این طوری با نوجوان تان کنار بیایید

هفته نامه ایران +، ضمیمه روزنامه ایران*: دوران نوجوانی با تمام بالا، پایین ها و تعلیق هایش یکی از حساس ترین دوران زندگی آدم هاست. پرش از کودکی به بزرگسالی در حالی که هنوز تکلیف خیلی از چیزها مشخص نیست و توجه به اینکه تغییرات جسمی و خلقی هم به سرعت اتفاق می افتند، اوضاع را پیچیده تر می کند. این یک بحران تمام عیار است.

ما این بار با حضور دکتر نصیر دهقان، پزشک و مدرس مهارت های زندگی، و مونا یوسفی، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، درباره دنیای امروزی نوجوان ها، صورت مسئله های تازه ای که پدر و مادرها در عصر تکنولوژی با آن روبرو هستند و اینکه چطور می توانند در بحران های خاص نوجوانان امروزی، بهترین عملکرد را داشته باشند، صحبت می کنیم. پیچ و خم های جاده نوجوانی را با داشتن پدر و مادری به روز و آگاه می شود با خیال راحت طی کرد؛ شما هم با ما بیایید…

دیواره های محبت و اعتماد ترک دارد؟

همانطور که همه می دانیم، بچه ها در دوران کودکی اغلب در ارتباطشان با پدر و مادر مشکل عمده ای ندارند؛ آنها به طور غریزی نیازهای کودک را برآورده می کنند، کودک هم بر مبنای غریزه، در کنار پدر و مادرش احساس امنیت داشته و اعتماد به سادگی بین شان شکل می گیرد اما چه می شود که در نوجوانی این اعتماد و همزیستی گاهی به تنش و دوری تبدیل می شود؟

دکتر نصیر دهقان در این باره می گوید:

علت این گسست خیلی وقت ها این است که نوجوانان با گذر از کودکی، اعلام استقلال می کنند و دوست دارند که به همه و به ویژه پدر و مادرشان نشان بدهند مستقل و آزاد هستند. از آن طرف اما پدر و مادرها روی بچه هایشان حس مالکیت دارند و می خواهند مطابق آن الگویی که خودشان بزرگ شده اند، فرزندشان را بزرگ کنند؛ الگویی که در آن پدرسالاری حرف اول و آخر را می زد و فرزندان بدون چون و چراغ مطیع اوامر بزرگترها بودند، در چنین وضعیتی است که بین نوجوان و خانواده اصطکاک به وجود می آید.

خانواده می خواهد با بی میلی، «آزادی کنترل شده» به نوجوان بدهد اما نوجوان از «کنترل» خوشش نمی آید، حتی اگر به همراه آزادی باشد. چقدر خوب است خانواده ها به جای زنده کردن خاطرات نوجوانی و محرومیت های خودشان، عوض شدن زمانه را بپذیرند و بدون اصرار بر تکرار الگویی که با آن بزرگ شده اند، الگوهای تربیتی امروزی تری را انتخاب کنند.

پیشنهاد ما این است که تجربیات مثبت و منفی خودتان را به فرزندتان بگویید اما باور کنید که به دنیا آوردن، به معنی مالکیت داشتن نیست؛ هیچ وقت تعیین تکلیف نکنید بلکه مشاوری ماهر و آگاه باشید که خوب گوش کردن و خوب حرف زدن را به همراه تمام ظرفیت های رفتار با نوجوانان می داند.

نوجوانی که رفت و برنگشت

باب اختلاف بچه ها با پدر و مادر با 3C (Check, Control, Comment) یعنی چک کردن، کنترل کردن و کامنت دادن آغاز می شود؛ به این معنی که اگر می خواهید نوجوان تان برود و پشت سرش را هم نگاه نکند، دائم اتاق و کیف و دفتر و دستکش را با دقت شرلوک هلمز زیر رو رو کنید!

