همه مسئولیم؛ بعضی ها مسئول تر!

به گزارش گلستان24، انسان به محض قدم گذاشتن روی این کره خاکی، با انبوهی از مسئولیت‌ها روبرو است. مسئولیتی که در قبال خود، خانواده، بستگان، همسایگان، دیگر انسان‌ها، حیوانات و حتی طبیعت دارد. مسئله‌ای که در متون دینی به آن اذعان شده است. در این یادداشت به برخی از آن متون اشاره کرده و اهمیت آن در کسب تقوا را یادآور می‌شویم.

انکار شدنی نیست
ما با خلقتی بسیار بزرگ و خالقی قدرتمند و حکیم روبرو هستیم. اگر مخلوقات را بدون برنامه و مسئولیت به حساب بیاوریم؛ این خلقت با همه عظمتش، بیهوده می‌شود. کاری که از هیچ موجود حکیمی سر نخواهد زد. از این رو خداوند، اشرف مخلوقات را مورد خطاب قرار داده و فرموده است: «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثًا[مؤمنون/۱۱۵] آیا پنداشتید شما را بیهوده آفریدیم.» و بیان داشته: «أَیَحْسَبُ اْلإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدًی[قیامت/۳۶] آیا انسان پندارد که آزاد و رها و بی مسئولیت است؟»
باید توجه داشت که لازمه زندگی اجتماعی، مسئولیت پذیری انسان نسبت به دیگران است و انسان محتاج زندگی اجتماعیست. برای رفع این نیاز باید هر انسانی با مسئولیت خود آگاه شود و قهرمانانه، بدون هیچ کم و کاستی به انجام وظیفه‌اش بپردازد. امام علی(علیه‌السلام) در یکی از خطبه‌های نورانیشان، همه انسان‌ها را نسبت به دیگر مخلوقات و موجودات مسئول دانسته و فرمودند: «اِتَّقُوا اللّه َ فی عِبادِهِ و بِلادِهِ فإنّکُم مَسؤولُونَ حتّى عنِ البِقاعِ و البَهائمِ، أطِیعُوا اللّه َو لا تَعصُوهُ[۱] از خدا بترسید درباره بندگان او و سرزمین هایش؛ زیرا شما حتى نسبت به قطعه هاى زمین ها و چارپایان نیز باید پاسخگو باشید. از خدا اطاعت کنید و نافرمانى او نکنید.» طبق این سخن، انجام وظیفه، لازمه تقواست که باید همگان آن را رعایت کنند.

اعمال تعیین کننده
هر انسانی مسئولیت پذیرش عواقب و آثار اعمالش را بر عهده دارد. با انجام هر گام و هر عملی باید در مقابل آن پاسخگو باشیم. آیا با این کار حق دیگران را ادا کردیم یا ضایع؟ این اقدام انجام وظیفه بود یا پذیرش مسئولیت؟ با این عمل مسئولیت بندگی را انجام دادیم یا از آن دور شدیم؟ خداوند در قرآن فرموده است: «فَوَ رَبِّکَ لَنَسْأَلَنَّهُم أَجمَعِینَ عمّا کانوا یَعْمَلُونَ[حجر/۹۲و۹۱] پس سوگند به پروردگارت که از همه آنان خواهیم پرسید از آنچه انجام مى‏ دادند.» در این آیه خداوند مسئولیت ما را در مقابل کارها و کردارهایمان گوش زد کرده و  بارها فرموده: «وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى[انعام/۱۶۴؛ اسراء/۱۵؛ زمر/۲۳ و...] که هیچکس بار گناه دیگری را بر دوش نمی‌گیرد.» بله، انسان‌ها در قیامت تمام کارها و تلاش‌هاشان را خواهند دید و این یعنی مسئول بودن همگی ما؛ همچنانکه در قرآن کریم آمده است: «أَلَّا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى وَأَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُرَى[نجم/۴۰-۳۸] که هیچکس بار گناه دیگری را بر دوش نمی‌گیرد و اینکه برای انسان بهره‏ ای جز سعی و کوشش او نیست. و حاصل کوشش او به زودی دیده شود.» پس ما در مقابل اعمال خود مسئول هستیم و در قیامت مورد بازخواست قرار خواهیم گرفت؛ اما برخی از تصمیم‌ها و کارها هستند که خودشان مسئولیت آفرین هستند.

