فناوری فضایی سودآورترین فعالیت اقتصادی می شود

آمارها نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری در فضا، توانایی سودآوری بسیار بالایی را در درازمدت و کوتاه مدت برای کشورها به دنبال دارد و به همین دلیل است که نه تنها کشورهای ثروتمند و توسعه یافته، بلکه کشورهای درحال‌توسعه نیز با هدف بهبود اوضاع اقتصادی خود، در فضا سرمایه‌گذاری کرده و نتایج بسیار مطلوبی نیز گرفته‌اند.

همزمان با ۱۴ بهمن ماه روز دستیابی ایران به فناوری فضایی، نقش فناوری فضایی و کاربردهای آن برای رسیدن به آینده ای توانمند در فضا مورد بررسی قرار گرفته است.  حمایت از توسعه و بومی سازی این فناوری و چگونگی تلاش دانشمندان و نخبگان فضایی در پیشرفت این فناوری و ترویج کاربرد فناوری فضایی در بهبود زندگی مردم، از جمله موضوعاتی است که در این گزارش به آن پرداخته شده است.

تصویر فناوری فضایی در اقتصاد مقاومتی

روز ملی فناوری فضایی روزی است که ایران با پرتاب موفقیت آمیز ماهواره امید در ۱۴ بهمن سال ۱۳۸۷ به کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره پیوست. با گذشت ۸ سال از این تجربه موفقیت آمیز، تلاش کشور برای دست‌یابی به ابعاد دیگر صنعت فضایی و کاهش وابستگی‌ها به کشورهای مختلف، مضاعف شد و موج حاصل از رشد فناوری فضایی در سراسر کشور گسترش یافت تا درنهایت سبب رشد اقتصادی در کل کشور ‌شود.

از آنجایی که فناوری فضایی امروزه به‌عنوان عامل بهبود وضع اقتصادی، رشد و افزایش توانمندی بسیاری از بخش‌ها از جمله حمل‌ونقل، بانکداری، ارتباطات و خدمات اینترنت، سلامت، کشاورزی و انرژی شناخته می‌شود، کشورهای درحال‌ توسعه برای پیشرفت‌های اجتماعی و اقتصادی به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای از ابزارهای این فناوری بهره می‌گیرند.

در کشورهای توسعه یافته، شرکت‌های سازنده تجهیزات فضایی و شرکت‌های ارائه کننده خدمات فضایی به لحاظ توانایی مالی در سطور ابتدایی جدول شرکت‌های صنعتی و خدماتی مختلف قرار گرفته‌اند و طبق اخباری که منتشر شده است، در سال ۲۰۱۴ کل سود بازگشتی در صنعت فضایی جهان بیشتر از ۱۵ برابر میزان سرمایه‌ای بوده که در این زمینه صرف شده است.

در ایران نیز در سالی که «سال اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» نام گرفته است، برنامه ریزی و سرمایه گذاری برای رسیدن به بلوغ صنعت فضایی صورت گرفته تا در نهایت شاهد نقش موثر آن در ایجاد اقتصاد فضایی، ایجاد کارآفرینی، اشتغال و بهره وری با حضور بخش خصوصی و بکارگیری کاربردهای فناوری فضایی در زندگی مردم باشیم.

بررسی ها نشان می دهد که دیدگاه اقتصادی در مسائل فضایی برای کشورهای در حال توسعه دیدگاهی بلندمدت است و این کشورها به این موضوع واقف هستند که ورود به صحنه بومی سازی فناوری فضایی، در کوتاه مدت توجیه اقتصادی ندارد و تا زمانی که این فناوری به حد معینی از رشد نرسیده باشد، توانایی ارائه محصول یا خدمات را نخواهد داشت. به همین دلیل تا بلوغ این صنعت، دولتها سرمایه گذاری لازم را انجام می دهند و زمانی که در پی این بلوغ، ارزش افزوده ایجاد شود، فعالان این صنعت و بخش خصوصی می توانند وارد بازار کار شوند.