مطمئن باشید وقتی سرکشی کردن های تان را بفهمد، بی نهایت عصبانی می شود اما از این بدتر آن است که بخواهید مثل یک دانای کلِ بی نقص، بکن نکن کرده و تا می خواهد تکان بخورد، او را کنترل کنید؛ برو نرو، بکن و نکن و جملات امری از این دست که می خواهد از او روبات تحت امر بسازد، تا جای ممکن فرزندتان را از شما دور می کند.

همه اینها به کنار، نصیحت کردن نوجوان، شبانه روز آلارام دادن به او و در گوشش جملات پندآموز زمزمه کردن هم به اندازه دو حرکت قبلی، رابطه تان را با نوجوان متلاشی می کند، به همین دلیل سعی کنید از این بمب هسته ای بپرهیزید چون اگر عمل کند، بازسازی رابطه تان خیلی بعید است.

نوجوانی و نشستن بر سر سفره خلاف؟

نوجوانی از آن دوره هایی است که منویی از خلاف های لذتبخش دنیا را جلوی یک انسان ناوارد می گذارد و اگر شما، در جایگاه پدر و مادر، مهارت های زندگی را به فرزندتان آموزش نداده باشید، عجیب نیست نوجوان تان پای این سفره بنشیند و برای ارضای حس کنجکاوی هم شده از هر خلافی لقمه ای بچشد!

بنابراین باید پیش از هر چیز، مهارت «نه گفتن» را به کودکان و نوجوانان آموزش داد و آن را تقویت کرد. اصلا می شود از کودکی با او بازی کرد؛ صحنه ای خیالی ترتیب بدهید و خودتان رفیقش بشوید. حالا به او پیشنهاداتی بدهید و خودتان هم بخواهید پیشنهادتان را رد کند. اگر می خواهید نوجوان بتواند خودش را در روابط دوستانه اش به درستی مدیریت کند، باید به او «نه گفتن» را هم مثل راه رفتن و یا بستن بند کفش هایش از کودکی آموزش بدهید.

همنشین جذابی باشید

بی تعارف باید گفت که نوجوانان حوصله ساعت ها حرف و حدیث شنیدن با طول و تفصیل و مخلفات اضافه را ندارند، بنابراین از ابتدا کاری کنید که حرف زدن با شما برای او جذاب باشد. رسیدن به این مرحله هم زیاد سخت نیست؛ کافی است به جای یک خط در میان پیام اخلاقی دادن، فقط مثل یک دوست در کنارش باشید.

هنگام گفتگو با یک نوجوان، خلاصه حرف بزنید و اجازه بدهید در کنار شما احساس امنیت داشته باشد؛ یعنی اطمینان داشته باشید بابت اشتباهاتش سرزنش یا تنبیه سختی نخواهد شد، ضمن اینکه اگر دوست دارید بین صحبت هایتان در موردی به او آگاهی بدهید فقط در مورد خوبی ها و بدی های هر عادت و رفتاری حرف بزنید و نتیجه گیری را به عهده خودش بگذارید. یک نکته طلایی هم بگوییم آن هم اینکه هر چه شوخ طبع تر و مثبت تر باشید، بیشتر به دلش خواهید نشست، این دیگر هنر شماست.

نوستراداموس نباشید…

ما به دنیا آمده ایم که زندگی کردن را بر اساس دیدگاه ها و تفکرات خودمان تجربه کنیم؛ بنابراین اگر شما راهی را رفته اید، فقط می توانید تجربیات به دست آمده از آن مسیر را ارائه دهید اما نمی توانید جلوی فرزندتان را برای تجربه کردن بگیرید. به نوجوان اجازه تجربه کردن بدهید و او را نترسانید بلکه مشوق راه هایی باشید که انتخاب می کند.

هر کس زیاد می خوابد معتاد نیست

جامعه خشن و شلوغ امروزی باعث شده که پدر و مادرها بیش از اندازه نگران فرزندان جوان شان باشند اما نکته اینجاست؛ پدر و مادری که می خواهند نگرانی شان جواب برعکس نداده و نوجوان را کلافه و از خانه فراری نکند، لازم است خودشان درباره هر چیزی که نگرانی دارند، به طور کامل آگاه باشند.

