کابوس مرگ برای تنها خلیج ایرانی دریای خزر/ وعده دولت ۶ ساله شد

به گزارش گلستان ۲۴؛ به نقل از تسنیم از گرگان ، بحران دیگر از سرش گذشته و حدود 8 تا 10 هزار هکتار از وسعت تنها خلیج ایرانی دریای خزر خشک شده است. آنطور که کارشناسان پیش بینی می‌کنند با روند فعلی در حدود 3 تا 4 سال دیگر، باقی مانده خلیج گرگان هم خشک خواهد شد.

پسروی آب دریای خزر از یک سو و افزایش میزان تبخیر و همچنین رسوب‌گذاری بالا در کنار ورود انواع آلاینده‌ها به خلیج گرگان، این زیستگاه ارزشمند را در معرض نابودی قرار داده است.

در تمام این سال‌ها مسئولان دولتی به‌ویژه در حوزه محیط زیست صرفا به گفتار درمانی درباره خلیج گرگان بسنده کرده‌اند. از سال 93 که نخستین سفر دولت یازدهم به استان گلستان انجام شد، قول احیای خلیج گرگان به مردم این استان داده شد اما با گذشت حدود 6 سال از آن زمان، هنوز هیچ برنامه‌ای برای نجات این خلیج مصوب و اجرایی نشده تا اینکه سازمان حفاظت محیط زیست موضوع خلیج گرگان را در دستور کار ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور قرار داد و اخیرا نیز برخی مسئولان از تصویب اعتبار 900 میلیارد تومانی برای احیا خلیج گرگان خبر دادند.

اعتباری که مشخص نیست برای کدام برنامه و در مدت چند سال قرار است برای احیا و علاج بخشی خلیج گرگان هزینه شود و ضمانت اجرای مصوبه‌های ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور  نیز مشخص نیست.

هنوز برنامه جامع برای نجات خلیج تدوین نشده

محمدرضا کنعانی، مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان با بیان اینکه احیای خلیج گرگان نخستین دستور کار ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور بود، اظهار داشت: جلسه‌ای نخست که با حضور اعضا برگزار شد درباره جایگاه و تبیین مباحث مربوط به این ستاد بود و در جلسه دوم موضوعات مربوط به خلیج گرگان در دستور کار قرار گرفت. خروجی آن جلسه تشکیل یک کارگروه تخصصی در سازمان حفاظت محیط زیست با حضور دستگاه‌های مرتبط و استانداران گلستان و مازندران برای بررسی موضوعات خلیج و برنامه‌ بخش‌های مختلف برای احیا و علاج بخشی این خلیج بود.

به گفته کنعانی تا کنون سه جلسه در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد. جلسه نخست درباره کمیت آب خلیج بود که دو موضوع تبادل آب با دریا و تأمین حقابه موردنیاز خلیج از حوزه آبخیز بالا دست در آن مطرح شد و توافقاتی بین وزارت نیرو و محیط زیست صورت گرفت.

آنطور که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان گفته درباره تبادل آب دریا با خلیج هم قرار شد مرکز ملی اقیانوس‌شناسی، دانشگاه منابع طبیعی گرگان و دانشگاه صنعتی شریف در قالب کنسرسیوم مطالعاتی انجام دهند و از همه دستگاه‌ها پیشنهادات را جمع‌آوری کنند. در همین زمینه قراردادی منعقد شد که کارفرمای آن استانداری و ناظر آن محیط زیست است و حدود 70 درصد هم پیشرفت فیزیکی دارد. قرار بود نتیجه این مطالعات پایان شهریورماه به ستاد ملی اعلام شود که این کار به تأخیر افتاده است.

کیفیت آب خلیج گرگان و توسعه سیستم‌های جمع‌آوری فاضلاب در شهرهای اطراف از جمله نوکنده، بندرگز، بندرترکمن، بهشهر و گلوگاه، کاهش مصرف کود و سموم کشاورزی، برطرف کردن آلودگی واحدهای نقطه‌ای و غیرنقطه‌ای و بررسی محدوده و حریم تالاب میانکاله و خلیج گرگان از موضوعاتی بود که در جلسه دوم و سوم کارگروه ملی احیا و علاج بخشی خلیج گرگان مورد بررسی قرار گرفت. پیشنهاداتی که پیرامون این موارد طرح شد در قالب برنامه‌های کوتاه مدت و میان مدت و با اعتباری بالغ بر 900 میلیارد تومان به تصویب رسید که البته جزئیات این طرح‌ها و برنامه‌ها و سهم هر کدام از دستگاه‌های اجرایی برای نجات و احیای خلیج هنوز مشخص نشده است.

دست روی دست نگذاشتیم

هادی حق‌شناس، استاندار گلستان هم در این باره به خبرنگار تسنیم گفته برای نجات خلیج گرگان قرار بر لایروبی کانال‌های خزینی و چاپقلی است؛ البته این موضوع به عنوان راهکار دستگاه‌های اجرایی پیشنهاد شده اما هنوز در  ستاد ملی مصوب نشده است.

استاندار گفت منتظر هستیم تا این گزارش در ستاد ملی مطرح و مصوب شود، هرچند ما دست روی دست نگذاشتیم و یک دستگاه بارج تهیه کردیم و در بندرگز به آب انداختیم تا بتوانیم با تصویب این پیشنهاد، کار اجرایی را هم آغاز کنیم.