مانند بسیاری از کشورها روی فضا سرمایه گذاری کردیم

گفته می شود که در طول دهه گذشته، اقتصاد جهانی فضا بیش از ۱۰۰ درصد رشد داشته است و برآوردهای سال ۲۰۱۴ میلادی نشان می دهد که فناوری فضایی با میانگین نرخ رشد سالیانه حدود ۷ تا ۱۰ درصد، به یکی از بخش‌های مهم اقتصاد و تجارت جهانی با سریع‌ترین نرخ رشد در جهان تبدیل شده است.

گردش مالی صنعت فضایی جهان در سال ۲۰۱۴ بیش از ۳۳۰ میلیارد دلار بوده که از این مقدار ۳۹ درصد مربوط به محصولات تجاری فضایی و خدمات، نزدیک به ۳۷ درصد مربوط به زیرساخت‌های تجاری فضایی و صنایع پشتیبان و ۲۴ درصد هم مربوط به بودجه‌های دولتی است.

محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات که حدود ۳ سال است سازمان فضایی ایران را در ذیل وزارتخانه خود دارد، ، با اشاره به برنامه های مدنظر برای تحقق اقتصاد مقاومتی در حوزه فضا با تکیه بر فناوریهای فضایی بومی می گوید: من معتقدم که ما بعد از انقلاب در حوزه فضا اقدامات خوبی داشته ایم و همانطور که بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان روی فضا سرمایه گذاری کرده اند، ما هم سرمایه گذاری کرده ایم.

وی می افزاید: در سال ۹۵ و نیز در سال ۹۶ بودجه مناسبی برای تحقیق و توسعه و داشتن ۲ ماهواره بومی درنظر گرفته شده است. برای سال ۹۵ حدود ۵۰۰ میلیارد تومان بودجه به فناوری فضایی اختصاص داده شده که تمام ردیف های آن تاکنون استفاده شده است. در همین حال پیشنهاد ما برای بودجه سال ۹۶ نیز مبلغی بیش از بودجه سال ۹۵ است.

هر روز نمی توانیم بگوییم فضا را تسخیر کرده ایم

واعظی با اشاره به اقداماتی که برای رسیدن به سیاستهای اقتصاد مقاومتی در حوزه فناوری فضایی تعریف شده است، می گوید: فناوری فضایی کار علمی است و کار تبلیغاتی نیست که بخواهیم هر روز بگوییم ما فضا را می خواهیم تسخیر کنیم. طبق پیش بینی ها و برنامه ریزی های انجام شده، تا پایان برنامه ششم توسعه، خودمان می توانیم یک ماهواره سنجشی بومی عملیاتی برای برطرف کردن نیازهایمان داشته باشیم. همچنین برای داشتن ماهواره بومی مخابراتی عملیاتی به تازگی مذاکرات را با چند کشور شروع کرده ایم.

وزیر ارتباطات با اشاره به اینکه ماهواره تحقیقاتی ناهید ۱ را سال آینده پرتاب خواهیم کرد و پس از پرتاب این ماهواره، ارزیابی دقیقی از وضعیت توانمان در حوزه فناوری فضایی خواهیم داشت، همکاری با پژوهشگاهها و دانشگاهها در حوزه فناوری فضایی را ضروری عنوان کرده و ادامه می دهد: برنامه بلندمدت ایران در توسعه اقتصاد مقاومتی در این بخش، داشتن ماهواره های عملیاتی سنجشی و مخابراتی است. ما نیاز داریم که هم ماهواره سنجشی بومی و هم ماهواره مخابراتی بومی داشته باشیم. چرا که تجربیات ۸ سال گذشته نیز نشان می دهد که نمی توانیم محتاج دیگران باشیم و به آنها اتکا کنیم. بلکه باید از نظر فناوری به جایی برسیم که نیازمندیهای سنجشی خود را از طریق ماهواره های سنجش از دور، تامین کنیم.

واعظی با تاکید براینکه هم اکنون بسیاری از سازمانها و وزارتخانه ها از جمله وزارت کشاورزی، سازمان محیط زیست و شرکتهای نفت و گاز، نیازمند امکانات فناوری سنجشی هستند، اضافه می کند: ما باید این فناوریها را با مدیریت خودمان در کشور داشته باشیم.

