آشفتگی و ناهمگونی نمای ساختمان‌ها/معماری گرگان در تسخیر رومی‌ها

یکی از مصادیق معماری، نمای ساختمان است که در شکل‌دهی به مجموعه شهری که در آن حضور دارد، مؤثر است. اگر به نمای یک ساختمان بدون در نظر گرفتن نمای دیگر ساختمان‌ها توجه شود، همگونی بناهای شهری در مجموع از بین می‌رود.

منظر شهری که ابزاری برای معرفی ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی است باید متناسب با شرایط و هویت آن شهر باشد اما کم توجهی به این بخش در گرگان، آن را از هویت تاریخی خود دور کرده و کمتر نمای سازگار با فرهنگ و هویت تاریخی را می‌توان در آن دید.

گرگان به عنوان یک شهرِ با قدمت و متمدن از معماری بی‌نظیری برخوردار بوده و خانه باقری‌ها، کاخ آغامحمدخان قاجار، مسجد جامع، امامزاده نور، بافت تاریخی و غیره خود گویای این اصالت است.

نمایی بی ارتباط با فرهنگ و هنر شهر

مدت زمانی است که شهر از اصالت خود دور شده و شاهد معماری‌هایی غیر بومی مانند معماری رومی هستیم. هرازگاهی نمایی بی‌ارتباط با فرهنگ و اقلیم این منطقه مورد استقبال شهروندان قرار می‌گیرد و این خود سبب اغتشاش منظر شهری است.

برای درک بیشتر این موضوع با کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری گفتگو کردیم، رضا علیزاده موضوع را چنین توضیح داد: نبود ضوابط و مقررات منظر شهری در شهرهای استان از جمله گرگان، دلیل آشفتگی مناظر ساختمان‌هاست.

علیزاده ادامه داد: بحث نماسازی در ساختمان یک بحث هویتی و فرهنگی است. تقلیدهای کورکورانه از سبک‌های معماری و استفاده بی‌رویه و نا به جا از مصالح، منجر به آشفتگی در نمای شهری شده است.

اقدامات ناقص

وی با بیان این‌که این مشکل با ارائه الگوهای معماری از پیش تعیین شده به سازندگان برطرف می‌شود، افزود: اقدامی که تاکنون به صورت ناقص از سوی برخی از مسئولان شهری انجام گرفته و تا حدودی سعی شده نمای ساختمان شهری ساماندهی شود اما هنوز تکامل نیافته و اصول علمی هم در آن رعایت نشده است.

علیزاده گفت: در طرح‌های تفضیلی توصیه‌هایی در این زمینه وجود دارد اما هیچ‌کدام از آن‌ها ضمانت اجرایی نداشته و فقط در حد شعار است.

تقلیدهای کورکورانه از سبک‌های معماری و استفاده بی‌رویه و نا به جا از مصالح، منجر به آشفتگی در نمای شهری شده استوی تصریح کرد: در طرح تفضیلی شهر تمام ضوابط مربوط به ساخت و ساز کاربری‌ها قید شده اما نیاز است در کنار این ضوابط، مقرراتی هم برای نما و منظر شهری تدوین شود تا این آشفتگی معماری وجود نداشته باشد.

علیزاده افزود: اگر قرار است شهری با معماری همگون داشته باشیم باید مسئولان ضوابطی را برای مناظر شهری تهیه کنند تا نمای ساختمان ها خالی از معنا و محتوا نباشد و بر همین اساس ضوابط برای سازندگان الزام‌آور باشد.

متفاوت بودن تدوین معماری در نقاط مختلف شهر

وی با بیان این‌که تدوین معماری نما و منظر در نقاط مختلف یک شهر هم متفاوت است، افزود: به عنوان مثال در شهری مانند گرگان که بافت تاریخی آن دارای اهمیت است سازندگان باید به سمت ساخت بناهای همگون با بافت هدایت شوند و با اجرای این روند به مرور زمان، اغتشاش بصری به وجود آمده، رفع خواهد شد.

علیزاده گفت: آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی برای مردم سبب تغییر ذائقه آن‌ها در بخش معماری می‌شود، مردم باید معماری خوب را ببینند و سپس آن را طلب کنند در این صورت سطح خواسته‌های مردم افزایش می‌یابد.

وی تأکید کرد: فرهنگ‌سازی باید توسط مسئولان انجام شود و تمامی دستگاه‌های فرهنگی پای کار بیایند.

نمای رومی

علیزاده در خصوص نمای رومی گفت: تاریخچه استفاده از این سبک به اواخر سده ۱۹ میلادی در آمریکا باز می‌گردد، در آن دوران ساخت بناهای رومی به ‌وسیله تعدادی از معماران برای سرمایه‌دارانی که به مقام و منصبی در این کشور رسیده بودند، متداول شد.

وی با بیان این‌که بیشترین هدف آن‌ها از ساخت چنین بناهایی، ایجاد اصالت کاذب و سابقه اشرافیت بود، تصریح کرد: آن‌ها سعی می‌کردند اشرافیتی اروپایی را در جوامع شهری ایجاد کنند تا به نشانه‌های تمول و اصالت تبدیل شود.

هرازگاهی نمایی بی‌ارتباط با فرهنگ و اقلیم این منطقه مورد استقبال شهروندان قرار می‌گیرد و این خود سبب اغتشاش منظر شهری استعلیزاده تأکید کرد: حال باید دید که دلایل ورود این سبک به ایران و شهرهای ما چیست، آن هم در شرایطی که ما قاجار را به خاطر غرب زدگی‌اش تمسخر می‌کردیم.

وی گفت: معماری امروز ما کپی برداری شده از معماری سه قرن پیش رومیان بوده که حتی فقدان دانش درست در این زمینه، سبب کپی برداری غلط شده است.