برای نمونه مادران و پدران باید بدانند هر کس زیاد می خوابد، الزاما معتاد نیست و اصلا یکسری از مواد مخدر و محرک ها در عین حال که اعتیادآور و خطرناک هستند، بی خوابی می آورند! بنابراین درباره مواد مخدر مطالعه به روز داشته باشید و علائم و نهشانه های اعتیاد به آنها را به درستی بشناسید تا حرف ها و برداشت های تان برای نوجوان تان خنده دار نباشد.

دنیای مخدرهای امروزی بسیار گسترده و متنوع است، برای همین ضمن داشتن اطلاعات اولیه درست باید فقط با حفظ رابطه صمیمانه تان با نوجوان، حالات روحی و جسمی اش را تحت نظر داشته باشید تا در صورت لزوم قبل از آنکه کار از کار بگذرد، به او کمک کنید.

همچنین در نظر داشته باشید که برای ترساندن نوجوان تان در مورد مواد مخدر و آسیب هایش اغراق نکنید چون بعید نیست کسی که تجربه مصرف مواد را داشته برای فرزندتان در مورد این مواد منطقی تر صحبت کند و در نتیجه وقتی تفاوت فاحشی بین صحبت های شما و واقعیت وجود داشته باشد، به راحتی اعتماد او به شما را تحت تاثیر قرار می دهد.

شکاف نسلی، گسل نسلی

مونا یوسفی، کارشناس ارشد روانشناسی، درباره شکاف نسلی بین نوجوانان و پدر و مادرها می گوید: «شکاف بین نسلی خیلی بزرگ شده و دارد به گسل تبدیل می شود. پیشرفت تکنولوژی در 5 سال اخیر سیر چشمگیری داشته و سبک ارتباط گرفتن مردم با یکدیگر هم فرق کرده است. برای مثال در گذشته شما باید کنار هم می نشستید و بلوتوث هایتان را روشن می کردید تا فایلی منتقل شود در حالی که این روزها هجوم اطلاعات و فایل هاست که بی هیچ هماهنگی به راحتی به سمت گوشی ها سرازیر می شود.

هر ماه 3 تا 4 شبکه اجتماعی جدید به سرعت می آید و فراگیر می شود بنابراین سرعت ارتباطات بیشتر شده و تماس های واقعی کم است. واقعیت این است که علم منتظر نمی ماند و ما را با خود می برد. این ماییم که باید با توجه به بسترهای فرهنگی مان، به سرعت به روز شویم و آسیب ها را پیش بینی کرده و از آنها پیشگیری کنیم که این کار از خانواده برنمی آید بلکه مدرسه و از آن مهمتر رسانه های ارتباط جمعی به جای «انکار» این موضوع، باید با هوشیاری این جریان را مدیریت کنند.

خوب است صداوسیما برنامه های منظمی در بهترین ساعات آنتن داشته باشد و قدم به قدم تمامی شبکه های اجتماعی و اپلیکیشن ها را به مردم معرفی کند و امکانات و کاربردهایشان را برای جامعه توضیح بدهد.

باید رسانه های جمعی به مردم راه استفاده بهینه از این ابزار جمعی به مردم راه استفاده بهینه از این ابزار را با زمان سنجی درستی آموزش بدهد، چون نوشداروی بعد از مرگ سهراب هیچ فایده ای ندارد؛ وقتی رسانه های جمعی از جریان واقعی جامعه عقب باشد هیچ وقت نمی تواند به موقع آن را کنترل کند و به مسیر درست ببرد.

