ابعاد معرفتی روز دحو الارض

«دَحْو»به معنای وسعت بخشیدن به چیزی است. [۱] زمینی که در آن قرار گرفته‌ایم میدان مسابقه‌ای است که انسان‌ها پی در پی وارد آن شده، نمایش خود را اجرا می‌کنند، جوهره انسانیت و ایمان خود را ابراز می‌کنند و سپس جای خود را به افراد بعد از خود می‌دهند و همچنان تا روز قیامت کبری این مسابقه در جریان است.

 

 

 

قرآن کریم در مورد گسترانیدن زمین می‌فرماید: «وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها؛ [۲] و زمین را بعد از آن گسترش داد.» یکی از جهات اهمیت روز گسترش زمین، رونمایی از کره خاکی است که قرار است محل آزمون بندگان خدا باشد. سخن از آزمونی است که هیچ انسانی را از آن گریزی نیست چنان که قرآن کریم می فرماید: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکُواْ أَن یَقُولُواْ ءَامَنَّا وَ هُمْ لَا یُفْتَنُونَ وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِین‌؛ [۳] آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم، رها مى ‌شوند و مورد آزمایش قرار نمى‌ گیرند؟ و به یقین، کسانى را که پیش از اینان بودند آزمودیم، تا خدا آنان را که راست گفته‌ اند معلوم دارد و دروغگویان را [نیز] معلوم دارد.»

 

 

 

آغاز و پایان حیات کره خاکی

 

 

 

با نمایان شدن کره خاکی و گسترده شدن خشکی‌ها، نسیم حیات بر آن وزیدن گرفت و ظهور گیاهان و حیوانات، نویدبخش آماده سازی زمین برای زندگی انسان را می‌داد؛ چرا که به فرموده قرآن کریم، خلقت هر آنچه در زمین است برای انسان است؛ مثل این که می‌فرماید: «هُوَ الَّذی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعا؛ [۴] اوست آن کسى که آن چه در زمین است، همه را براى شما آفرید.» یادآوری پدیدار شدن خشکی از جایی که امروزه کعبه در آن قرار دارد و گسترش آن، این مسأله را به انسان یادآور می‌شود که نه تنها ایجاد ملزومات حیات بشر، اتفاقی نیست بلکه همان گونه که آمده است می‌تواند از بین برود. آری! دحو الأرض، درس معاد و قدرت خدایی را گوشزد می کند که زمین مرده را سراسر زنده کرد.

 

 

 

آغاز حیات زمین؛ آغاز تفکر توحیدی

 

 

 

زمین و موجودات روی آن، در قرآن کریم بارها به عنوان نشانه‌های توحیدی مورد استناد قرار گرفته‌اند. انسان، روزیِ خود را از زمین بر می‌گیرد و همه لذت‌های زندگی را بر روی همین کره خاکی تجربه می‌کند. موجودات روی زمین جلوه‌ای از قدرت، علم، حکمت، رحمت، الهی هستند. قرآن کریم بارها با اشاره به گوشه گوشه طبیعت، اوصاف خدای متعال را اثبات و یادآوری می‌کند.

 

 

 

زمین، و توحید در رازقیت

 

 

 

رزقی که از زمین برای استفاده انسان به دست می‌آید شاهدی بر توحید در رازقیت است؛ یعنی تنها خداست که رزق و روزی بندگان خویش و هر چه آفریده است را می دهد چنان که می‌فرماید: «قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ؛ [۵] بگو: «چه کسى شما را از آسمان‌ها و زمین روزى مى ‌دهد؟» بگو: اللَّه!»

 

 

 

زمین، جلوه‌گاه قدرت نمایی خالق بی همتا

 

 

 

حوادث روزمره زندگی مثل طلوع و غروب آفتاب، تغییر فصول سال، تغییرات آب و هوا و... بسیار اعجاب انگیز هستند و شاهد قدرت، عظمت و علم و حکمت خدای متعال هستند به شرطی که به دیده دقّت نگریسته شوند و تکرار آنها موجب غفلت از عظمت آنها نشود. پس، زمین، جلوه گاه قدرت نمایی و نشانه‌های عظمت باری تعالی است؛ مثل این که می‌فرماید: «وَ اللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّةٍ مِنْ ماءٍ فَمِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلى‌ بَطْنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلى‌ رِجْلَیْنِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلى‌ أَرْبَعٍ یَخْلُقُ اللَّهُ ما یَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیر؛ [۶] و خداست که هر جنبنده‌اى را [ابتدا] از آبى آفرید. پس پاره‌‌اى از آن‌ها بر روى شکم راه مى‌‌روند و پاره‌‌اى از آنها بر روى دو پا و بعضى از آنها بر روى چهار [پا] راه مى‌‌روند. خدا هر چه بخواهد مى‌‌آفریند. در حقیقت، خدا بر هر چیزى تواناست.»

 

 

 

زمین، آموزگار درس معاد

 

 

 

یکی از مهمترین بهره‌های معرفتی از زمین، آموختن و یادآوری درس معاد است؛ درسی که فراموشی آن موجب خسران و عدم مهیا شدن برای آخرت خواهد شد. قرآن کریم برای محسوس کردن معاد و زنده شدن دوباره مردگان، از طبیعت و رشد و نمو گیاهان مثال زده و می‌فرماید: «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنَّکَ تَرَى الْأَرْضَ خاشِعَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذِی أَحْیاها لَمُحْیِ الْمَوْتى‌ إِنَّهُ عَلى‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ؛ [۷] و از آیات او این است که زمین را خشک (و بى‌ جان) مى‌‌بینى، امّا هنگامى که آب (باران) بر آن مى‌‌فرستیم به جنبش در مى‌‌آید و نموّ مى‌‌کند؛ همان کسى که آن را زنده کرد، مردگان را نیز زنده مى‌‌کند؛ او بر هر چیز تواناست!»

 

 

 

دحو الارض؛ یادآور روز قیامت

 

 

 

در کنار اعمال مستحبی وارد شده در روز دحو الارض، در یکی از دعاهای این روز بزرگ ضمن اشاره به عظمت روز دحو الارض و گسترش زمین کعبه، به آن سوی سکه گسترش زمین که همان روز قیامت و جمع شدن بساط آزمون دنیاست با عبارت «یَوْمَ التَّلاقِ؛ روز ملاقات [با خدا].» اشاره می‌شود. [۸] حقیقت آن است که، دقت در فلسفه روز دحو الارض و روز پهن شدن سفره زندگانی دنیا برای بشر، جمع شدن این سفره موقتی و برپا شدن آخرت ابدی را به خاطر انسان می آورد و این، یکی دیگر از ابعاد معرفتی روز بزرگ دحو الارض است که در کنار انجام اعمال این روز گرانقدر شایسته توجه و بهره برداری است. 

 

 

 

 

 

پی نوشت:

 

[۱] ‌محمد بن احمد ازهری، تهذیب اللغة (دار إحیاء التراث العربی: بیروت، ۱۴۲۱)، ج ۵، ۱۲۳.

 

[۲] سوره نازعات، آیه ۳۰.

 

[۳] سوره عنکبوت، آیات ۲و۳.

 

[۴] سوره بقره، آیه ۲۹.

 

[۵] سوره سبأ، آیه ۲۴.

 

[۶] سوره نور، آیه ۴۵.

 

[۷] سوره فصلت، آیه ۳۹.

 

[۸] ‌محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد (المکتبة الاسلامیة للنشر و التوزیع: بیروت، ۱۴۱۱)، ج ۲، ۶۶۹.