علیزاده با بیان این‌که در زندگی قدیمی و اصیل شهر، ظاهر بیرونی خانه‌های افراد ثروتمند، از فقیر قابل تشخیص نبود، اظهار کرد: بنابراین وجود این نما حاکی از نفوذ یک معماری و فرهنگ غیر ایرانی در جامعه است.

ایرادات نمای رومی

وی با بیان این‌که نمای رومی از دید کارشناسان هم رد شده است، افزود: استفاده از سنگ به صورت یکپارچه و به میزان زیاد، علاوه بر سنگینی ساختمان، هزینه‌های مصرف انرژی را بالا می‌برد، به طوری که در تابستان برای خنک کردن و در زمستان برای گرم کردن خانه باید انرژی زیادی مصرف شود.

علیزاده اذعان کرد: دیدن فرهنگ و هویت مردم گرگان در بافت تاریخی است که سبب جذب گردشگر می‌شود اما سؤال اینجاست که آیندگان ما از این برهه‌ای که ما در آن قرار داریم چه برداشتی خواهند داشت؟

نبود طرح جامع سیما و منظر شهری

چندین دستگاه‌ها در فضاسازی شهری نقش دارند اما شهرداری به عنوان یکی از ارکان مهم و تأثیرگذار در مدیریت شهری نقش بسزایی در امر زیباسازی شهری ایفاء می‌کند و می‌تواند بخشی از معضلات و ناهماهنگی‌ها را از چهره شهر مرتفع سازد. رئیس کمیسیون توسعه، عمران و حمل و نقل شهری و معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر گرگان اظهار کرد: در زمینه سیمای و منظر شهری حتی در کلان‌شهرهایی چون تهران هم اقدام خاصی صورت نگرفته است.

مهران کاظم نژاد ادامه داد: در طرح جامع سیمای شهری مشخص می‌شود که هر خیابانی چه نمایی داشته باشد و حتی نماها هم باید با معیار سنتی و مهندسی نما همخوانی داشته باشد اما در گرگان هنوز چنین چیزی نه از سوی نظام مهندسی و نه از سوی شهرداری تهیه نشده است.

کاظم نژاد تصریح کرد: در سال‌های گذشته جلساتی در شهرداری گرگان تشکیل شد اما هیچ خروجی‌ای نداشت.

نظام مهندسی فقط بر نحوه اجرا نظارت می کند

وی ادامه داد: نظام مهندسی فقط بر نحوه اجرا ساختمان و ساخت و ساز آن نظارت و کنترل دارد و در سیما و نمای ساختمان دخالتی نمی‌کند.

نظام مهندسی فقط بر نحوه اجرا ساختمان و ساخت و ساز آن نظارت و کنترل دارد و در سیما و نمای ساختمان دخالتی نمی‌کندکاظم نژاد تأکید کرد: نماهای کاشی و سرامیک و نماهای رومی به دلیل خطر ریزش و سقوط آن‌ها منسوخ شده و جلوی آن‌ها در برخی از شهرها از جمله تهران گرفته می‌شود ولی نمای جایگزینی برای آن‌ها معرفی نشده است.

وی افزود: در بسیاری از شهرها به شیوه سنتی آن منطقه، نما اجرا می‌شود و سازندگان به صورت خودجوش نماهایی را انتخاب می‌کنند.

تهیه طرح سیما و منظر شهری بعد از طرح تفضیلی

کاظم نژاد با بیان این‌که هنوز طرح جامعی که همه‌گیر باشد، ایجاد نشده، اظهار کرد: طرح تفضیلی شهر هنوز به اتمام نرسیده و چارچوب‌ها و کارهای اصلی آن هنوز باقی‌مانده است؛ تهیه طرح سیما و منظر شهری بعد از طرح تفضیلی قرار دارد.

وی بیان کرد: هنگامی‌که طرح تفضیلی به سرانجام برسد به سراغ جزئیاتی از قبیل سیما و منظر خواهند رفت و مشخص می‌شود که یک نمای خاص در کدام نقطه از شهر باید کار شود.

کاظم نژاد افزود: با این طرح می‌توان گفت که هر منطقه چه طرحی زده شود و به چه نحوه اجرا شود.

وی در مورد طرح رومی گفت: در طرح رومی اگر زیرسازی به درستی صورت گیرد مشکلی ندارد ولی سازندگان معمولاً برجستگی ۳۰ سانتی متری را با ملاط پر می‌کنند و احتمال افتادن سنگ وجود دارد.

تدوین طرح سیما و منظر شهری در دستورکار قرار دارد

رئیس سازمان سیما و منظر شهرداری گرگان هم از در دستور کار داشتن ایجاد طرح سیما و منظر شهری گرگان خبر داد.

یحیی ستوده نیا اظهار کرد: اکنون طرح مدونی وجود ندارد که سازندگان براساس آن طرح کار کنند.

وی ادامه داد: فراخوان این طرح داده شده و شرکت‌هایی که در کار تهیه طرح جامع سیما و منظر هستند می‌توانند رزومه خود را با شرح خدمات ارسال کنند.

ستوده نیا تصریح کرد: تهیه و ایجاد این طرح در دستور کار امسال شهرداری گرگان قرار دارد.

بررسی نمای ساختمان‌های محلات مختلف گرگان نشان می‌دهد که از الگوبرداری ماهیتِ تاریخی و مذهبی در شهر خبری نیست و ساختمان‌هایی با نماهای متفاوت و ناهمگون ایجاد شده است.

این آشفتگی در معماری بناها ضرورت وجود طرح جامع سیمای شهری در گرگان را افزایش می‌دهد زیرا در غیر این صورت باید شاهد نابودی بافت سنتی و معماری اصیل این شهر باشیم.