کانون خانواده با اینترنت گرم نمی شود

یکی از آفات جهان مجازی این است که بی توجهی را در خانواده زیاد می کند؛ یعنی ما در یک خانه ایم اما از هم بی خبریم و اصلا کم کم کار به جایی می رسد که با هم حرفی نداریم. اینجاست که در جهان مجازی حل شده ایم. اگر می خواهید نوجوان تان خودش را در فضای جذاب اینترنت و اپلیکیشن ها غرق نکند، کانون خانواده را گرم کنید، آن هم به طوری که فضای واقعی زندگی از فضای مجازی برایش بهتر باشد. می توانید بی بهانه فرزندتان را در آغوش بکشید تا طعم بی نظیر محبت واقعی را بچشد و ذائقه اش به محبت مجازی راضی نشود.

اینها را گفتیم اما هیچ وقت در مقابل دنیای مجازی هم جبهه نگیرید بلکه از آن برای صمیمیت بیشتر و رساندن پیام های تان استفاده کنید. اگر می خواهید با نوجوان تان تعامل درستی داشته باشید، باید دائم به روز بشوید. به کلاس های آموزش تکنولوژی بروید و هیچ وقت از فرزندان تان جا نمانید.

به نوجوان تان بگویید: «عکس پروفایلت چقدر زیباست، تو سلیقه خوبی در انتخاب عکس داری» یا «چقدر پست هایی که می گذاری عالی است». با این روش می توانید خودتان را به دنیایش متصل کنید. کلمات او را بشناسید و به زبان خودش با او ارتباط برقرار کنید.

نکته بعد اینکه می توانید در فضای مجازی یک گروه خانوادگی صمیمی تشکیل دهید تا در آن با هم در ارتباط باشید اما همیشه نوع روابط واقعی تان را طوری مدیریت کنید که فرزندتان آن را به هر فضای دیگری ترجیح بدهد.

محبت کلامی معجزه می کند

اگر در خانه نوجوان دارید باید مهارت هم صحبتی محبت آمیز را حتما بلد باشید چون تقویت ارتباط بین نوجوانان با خانواده در قدم اول با همین محبت کلامی شروع می شود. به علاوه هیچ وقت در فضای خانه حرف های نیش دار و کنایه آمیز نزنید و مطمئن باشید که با بچه های اموزی با زبان مشت و لگد نمی شود حرف زد.

خوب است جمله هایتان را اینطور آغاز کنید: «می دونم که خودت هم به این موضوع آگاهی…» یا اینکه بگویید: «نمی خوام تو کارهات دخالت کنم اما اگه دوست داری نظرم رو بدونی…» به طور کلی باید با نوجوان به زبان خودش و صمیمانه حرف زد. مثلا «چرا سگرمه هات تو همه؟»، «مشکلت رو بگو دیگه…» ناگفته پیداست هر چقدر نرم تر، صمیمانه تر و خوش مشرب تر باشید، ارتباط بهتری با شما شکل می گیرد.

بی بند و باری عشق نیست

با وجود اینترنت، شبکه های موبایل، ماهواره و سرازیر شدن فرهنگ غرب به سوی تمام نقاط دنیا، الگوی روابط بین زن و مرد هم تحت تاثیر این جریان قرار گرفته و در نتیجه عجیب نیست که مرز حساس بین یک رابطه عاطفی با بی بند و باری، برای نوجوانان گم می شود.

نکته اول اینکه نوجوان باید بداند که خیلی از عشق های دوران نوجوانی فقط هیجاناتی هستند که به دلیل تغییرات هورمونی رخ می دهند و به طور موقت می توانند شورانگیز باشند اما به مرور قدرت شان را از دست می دهند، به همین دلیل پیش از اینکه نوجوان بخواهد وقت، تمرکز و انرژی اش را برای چنین رابطه ای هزینه کند، خوب است به روشنی با او درباره اوضاع جسمی و روحی در دوران بلوغ صحبت کنید.

مهمترین آموزشی که باید از کودکی و نوجوانی به فرزندتان در این مورد بدهید این است که به جنس مخالف احترام بگذارد و به او آسیب نزند. مهم است که خودتان هم با همسرتان کاملا محترمانه رفتار کنید. اگر می خواهید نوجوان از عشق آسیب نبیند، ماهیت عشق واقعی را بشناسید و برایش توضیح دهید.

* سعیده خداوردیان