حق شناس که سال‌ها در سازمان بنادر و دریانوردی کشور فعالیت داشته و بسیاری او را یکی از صاحب‌نظران درباره مباحث مربوط به خلیج گرگان می‌دانند، معتقد است اگر مشکل خلیج گرگان برطرف نشود، به زودی این خلیج خشک خواهدشد و این موضوع نه فقط بندرگز و بندرترکمن و گمیشان بلکه حتی گرگان و برخی شهرهای استان مازندران را هم در معرض خطرات زیست محیطی قرار می‌دهد.

تناقض در پیشنهاد‌های بخش اجرا و دانشگاهی

در حالی استاندار گلستان از لایروبی کانال‌های خزینی و چاپقلی به عنوان مهم‌ترین و اساسی‌ترین راهکار برای نجات و علاج بخشی خلیج گرگان یاد می‌کند که در سال 94 و 95 هم این پیشنهادات از سوی برخی کارشناسان و دستگاه‌ها مطرح شده بود اما سازمان حفاظت محیط زیست بنا به دلایلی که مشخص نیست، عزمی برای نجات و احیای خلیج ایرانی خزر نداشت. اگر قرار باشد پیشنهادات چند سال قبل اکنون اجرایی شود، سازمان حفاظت محیط زیست باید پاسخگوی این فرصت سوزی بزرگ باشد.

موضوع خلیج گرگان و خشک شدن آن و احتمال وقوع ریزگردهای نمکی، تصویر دهشتناک از نوار شمالی ایران و ساحل زیبای خزر ترسیم می‌کند اما برخی‌ها مانند سعید شربتی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نظر دیگری دراین باره دارند.

کاهش آب خلیج گرگان در پی پسروی آب دریای خزر و همچنین تغییرات اقلیمی، افزایش دما و بالا رفتن میزان تبخیر سبب شده تا ورودی آب به این کرانه آبی به تعادل نرسد.

آنطور که این پژوهشگر گفت احتمال اینکه کاهش سطح آب در آینده نزدیک ادامه داشته باشد، بسیار زیاد است و سبب خشکی خلیج گرگان خواهد شد.

لایروبی هر کانالی غیر از " انزان" مصیبتی بزرگ برای خلیج و دولت‌های بعدی

شربتی بیان داشت: نخستین پیامد این اتفاق از بین رفتن اکوسیستم تالاب دریایی و احتمالا ایجاد یک بیشه‌زار است و در بخش مقعر و دارای بستر عمیق، احتمالا یک تالاب آب شیرین شکل خواهد گرفت. با خشک شدن خلیج و محدود شدن آن به یک تالابچه، تمامی ماهیان و آبزیان از بین خواهند رفت یا به جاهای عمیق‌تر کوچ خواهند کرد.

این احتمال وجود دارد در صورت خشکی خلیج گرگان، پس از چند دهه به شرط اینکه دستکاری و دست درازی به آن نشود، پوشش جنگلی مشابه جنگل هیرکانی در منطقه شکل بگیرد.

شربتی درباره پیشنهاداتی که درباره باز کردن دهانه‌های خلیج گرگان و لایروبی کانال‌های خزینی و چاپقلی مطرح است، گفت: باز کردن دهانه‌های خلیج حتی یک میلی متر هم سطح آب آن را افزایش نخواهد داد. بررسی‌های علمی ما نشان می‌دهد حتی اگر همه آب رودخانه‌های بزرگ ایران از جمله کارون یا بهمنشیر را هم وارد این خلیج کنیم، بازهم سطح آب بالا نمی‌آید. وضعیت کانال‌های خلیج از جمله آشوراده، خزینی، چاپقلی، گلوگاه و غیره به گونه‌ای است که در صورت لایروبی به مصیبتی برای استان و دولت‌های مختلف تبدیل خواهد شد. فقط کانال " انزان" است که در صورت لایروبی می‌تواند بیشترین کارایی را داشته باشد.

آنطور که این عضو هیئت علمی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان معتقد است لایروبی هر کانالی غیر از انزان، اولا هزینه بالایی برای دولت خواهد داشت و از نظر اکولوژیکی نیز راندمانی ندارد. در صورت لایروبی آشوراده و خزینی، با هر بار افت سطح آب باید کانال‌ عمیق‌تر و طول آن بیشتر شود. زیرا این کانال‌ها کمترین میزان تعویض آب را دارند. اگر صرفا بخواهیم آب وارد خلیج کنیم بدون آنکه این آب تعویض شود، آرام آرام خلیج گرگان تبدیل به گندابی بزرگ خواهد شد.

بررسی کارشناسان نشان می‌دهد کانال‌های آشوراده و خزینی به ترتیب 180 و 150 روز امکان تعویض آب خلیج را می‌دهند در حالیکه این زمان از طریق کانال انزان حدود 80 روز است.

در شرایطی که پژوهشگران نظر متفاوتی نسبت به بخش اجرایی برای نجات و علاج بخشی خلیج گرگان دارند، مشخص نیست چرا متولیان این کار اصرار بر انجام اقداماتی دارند که در عمل سودی برای خلیج گرگان نخواهد داشت.

بهرحال وعده دولت به مردم گلستان برای احیای خلیج گرگان 6 ساله شده است و خبری از برنامه اجرایی برای این کار نیست. دست خالی دولت برای نجات خلیج گرگان سبب شد تا ستاد ملی در چندماه باقی مانده از عمر دولت دوازدهم اقدام به تصویب اعتباری هنگفت برای علاج بخشی این کرانه آبی کند که مشخص نیست آیا یک ریال آن در این دولت تأمین می‌شود یا نه و اینکه آیا این مصوبه برای دولت‌های آینده الزام‌آور خواهد بود یا خیر.