فناوری فضایی به سوددهی برسد بخش خصوصی وارد می شود

وزیر ارتباطات در مورد حضور بخش خصوصی در عرصه فناوری فضایی درجهت کاربردی تر شدن این فناوری، می گوید: از آنجایی که سرمایه گذاری در حوزه فضا، نیازمند سرمایه بسیاری است، تاکنون بخش خصوصی وارد این کار نشده و شرکت خصوصی وجود ندارد که بخواهد برای ساخت ماهواره آزمایشی سرمایه گذاری کند. به همین دلیل تا زمانی که این فناوری به سوددهی نرسیده بخش خصوصی وارد این کار نمی شود. اما ممکن است زمانی که تمام تکنولوژی آماده استفاده شد، بخش خصوصی به عنوان یک سرمایه گذار بخواهد این تکنولوژی را خریداری کند و در این حوزه سرمایه گذاری کند.

واعظی با تاکید براینکه فعالیتهای فضایی در ابتدا با پول دولتها در دانشگاهها و پژوهشگاهها شکل می گیرد، ادامه می دهد: در برخی کشورها، ماهواره ها توسط سازمانهای مرتبط با وزارت دفاع ساخته می شود. در ایران نیز بخش خصوصی به آن معنا که بخواهد سرمایه گذاری کند وجود ندارد اما ما در حال حمایت از دانشگاهها و پژوهشگاههای فضایی برای ساخت و یا پرتاب ماهواره هستیم که البته این مراکز تمام فعالیتها را یکجا متمرکز نکرده و انواع و اقسام شرکتهای خصوصی برای آماده سازی جانبی پروژه های فضایی فعالیت خواهند کرد.

اقتصاد مقاومتی در فضا، اقتصاد ریاضتی نیست

محمد همایون صدر، معاون سازمان فضایی ایران نیز در گفتگو با خبرنگار مهر،  در مورد توسعه اقتصاد فضایی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی می گوید: توسعه فناوری بومی ۱۰۰ درصد در جهت تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و فرمایشات رهبری است. اما باید توجه داشت که اقتصاد مقاومتی اقتصاد ریاضتی نیست. اقتصاد ریاضتی آن است که ما در را به روی خودمان ببندیم و بگوییم که ما همه کارها را در داخل خودمان انجام می دهیم، اما در اقتصاد مقاومتی از تمام فرصتها و امکانات و ارتباطات بین المللی استفاده می کنیم که بتوانیم توانمندی داخلی را در کوتاه ترین فرصت ارتقا دهیم.

وی با بیان اینکه همه کارها را نمی شود در داخل کشور انجام داد، معتقد است که باید از تکنولوژی در جهت ارتقا دانش فنی داخل استفاده کنیم.

معاون سازمان فضایی ایران با تاکید براینکه سرمایه گذاری در بخش فضا در خطر و ریسک قرار دارد و به همین دلیل دولتها به دنبال انجام این امور می روند، می گوید: شرکتهایی که توان تولید یک محصول فضایی را داشته باشند به شدت مورد حمایت دولت هستند و از آنها استقبال می شود. هم اکنون شرکتهای داخلی که تحت عنوان شرکتهای دانش بنیان در حوزه فضا در حال فعالیت هستند از سوی معاونت علمی فناوری رئیس جمهو مورد حمایت قرار می گیرند و اگر محصولی تولید کنند، اعتبارات لازم در اختیارشان قرار خواهد گرفت، به شرط آنکه، آن محصول خریدار داشته باشد.

ماهواره بومی عملیاتی متعلق به ایران در مدار می نشیند

صدر می گوید: سیاست مجموعه فضایی کشور این است که یک سری پروژه های بومی سازی را همزمان با در اختیار گرفتن دو ماهواره اجرایی کند که این ماهواره ها ماموریت تامین نیازها را تا فعال شدن پروژه های داخلی و سرانجام گرفتن آنها برعهده خواهند داشت. براین اساس هم اکنون ماهواره سنجشی بومی برای کشور خریداری شده و کار آن روبه اتمام است و تا ۳ سال دیگر ما شاهد ماهواره بومی عملیاتی با فناوری سنجش از دور، کاملا متعلق به ایران خواهیم بود .

