چند قدم تا دهم تیر و سراب توافق

به گزارش گلستان 24، چند روز بیشتر به دهم تیر ماه و پایان زمان اعلام شده جهت رسیدن به توافق جامع مشترک میان ایران و کشورهای 1+5 نمانده است. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز به تازگی به جمع مذاکره کنندگان پیوسته است. جان کری وزیر خارجه ایالات متحده نیز قبل از ظریف راهی وین شد تا از نزدیک، روند مهم‌ترین پرونده دوران کاری خود را نظارت کند. اکنون نگاه‌ها به وین دوخته شده تا نتیجه ماراتن حدود 20 ماهه طرفین مشخص گردد. در این نوشتار به نتایج محتمل حاصل از مذاکرات فشرده وین پرداخته خواهد شد و اینکه احتمال تحقق کدام سناریو در فردای یازدهم تیر محتمل تر است.

البته پیش از پرداختن به سناریوهای پیش رو، توجه به چند نکته ضروری به نظر می رسد:

- مقام معظم رهبری در سخنرانی تاریخ 2 تیرماه خود در جمع کارگزاران نظام، بار دیگر برخی از خطوط قرمز نظام جمهوری اسلامی در مذاکرات هسته ای و توافق پیش رو را تاکید و بازخوانی کردند. نکته قابل تامل آنجاست که سیر خطوط قرمزی که از سوی رهبر انقلاب برای مذاکره کنندگان و توافق نهایی بیان شده است از همان ابتدای توافق ژنو، و بعد تر و پس از توافق لوزان، که از سوی ایشان علنا بیان شده است، تفاوتی نکرده و ایشان هر بار به تبیین شفاف تر و صریح تر این خطوط قرمز پرداخته اند. پس این تصور که نظام خط قرمز جدیدی گذاشته و یا خطوط قرمز گذشته حذف شده اند، چنانکه رهبر انقلاب نیز صریحا اشاره کردند، تصور ناصحیحی است.

- رهبر انقلاب این بار و در سخنرانی خود در 2 تیرماه، به حمایت قاطع از مذاکره کنندگان کشورمان پرداختند. ایشان در این دیدار به صراحت عنوان کردند: «  بنده هیئت مذاکره‌کننده را - همین دوستانى که این مدّت این زحمات را بر دوش گرفته‌اند - هم امین میدانم، هم غیور میدانم، هم شجاع میدانم، هم متدیّن میدانم؛ این را همه بدانند. اکثر حضّارى که اینجا تشریف دارید، از محتواى مذاکرات خبر ندارید؛ اگر شما هم از محتواى مذاکرات و جزئیّات مذاکرات و آنچه در مجالس میگذرد مطّلع بودید، به بخشى از آنچه بنده گفتم، حتماً اذعان میکردید. من البتّه علاوه‌ى بر اینها، بعضى از این دوستان را از نزدیک مى‌شناسم، بعضى را از دور با سوابقشان مى‌شناسم؛ اینها مردمانى هستند متدیّن و امین؛ اینها امینند؛ قصدشان این است که کار کشور را پیش ببرند، گره را باز کنند و دارند تلاش میکنند براى این کار. انصافاً غیرت ملّى هم دارند، شجاعت هم دارند، در مقابل یک تعداد کثیرى از کسانى قرار میگیرند - که حالا نمیخواهم تعبیرِ متناسب واقعى را بکنم، چون گاهى تعبیرهایى هست که واقعاً شایسته‌ى آن تعبیرند امّا خب، مناسب نیست که ما به زبان بیاوریم - و انصافاً در مقابل آنها با شجاعت کامل، با دقّت کامل مواضع خودشان را بیان میکنند، دنبال میکنند و تعقیب میکنند.» تعابیر صریح رهبر انقلاب که با واکنش تشکر آمیز اعضای هیئت هم روبرو شد، نشان از این دارد که نظام اسلامی به تیم مذاکره کننده اعتماد دارد – در عین حال که آنان را معصوم نمی داند – و از آنان حمایت کامل به عمل می آورد. « البتّه بنده نمیخواهم بگویم اینها معصومند؛ نه، معصوم نیستند؛ ممکن است انسان یک‌جاهایى در تشخیص، در عمل خطا هم بکند، امّا مهم این است که به امانت اینها و به دیانت اینها و به غیرت اینها و به شجاعت اینها ما اعتقاد داریم.»

- زیاده خواهی‌های حریف مانع توافق است؛ چنانکه ظریف در بدو ورود به فرودگاه وین اظهار کرده «مطمئن هستیم که اگر طرف مقابل آمادگی این را داشته باشد که حقوق مردم ایران را به رسمیت بشناسد، وظایف خودش را انجام دهد، یعنی تحریم‌ها را بردارد و همزمان با اقدامات ایران، اقدامات خودش را انجام دهد و زیاده خواهی نکند، حتماً به یک توافقی می‌رسیم که به نفع همه خواهد بود.» (فارس- 6 تیر) زیاده خواهی‌هایی که ممکن است حتی به شکست مذاکرات بیانجامد.

- سریال ادامه دار دبه کردن ها؛ بعد از آنکه دکتر صالحی و رئیس جمهور محترم، هر یک به زبانی، موضوع دبه کردن طرف های مذاکره را مطرح کردند، این بار عراقچی از مذاکرات وین و سختی کار این گونه گزارش داده است که «بعد از لوزان برخی از کشورهای 5+1 اظهاراتی داشتند ومواردی را مطرح کردند وتغییراتی در مواضعشان مشاهده شد، واین یک مقدار زیادی کار را سخت تر کرده است؛ ما در حال بحث در این موارد هستیم وامیدواریم بتوانیم اینها را مجددا به یک نظم معقول درآورد، تا ان شاء الله کار نگارش را در پی آن انجام داد.» گویا این رشته سر دراز دارد ...

