگزامتازون مصرف می‌کنند می‌توانند عوارض جدی‌تر و کُشنده‌تری ایجاد کنند.

واکسن‌هایی که ویروس‌های زنده دارند مانند آبله، برای بیمارانی که دوزهای بالای دگزامتازون مصرف می‌کنند قابل استفاده نیستند.

برخی از بیماری‌های عفونی مانند سل و مالاریا ممکن است در بدن فرد سال‌ها نهفته بمانند و دگزامتازون و سایر کورتیکواستروئیدها می‌توانند عفونت‌های خفته را دوباره فعال نمایند.

بیمارانی که سل نهفته دارند ممکن است هم‌زمان با درمان با کورتیکواستروئید، نیاز به درمان سل نیز داشته باشند.

دگزامتازون با مداخله در واکنش ایمنی فرد می‌تواند جلوی تأثیر واکسن را بگیرد. همچنین دگزامتازون می‌تواند در تست پوستی توبرکولین اختلال ایجاد کرده و سبب شود نتیجه‌ی تست در بیمارانی که عفونت پنهان سل دارند، اشتباهاً منفی شود.

دگزامتازون سبب اختلال در جذب کلسیم و تشکیل بافت جدید استخوانی می‌شود. بیمارانی که تحت درمان طولانی‌مدت با دگزامتازون و سایر کورتیکواستروئیدها هستند ممکن است دچار پوکی استخوان شوند. مصرف مکمل کلسیم و ویتامین D جهت کاهش روند پوکی استخوان تجویز می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند در گروهی از بیماران که تحت درمان با استروئیدها هستند و دچار کاهش تراکم استخوان شده‌اند، درمان با داروهای الندرونیت (مثلاً فوزامکس) می‌تواند جنبه‌ی پیشگیری داشته باشد.

در موارد نادر، درمان با دگزامتازون یا سایر کورتیکواستروئیدها می‌تواند سبب تخریب مفاصل بزرگ شود. این افراد دچار درد شدید در مفاصل مورد نظر می‌شوند و ممکن است به مفصل جایگزین نیاز پیدا کنند. دلیل این اتفاق هنوز مشخص نیست.

دوز مصرفی دگزامتازون چیست؟

دوز مصرفی کورتیکواستروئیدها بستگی به نوع بیماری و شرایط بیمار دارد که بسیار متفاوت است. به طور کلی، کمترین دوز ممکن از دگزامتازون تجویز می‌شود. دوز مصرفی کورتیکواستروئیدها برای شروع بسته به بیماری، 0.75 تا 9 میلی‌گرم در روز است. دوز دارو باید بر اساس واکنش بدن تطبیق داده شود. کورتیکواستروئیدهایی که به صورت دوزهای متعدد (2 تا 4 بار در روز) در طول روز مصرف می‌شوند مؤثرترند؛ اما در مقایسه با همین میزان دوز اما به صورت یک بار در روز یا یک روز در میان، سمی‌ترند.

چه داروها یا مکمل‌هایی با دگزامتازون تداخل دارویی دارند؟

کورتیکواستروئیدها ممکن است تأثیر داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مانند وارفارین را کاهش یا افزایش دهند. وضعیت فرد از جهت لخته‌ی خون باید بررسی شده و دوز داروی رقیق کننده‌ی خون نیز تطبیق داده شود تا مصرف همزمان این دارو با کورتیکواستروئیدی مانند دگزامتازون، بهترین تأثیر را داشته باشد.

داروهای فنوباربیتال، افدرین، فنی توئین و ریفامپین نیز ممکن است تجزیه‌ی کورتیکواستروئیدها توسط کبد را افزایش داده و منجر به کاهش سطح دارو در خون و کم تأثیری آن شوند. بنابراین اگر فرد با هر یک از داروهای گفته شده درمان می‌شود، دوز کورتیکواستروئید مصرفی باید تطبیق داده شود.

داروی میفه پریستون نیز می‌تواند از طریق مکانیسمی شناخته نشده، عملکرد کورتیکواستروئیدها را مهار کند. دگزامتازون می‌تواند از سطح میفه پریستون در خون کم کند. میفه پریستون نباید همراه با استروئیدها مصرف شود.

آیا مصرف دگزامتازون در دوران بارداری و شیردهی مجاز است؟

مصرف دگزامتازون در دوران بارداری و شیردهی هنوز چندان مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است. وقتی کورتیکواستروئیدها به طور سیستمی به حیوانات باردار داده شدند (خوراکی، درون عضله‌ای و درون رگی)، ناهنجاری‌های کُشنده‌ای رخ داد.

تأثیر دگزامتازون روی زنان شیرده نیز خوب بررسی نشده است. کورتیکواستروئیدها در شیر مادر یافته شده‌اند و ممکن است عوارض جانبی بر کودک داشته باشند.