معاون سازمان فضایی ایران در مورد ماهواره بومی مخابراتی عملیاتی نیز می افزاید: برای این هدف سالهاست که زحمت کشیده شده و ما به دنبال این هستیم که بعد از برجام، ماهواره مخابراتی عملیاتی متعلق به ایران که ۱۰۰ درصد کنترل آن کاملا از خاک جمهوری اسلامی ایران، باشد را بتوانیم داشته باشیم. در این زمینه مذاکرات خیلی زیادی با همه شرکتها و اپراتورهای بین المللی انجام شده و اگر شرایط تامین شود، امیدواریم بتوانیم قرارداد آن را امضا کنیم که البته زمان برای آن مشخص نیست.

نیاز ایران به محموله های مخابراتی تا سال ۲۰۳۱ تضمین شد

صدر با اشاره به اینکه هم اکنون خرید محموله های مخابراتی ایران روی ماهواره های بدر ۵ و بدر ۷ با هدف تامین بخشی از ارتباطات فضایی کشور، تا سال ۲۰۳۱ میلادی تضمین شده است اضافه می کند: ماهواره های مخابراتی بدر ۵ و بدر ۷ پروژه ای است که ایران با ماهواره عرب ست دارد و در یک مقطعی اجرا شده و بخشی از آن متعلق به ایران است. روی این ماهواره، امکانات مخابراتی قرار دارد و برنامه های صدا و سیما از طریق آن پخش می شود.

صدر تاکید می کند: ماهواره بدر ۵ به شکل ماهواره ۱۰۰ درصد متعلق به ایران نیست اما بخشی از آن متعلق به ایران است و طی یک چارچوب قراردادی و در تمدید آن، پروژه ماهواره ای بدر ۷ کلید خورده است. در این پروژه، بخش مخابراتی مربوط به ایران در این ماهواره تا سال ۲۰۳۱ تضمین شده است. اما ما به دنبال این هستیم که ماهواره مخابراتی را به صورت ۱۰۰ درصد متعلق به ایران داشته باشیم که این امکان وقتی تحقق پیدا می کند که هدف ما در کنترل کامل این ماهواره از خاک ایران، محقق شود که البته مذاکرات آن مقداری پیچیده است.

کاربردهای فناوری فضایی روز به روز ملموس تر می شود

معاون سازمان فضایی ایران در مورد ضرورت دارابودن فناوری فضایی در کشور و کاربردهای آن، با بیان اینکه مردم بدون آنکه متوجه باشند به صورت روزانه دارند از امکانات فناوریهای فضایی استفاده می کنند، می گوید: اخبار هر شب سازمان هواشناسی، کاربرد ماهواره های سنجشی است . ما در سازمان فضایی ایران به دنبال توسعه زیرساختهای لازم در کشور هستیم تا بخش هایی که باید مصرف کننده اطلاعات ماهواره های سنجشی باشند به سهولت، دسترسی بیشتری به این تصاویر با دقت بالاتر داشته باشند و بتوانند نرم افزارهای کاربردی خود را ایجاد کنند.

وی به تفاهم گسترده با وزارتخانه ها و سازمانهایی که فناوری فضایی برای آنها کاربردی است اشاره می کند و می افزاید: برای پایش محصولات کشاورزی در کشور، برای حل مشکلات آبزیان خلیج فارس و نیز برای اطلاعات تغییرات کاربری اراضی استانهای مختلف، همکاریهایی را با وزارت کشاورزی، سازمان شیلات، استانداریها و شهرداری داشته ایم. البته هدفمان این نیست که جای بخش خصوصی را بگیریم، بلکه هدف این است که زیرساختهای فضایی برای فعالیت بخش خصوصی و ارائه سرویس از طریق این بخش فراهم شود.ما معتقدیم که حاکمیت باید بیش از پیش مصرف کننده تکنولوژی فضایی باشد و باید این فناوری کاربردی شود تا در جهت بهره وری در اقتصاد به کار گرفته شود.

