هدیه بزرگ دولت روحانی به آمریکا چه بود؟

به گزارش گلستان 24، با قدرت گرفتن حکومت‌ های چپ‌ گرا، ضد امپریالیسم آمریکا و ناسیونالیست و اولویت‌ های آنان درسیاست‌ های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی که در راستای منافع جمهوری اسلامی ایران نیز قرار داشت، روابط ایران با آمریکای لاتین وارد مرحله جدیدی گردید. با روی کار آمدن دولت نهم جمهوری اسلامی ایران و تلاش برای نزدیک ‌شدن به آن دسته از کشورهای آمریکای لاتین که مخالف سیاست‌های سلطه‌گرانه آمریکا در آمریکای جنوبی بودند، روابط با برخی کشورهای طرفدار آمریکا رو به افول نهاد. اما با این حال با شروع به کار دولت یازدهم، نشانه‌هایی دال بر بی‌میلی مقامات این دولت نسبت به ادامه روابط با این کشورها به چشم می‌خورد. در این نوشتار سعی داریم که ابتدا به معرفی آمریکای لاتین بپردازیم، سپس رویکرد ایران نسبت به این کشورها را در ادوار مختلف بررسی کنیم و در نهایت به واکنش­های اتخاذ شده نسبت به رویکرد ایران اشاره کنیم.

روزگاری حیاط خلوت آمریکا، اما امروز!

1- معرفی آمریکای لاتین

آمریکای جنوبی به­طور سنتی، به مناطقی از قاره آمریکا گفته می‌شود که اسپانیایی و پرتغالی در آن­جا صحبت می‌شود. اما در عمل، اکثر نیم­ کره غربی به ­ جز آمریکا و کانادا و کشورهای غیراسپانیایی زبان حوزه دریای کارائیب زیر عنوان آمریکای لاتین دسته­بندی شده‌اند. جمعیت آمریکای لاتین در حدود ۵۶۱٬۲۰۰٬۰۰۰ نفر شمارش شده‌است. رشد جمعیت در آمریکای لاتین بیش­تر از آمریکای شمالی است.

از منظری سیاسی- اجتماعی، آمریکای لاتین تقریباً تمامی کشورهای جنوب ایالات متحده آمریکا شامل مکزیک (در آمریکای شمالی)، اکثر کشورهای آمریکای جنوبی و مرکزی و کشورهای حوزه کارائیب را که در آن­جا اسپانیایی، پرتغالی، فرانسوی یا زبان بومی صحبت می‌شود، دربر می‌گیرد. براساس این معیار، آمریکای لاتین به ۲۰ کشور مستقل و چندین واحد سیاسی وابسته تقسیم می‌شود. این کشورها عبارت­ا­ند از: آرژانتین، برزیل، بولیوی، کلمبیا، کاستاریکا، کوبا، شیلی، اکوادور، السالوادور، گواتمالا، هندوراس، مکزیک، نیکاراگوئه، پاناما، پاراگوئه، پرو، پورتوریکو، جمهوری دومنیکن، اروگوئه، ونزوئلا، آنتیگو بربودا، باهاماس، باربادوس، بلیز، دومنیکا، گرانادا، گویانیا، هائیتی، جامائیکا، سن‌کیست‌ونویس، سان ویسنت، سانتالوسیا، سورینام، ترنیداد و توباگو.

برزیل از حیث مساحت و جمعیت بزرگ‌ترین کشور آمریکای لاتین است. برزیل بیش از ۴۰ درصد خاک این منطقه را پوشانده و مسکن قریب به یک سوم جمعیت آن را تأمین کرده است. زبان رسمی این کشور پرتغالی است. (1)

2- رویکردهای ایران به آمریکای لاتین

2-1- اوایل انقلاب

برخلاف آن­چه از سوی رسانه‌های غربی عنوان می‌شود، رابطه ایران با کشورهای آمریکای لاتین منحصر به حضور دولت نهم نیست و روابطی دیرینه را تشکیل می‌دهد. پس از انقلاب اسلامی با آغاز جنگ تحمیلی و اعمال تحریم‌های اقتصادی، جمهوری اسلامی ایران با محور قرار دادن توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای در حال توسعه، منطقه آمریکای لاتین را مورد توجه قرار داد و به­ منظور شکست سیاست انزوای ایران روند توسعه روابط با کشورهای این منطقه آغاز شد. در این دوران که تا پایان جنگ ادامه داشت، سفارتخانه‌های ایران در کشورهای شیلی، اروگوئه، کوبا، نیکاراگوئه و کلمبیا افتتاح شد و آغاز به کار کرد.