تصمیم‌های مسئولیت آفرین
گفتیم که برخی از تصمیم‌ها و کارها مسئولیت انسان‌ها را زیادتر می‌کنند. مثلاً ازدواج؛ هر مرد یا خانمی با قبول ازدواج و تشکیل زندگی مشترک، یکسری مسئولیت‌های جدید به رویشان گشوده می‌شود. بازهم از این تصمیم‌ها داریم؛ مثل پذیرش کرسی تدریس، باز کردن مغازه مکانیکی، قبول نقشه کشی یک ساختمان، پذیرش ساخت و ساز یک ساختمان یا برج و... اینها تصمیم‌هایی است که بارهای مسئولیت ما را سنگین و سنگین تر می‌کند. مسئولیت‌هایی که انجام آنها شرط تقواست. همچنانکه امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) ما را به آن سفارش کرده و فرمودند: «اُوصِیکُم بتَقوَى اللّه ِ فیما أنتُم عنهُ مَسؤولُونَ و إلَیهِ تَصِیرُونَ فإنَّ اللّه َ تعالى یقولُ :«کُلُّ نَفْسٍ بما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ»[مدثر/۳۸][۲] شما را درباره آنچه نسبت بدان مسئول هستید و به سوى آن می‌روید، به پروا داشتن از خدا سفارش مى کنم؛ زیرا خداوند متعال مى فرماید: "هر کسى گروگانِ کار خود است"» طبق این آیه و روایت نورانی، ما در گروی اعمال و تصمیم‌های خود هستیم و باید این مهم را فراموش نکنیم.

رفتار مسئولانه داشته باشیم
احساس مسئولیت و حرکت به سوی انجام وظایف بیانگر طی کردن صراط مستقیم الهی است. اگر فردی از مسئولیت خود شانه خالی کند یا کاری برخلاف وظیفه‌اش انجام دهد؛ در حق افراد مقابل کم کاری و حقوق آنها را ضایع کرده است. البته این تضییع حقوق نیز گوناگون است. در زندگی زناشویی، خیانت به یک خانواده مطرح است. اما هر چه مسئولیت بزرگتر شود؛ حقوق نیز بیشتر و سنگین تر می‌شود. کسی که برای نمایندگی مجلس اقدام کرده و به کرسی تعیین کننده آن رسیده است؛ حداقل در مقابل تک تک افراد حوزه انتخابیه خود مسئول است. فردی که رئیس جمهور است؛ نسبت به تمام افراد کشورش مسئول است. مسئولیتی که باید خواب را از چشمان برباید و همواره آن را به یاد داشت. حضرت آیت الله خامنه‌ای(مدظله) در دیدار اخیرشان با رئیس و نمایندگان مجلس خبرگان مسئولیت پذیری را لازمه قرار گرفتن مسئولان در مسیر اصلی حکومت اسلامی دانسته و بیان کردند: «اگر احساس مسئولیت در مسئولان به‌گونه‌ای بود که آنان همواره دغدغه‌ی کار و تلاش و هدف‌گرایی و مجاهدت داشتند، نشان می‌دهد آنان در خطوط اصلی حکومت اسلامی حرکت می‌کنند اما اگر برخلاف این بود باید بدانیم که از چارچوب‌های حکومت اسلامی خارج شده‌ایم.[۳]» به راستی باید قبول کنیم که اسلام از ما مسئولیت پذیری را خواسته است و کسی که چنین حسی را نداشته باشد و به سوی انجام وظیفه گام بر ندارد؛ جایی نباید در کشور اسلامی داشته باشد؛ چه رسد به اینکه مسئولیتی بر دوش وی گذاشته شود.
در این دیدار، مقام معظم رهبری، نه تنها به عنوان رهبر ایران اسلامی، بلکه به عنوان مجتهدی جامع الشرایط احساس مسئولیتِ مسئولان را موضوعی فوری، ضروری و واجب بیان کردند و اضافه داشتند: «در قبال مسائل فرهنگی و معیشت مردم، به‌شدت مسئول هستیم و اگر حتی یک جوان مؤمن در اثر عملکرد ما خدای ناکرده از راه منحرف شود، ما مسئولیم.[۴]»

باتوجه به این بیانات و عظمت پذیرش مسئولیت‌های کشوری، باید بدانیم که لازمه انجام وظیفه، شناخت بزرگی مسئله است. بزرگی‌ای که باید آن را به خوبی لمس کرد. ابتدا نباید افراد ناتوان، تصمیم ورود به چنین عرصه‌هایی را بگیرند و در مرتبه دوم اگر واقف به ناتوانی شدند؛ کار و مسئولیت را ترک کنند. این یزرگترین خدمت آنان به اسلام و مسلمین است.

کلام آخر
در قرآن کریم دو مرتبه خداوند در تعریف مؤمنان فرموده است: «وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ[مؤمنون/۸؛ معارج/۳۲] و کسانى که امانتها و پیمان خود را مراعات مى کنند.» همان طور که همسر امانتی الهی است و باید حقوقش رعایت شود؛ مردم و اهالی کنونی و حتی آینده یک کشور نیز امانت‌های الهی هستند؛ حقوق آنها را باید مسئولان بشناسند و خود را در مقابل آنها مسئول بدانند و صد البته به انجام وظیفه بپردازند؛ و گرنه نباید خود را در دایره اهالی ایمان و اسلام به شمار آورند.

پی‌نوشت
[۱] نهج البلاغة( للصبحی صالح)، شریف الرضى، محمد بن حسین‏، هجرت‏، قم‏، ۱۴۱۴ ق‏، ص۲۴۳.
[۲] الأمالی، مفید، محمد بن محمد، کنگره شیخ مفید، قم‏،  ۱۴۱۳ ق‏، ص۲۶۱.
[۳] دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری با رهبر انقلاب
[۴] همان.