رشد فناوری فضایی فقط پرتاب چند ماهواره نیست

صدر با بیان اینکه اطلاعاتی که از ماهواره های سنجشی دریافت می شود می تواند توسط نرم افزارهای کاربردی و اپلیکیشنهایی که استارتاپها می نویسند، در سازمانهای مختلف مورد استفاده قرار گیرد، بر رشد فناوری فضایی در کشور تاکید کرده و می گوید: نباید منظور از رشد این فناوری، تنها پرتاب چند ماهواره باشد، این برداشت اشتباه است. باید توجه داشت که تبلیغات در حوزه فناوری فضایی با دستاورد و تکنولوژی کاملا متفاوت است و ما معتقدیم که نباید از توسعه فناوریهای فضایی، بهره برداری تبلیغاتی نشود.

به گفته معاون سازمان فضایی ایران، ممکن است که یک ماهواره برای قرارگرفتن در مدار به چند سال زمان نیاز داشته باشد تا به دقت و دوام و پایداری برسد. به همین دلیل صرف قرارگرفتن ماهواره در مدار، به معنای قویتر شدن تکنولوژی نیست. آنچه در پشت صحنه اتفاق می افتد را نمی شود تبلیغ کرد. ما هم اکنون در فاز تثبیت تکنولوژی فضایی هستیم و نباید انتظار داشته باشیم که به طور مداوم ماهواره تحقیقاتی دانشگاهی بسازیم و پرتاب کنیم.

صدر خاطرنشان کرد: سازمان فضایی به دنبال انجام برنامه های تدوین شده توسط شورای عالی فضایی کشور است و در ابتدای این دولت، سازمان فضایی یک سری پروژه های نیمه تمام را که انجام آن ۵ سال به درازا کشیده بود تحویل گرفت. هم اکنون نیز در حال به سرانجام رساندن این پروژه ها هستیم که تا پایان سال با توان تجمیع شده ای به اتمام می رسد و در نهایت به دارایی های فضایی کشور برای تمام فعالیتهای کلان آینده، دست می یابیم.

فناوری فضایی سودآورترین فعالیت اقتصادی می شود

به گزارش مهر، سالانه میلیاردها دلار از طرف بیش از ۸۰ کشور فعال در حوزه فضا در زمینه فناوری فضایی هزینه می‌شود و این سرمایه‌گذاری تبدیل به یکی از سودآورترین فعالیت‌های اقتصادی شده است. آخرین پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارند که در دهه آینده هر یک دلار هزینه برنامه‌ریزی شده در فضا، حدود ۳۰ دلار درآمد برای کشورها خواهد داشت.

در یک مقایسه کلی بین ده‌ها کشور دنیا که سازمان فضایی فعال داشته و روی فناوری فضایی سرمایه‌گذاری و هزینه کرده‌اند، سازمان فضایی آمریکا (ناسا) پرهزینه‌ترین سازمان فضایی دنیا است و روسیه، آژانس فضایی اروپا، فرانسه، ژاپن، آلمان، ایتالیا، چین، هند، کانادا و انگلستان در رده‌های بعدی قرار دارند. در این برآوردها ایران در مقایسه با کشورهایی همچون آرژانتین، برزیل، کره جنوبی و اوکراین که حدود ۰.۲ میلیارد دلار برای بودجه‌های فضایی خود در سال در نظر گرفته‌اند، چیزی حدود نصف این کشورها در زمینه فناوری فضایی هزینه می‌کند.

این درحالی است که هم اکنون کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیز به اهمیت فناوری فضایی پی برده و در حال سرمایه‌گذاری‌های عظیم در این حوزه هستند. چرا که آمارها نشان می دهد که فناوری فضایی برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان شغل ایجاد کرده و اقتصاد جهانی را به‌خوبی رشد داده است.

به همین دلیل با توجه به اینکه کشور ما نیز اهمیت فناوری فضایی را در توسعه اقتصادی به خوبی درک کرده و این فناوری به صورت کاملا هوشمندانه در ردیف اهداف سیاستهای اقتصاد مقاومتی قرار گرفته است، بهتر است که علاوه بر برنامه ریزی های کلان دولت برای ارتقای این فناوری، بخش خصوصی نیز اهمیت فعالیتهای متنوع در فناوری فضایی را درک کرده و با پرداختن به موضوعاتی همچون توریسم فضایی، ناوبری و موقعیت یابی فضایی و سنجش از دور، نقش خود را در کاربردی تر کردن این فناوری در کشور ایفا کند.