توجه به آمریکای لاتین در پی تحریم ­ها

در ادامه وجود برخی تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری از سوی آمریکا و متحدانش، موجب شد تا ایران به منظور تأمین کالاهای ضروری خود متوجه آمریکای لاتین شود و به این ترتیب کشورهایی مانند آرژانتین، برزیل و اروگوئه به عمده‌ترین مبادی وارداتی ایران در منطقه تبدیل شدند.

به­رغم توسعه چشمگیر و خیره­کننده روابط تجاری بین ایران و کشورهای منطقه آمریکای لاتین، روابط سیاسی فی‌مابین در حد انتظار از توسعه­یافتگی برخوردار نبود، اما تغییرات در فضای بین‌المللی و پایان جنگ سرد، زمینه را برای توسعه سیاسی روابط برای این کشورها فراهم آورد و پایان جنگ سرد و فروپاشی شوروی، سرفصلی جدید در تاریخ روابط بین‌الملل گشود.

این ویژگی موجب شد تا کشورهای آمریکای لاتین به حوزه‌های خارج از محیط سنتی خود توجه بیش­تری نشان دهند و به این ترتیب، زمینه برای گسترش روابط ایران و کشورهای منطقه آمریکای لاتین مساعد شد. (2)

روابط گسترده با آمریکای لاتین

2-2- دولت­ های نهم و دهم

در میان کشورهای آمریکای لاتین، کوبا اولین کشوری بود که پیمان دوستی غیررسمی با ایران بست و اواخر سال‌های 90 بود که تهران متحد واقعی خود را در ونزوئلا، یعنی چاوز را پیدا کرد. این ارتباط با روی کار آمدن دولت‌های چپ ضدآمریکایی گسترش یافت و نتیجه انتخابات بولیوی، اکوادور، نیکاراگوئه و چند کشور دیگر آمریکای لاتین نیز به گونه‌ای پیش رفت که روند سیاست حاکم بر این منطقه را به سمت فضای ضد آمریکایی پیش برد.

بولیوی و نیکاراگوئه نسبت به برقراری رابطه با ایران ابراز تمایل کردند و احمدی‌نژاد مورد استقبال گرم دانیل اورتگا و مورالس در پایتخت‌های این دو کشور قرار گرفت؛ احمدی‌نژاد در سفر به بولیوی در زمینه نفت و گاز و در سفر به نیکاراگوئه در زمینه ساخت پالایشگاه، ساخت نیروگاه برق و احداث بنادر و کمک به صنعت کشتیرانی این کشور موافقت‌نامه‌هایی را به امضا رساند، هم­چنین اورتگا و مورالس از ایران دیدار کردند و در جریان سفر توافقات قابل ملاحظه‌ای با طرف‌های ایرانی به امضا رساندند. دانیل اورتگا در سفر به تهران دعوت بسیج دانشجویی را لبیک گفت و چفیه را بر دوش خود انداخت و از لزوم مبارزه با استکبار سخن گفت و احمدی‌نژاد را برادر خود خواند. از طرف دیگر کامیلو و آلیدا فرزندان ارنستو چه گوارا به ایران سفر کردند و در مراسمی در دانشگاه تهران حضور یافتند.

در حال حاضر جبهه همکاری‌های مشترک میان جمهوری اسلامی ایران، ونزوئلا، کوبا، نیکاراگوئه و بولیوی مجموعه‌ای را در منطقه آمریکای لاتین ایجاد کرده است که الگوی جدید سیاسی و اقتصادی را در منطقه به وجود آورده است.

از جمله منافعی که ایران در برقراری روابط نزدیک با برخی از این کشورها داشته، در دور زدن تحریم‌های علیه ایران و دست‌یابی به اورانیوم خام مورد نیاز برای فعالیت‌های هسته‌ای‌ از معادن اکوادور و ونزوئلا بوده است. (3)

خداحافظی با آمریکای لاتین!