سناریوهای محتمل؛ فردای دهم تیر

رسیدن به توافق خوب در دهم تیرماه

یکی از احتمالات خوش بینانه می‌تواند این باشد که در همان موعد مقرر، طرفین به توافق خوبی دست پیدا کنند. توافقی که همچنان که وزیر خارجه کشورمان گفته است طرف 1+5 بپذیرد که «حقوق مردم ایران را به رسمیت بشناسد، وظایف خودش را انجام دهد، یعنی تحریم‌ها را بردارد و همزمان با اقدامات ایران، اقدامات خودش را انجام دهد و زیاده خواهی نکند». طبیعتا اقداماتی متناسب و متناظر از سوی طرفین می‌تواند راهگشا باشد. توافقی که برای طرف غربی نیز باید مطلوب باشد و انتظارات بی جا از طرف ایرانی نداشته باشد. البته به نظر می‌رسد رسیدن به توافق خوب مذکور، در دهم تیرماه بعید به نظر می رسد.

توافق بد در دهم تیر ماه

ممکن است که طرف 1+5 تا دهم تیر ماه تمام تلاش های خود را انجام دهد تا طرف مذاکره کننده ایرانی را مجبور به پذیرش خواسته های خود نماید؛ توافقی که منافع کشورهای مقابل ایران را تأمین نماید و آن توافق خوبی باشد که به هیچ وجه مطلوب دولت و ملت ایران نخواهد بود. بدیهی است با شناختی که از مذاکره کنندگان کشورمان وجود دارد، پذیرش توافق تحقیر آمیز به هیچ وجه از سوی آنان رخ نخواهد داد و احتمال دستیابی به چنین توافقی بسیار بسیار بعید است.

توافق نا کار آمد در دهم تیر ماه

ممکن است توافقی بینابینی و نه چندان شفاف و کلی در دهم تیر حاصل شود. تفاهمی که در آن به خاطر برخی فشارهای طرف غربی، در ازای زیر پا گذاشتن برخی خطوط قرمز، لغو برخی تحریم‌ها نوید داده شود. از سویی نیز موکول کردن برخی اقدامات به نظر آژانس یکی از دلایل اصلی ناکارآمد کردن توافق برای طرف ایرانی خواهد بود. بدون شک این توافق نیز هر چند ممکن است تا چند ماه ژست رسیدن به توافق را برای دو طرف مذاکره فراهم کند، اما به سبب واقعی و نا کارآمد بودن آن، و عدم تعهد طرف غربی به لغو تحریم های اصلی، و عدم رفتار صحیح آژانس، بی فایده بودن آن به فاصله چند ماه مشخص می گردد. رسیدن به چنین توافقی نمی تواند به هیچ وجه به سود طرف ایرانی باشد.

توافق موقت: ژنو، لوزان، وین!

ممکن است که باز هم توافقی موقت نتیجه اعلامی طرفین مذاکره در ساعت های پایانی دهم تیر ماه باشد. اتفاقی که ابتدا در ژنو رخ داد، سپس در لوزان، و شاید این بار هم در وین به وقوع بپیوندد. هر چند دو طرف این بار بر این باورند که نمی خواهند توافق موقتی امضا شود و چند ماه مذاکرات تمدید گردد، اما باید پذیرفت علیرغم انکار صریح طرفین، این احتمال به خودی خود وجود دارد و نمی توان آن را دور از ذهن تصور کرد. این اتفاق بدان معنی خواهد بود که شکاف های نظرات طرفین آنقدر عمیق است که با تمدید چند روزه نتیجه ای در بر نخواهد داشت و بهتر است که رسیدن به توافق به مدت چند ماه تمدید گردد که شاید در این بین تقاربی در دیدگاه ها حاصل شود. سابقه نشان داده است که توافقات موقت به شدت به سود طرف مقابل است.

تمدید چند روزه؛ محتمل ترین

تقریبا می‌توان گفت که محتمل ترین اتفاقی که ممکن است در دهم تیر رخ دهد، سکوت به معنی تمدید چند روزه مذاکرات برای رسیدن به توافق جامع نهایی است. محتمل است که اگر نزدیکی دیدگاه ها به قدری باشد که با تمدید چند روزه نتیجه خاصی حاصل شود، بدون تردید این زمان تمدید خواهد شد تا توافقی ایجاد شود که برای طرفین مفید باشد. احتمال نرسیدن به توافق نهایی در دهم تیر بسیار بالاست.

نتیجه گیری

رهبر انقلاب در سخنرانی دوم تیر ماه خود ضمن بیان این نکته مهم که «هرکس روند مطالبات آمریکایی‌ها را در این مدّت مطالعه کند و کیفیّت حرفهای اینها را نگاه کند، به این نتیجه میرسد ... هدف اینها ریشه‌کن کردن و از بین بردن صنعت هسته‌ای در کشور است»  فرمودند:

«ما از اوّل، منطقی وارد شدیم، منطقی حرف زدیم، زیاده‌خواهی نکردیم؛ ما گفتیم طرف، یک تحریم ظالمانه‌ای را تحمیل کرده است، ما میخواهیم این تحریم برداشته بشود؛ خیلی خب، این یک بده‌بستان است، حرفی نداریم که در این زمینه یک چیزی بدهیم، یک چیزی بستانیم تا تحریمها برداشته بشود؛ امّا صنعت هسته‌ای متوقّف نباید بشود، لطمه نباید بخورد؛ این حرف اوّل است؛ از اوّل این حرف را زدیم و دنبال کردیم تا امروز.»