2-3- دولت یازدهم

علی‌رغم این­که در زمان دولت دهم، ایران سعی کرد که در منطقه آمریکای لاتین نفوذ کند و با کشورهای این منطقه ارتباط نزدیکی برقرار کند که از جمله مزایای این ارتباط، تسهیل دور زدن برخی تحریم‌های یک‌سویه از جانب کشورهای غربی بود، با شروع به کار دولت یازدهم، نشانه‌هایی دال بر بی‌میلی مقامات این دولت نسبت به ادامه روابط با این کشورها به چشم می‌خورد. تعطیلی دفتر شرکت ملی نفت ایران در دو کشور بولیوی و ونزوئلا، از جمله اقداماتی است که در ماه ­های نخست شروع به کار دولت یازدهم، خبرساز شد.

این اقدام دولت در حالی انجام می­ گیرد که منطقه‌ای استراتژیک که روزگاری حیاط خلوت آمریکا محسوب می‌شد، اینک به منطقه قدرت‌نمایی کشورهای ضد سلطه آمریکا به­ خصوص ایران بدل شده است تا جایی که مقامات کاخ سفید نسبت به حضور ایران در این منطقه ابراز نگرانی کرده‌اند. (4)

شایسته توجه است که مبارزه با آمریکا که به شعار اصلی بسیاری از رهبران نوظهور آمریکای لاتین تبدیل شده، فرصتی است که جمهوری اسلامی ایران توانسته است از آن به­ خوبی بهره‌برداری کند. تلاش کشورهای منطقه برای خارج شدن از سلطه آمریکا، بیش­تر از هر چیز آن­ها را نیازمند متحدانی کرد که در این زمینه یعنی ضدیت با آمریکا با آن­ها همگام هستند.

3- واکنش ­ها به رویکرد ایران

3-1-رویارویی منافع آمریکا و ایران در آمریکای لاتین

بی‌توجهی و غفلت دولت جورج دابلیو بوش به این منطقه در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش و توجه بیش از حد به غرب آسیا، افغانستان و عراق در هم­گرایی، وحدت و توسعه مناسبات بین کشورهای این منطقه و کشورهای دیگر هم­چون روسیه، چین و ایران موثر بوده است. آمریکا از نفوذ ایران در این منطقه مکرراً ابراز نگرانی نموده و به کشورهای این منطقه درباره تحکیم روابط با ایران هشدار داده است. هیلاری کلینتون با ابراز نگرانی از دستاوردهای ایران و چین در آمریکای مرکزی و جنوبی اعلام کرده: آمریکا الان باید با تلاش‌های ایران، چین و روسیه برای نفوذ در این منطقه، مقابله کند.

کلینتون: منزوی کردن رهبران آمریکای لاتین با شکست مواجه شد

وزیر خارجه سابق آمریکا با تأکید بر این‌که تلاش‌های دولت جورج بوش، رئیس‌جمهور قبلی آمریکا برای منزوی کردن رهبران آمریکای لاتین با شکست مواجه شد، ادامه داده است: آن­چه ما انجام می‌دهیم، کارساز نبوده است و اگر به دستاوردهای ایران و چین در آمریکای لاتین بنگریم، آن­ها نسبتاً نگران‌کننده هستند. کلینتون افزود: آن­ها (ایرانی‌ها) در حال برقراری روابط اقتصادی و سیاسی مستحکم با این رهبران (رهبران چپ­گرای آمریکای لاتین) هستند. من فکر نمی‌کنم این امر به نفع ما باشد.

وزیر خارجه سابق آمریکا که حتی از بزرگی سفارتخانه ایران در ماناگوا (پایتخت نیکاراگوئه) ابراز نگرانی کرده، در بخش دیگری از سخنان خود گفته است: دولت باراک اوباما تلاش خواهد کرد تا روابط با منتقدان سرسخت خود در نیم­کره غربی شامل هوگو چاوز، رئیس‌جمهور سابق ونزوئلا را بهبود بخشد. واشنگتن هم­چنین منتظر واکنش متقابل برادران کاسترو در کوبا نسبت به اقدام رئیس‌جمهور آمریکا در آسان‌تر کردن مسافرت و برداشتن محدودیت‌ها بین دو کشور است. وی به حضور گسترده ایران در نیکاراگوئه به­عنوان مثالی از آن­چه که سایر کشورها در آمریکای مرکزی و جنوبی انجام‌ می‌دهند، اشاره کرد و ادامه داد: ما به­دنبال نحوه تعامل با دانیل اورتگا، رئیس جمهور نیکاراگوئه هستیم. ایرانی‌ها در حال ساختن سفارت بزرگی در ماناگوا هستند.

کلینتون یادآور شد: من فکر نمی‌کنم در جهان امروز که یک جهان چندقطبی است و ما در آن برای جلب توجه و برقراری رابطه دست‌کم با روسیه، چین و ایران رقابت می‌کنیم، به نفع ما باشد که به کشورهایی که در نیم­کره ما هستند، پشت کنیم.

رابرت گیتس: ایران با افتتاح مراکز مختلف در آمریکای لاتین تلاش می‌کند تا به اهدافش دست یابد

هیلاری کلینتون دومین مقام ارشد آمریکایی است که درباره افزایش نفوذ ایران در آمریکای لاتین ابراز نگرانی می‌کند. رابرت گیتس، وزیر پیشین دفاع آمریکا نیز قبلاً درباره نفوذ ایران در آمریکای لاتین هشدار داده بود. وی گفته بود که ایران با افتتاح دفاتر و مراکز مختلف در کشورهای آمریکای لاتین تلاش می‌کند تا به اهدافش در این مناطق دست یابد.

سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا نیز در برآورد سالانه خود از تهدیدات علیه آمریکا که برای سنای این کشور تهیه شده بود، با اشاره به رابطه نزدیک ایران و ونزوئلا در سال‌های اخیر، از کاراکاس به ­عنوان پل ارتباطی تقویت روابط تهران و آمریکای لاتین یاد کردند و خطر حضور ایران را در این منطقه یادآور شدند.

درخواست کنگره از اوباما به خنثی­ سازی نفوذ ایران در همسایگان جنوبی آمریکا

کنگره آمریکا نیز ضمن هشدار به نفوذ ایران و روسیه در همسایگان جنوبی آمریکا از اوباما خواسته بود تا با قرار دادن آمریکای لاتین در کانون سیاست خارجی خود، این نفوذ را خنثی کند. (5)

3-2- نگرانی رژیم صهیونیستی از گسترش روابط ایران با آمریکای لاتین

این تنها واشنگتن نیست که از نفوذ ایران در منطقه آمریکای لاتین نگران است، مقامات رژیم صهیونیستی نیز با وارد آوردن اتهامات بی­اساس به ایران، بارها از این حضور ابراز نگرانی کرده‌اند و به­دنبال خنثی­سازی حضور جمهوری اسلامی ایران در کشورهای آمریکای لاتین هستند.

طبیعی است که همراهی رژیم صهیونیستی با واشنگتن در نگرانی از حضور ایران در منطقه آمریکای لاتین برخاسته از اهمیت ژئواستراتژیک این کشورها به جمهوری اسلامی ایران است.

نتیجه‌گیری

ایجاد ادبیات مشترک عدالت­خواهانه و مبارزه با طبقاتی شدن نظام بین‌الملل از جمله مؤلفه­ های بسط روابط خارجی از سوی دولت نهم و دهم در آمریکای لاتین به شمار می‌آید؛ به نظر دیدبان منطقه‌ای استراتژیک که روزگاری حیاط خلوت آمریکا محسوب می‌شد، امّا اینک به حیاط قدرت‌نمایی کشورهای ضدآمریکایی بدل شده است. این در حالی است که شاهد بی­ میلی دولت­مردان دولت یازدهم در استمرار روابط استراتژیک با کشورهای این منطقه هستیم. بی­ شک چنین رفتاری در تغییر الگوهای ارتباطی بین جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورها به­ ویژه کشورهای آمریکای لاتین تأثیراتی سلبی در روابط دوستانه با شرکای استراتژیک به­ همراه خواهد داشت.

منابع:

(1) http://www.bashgah.net/fa/content/show/42624

(2) http://www1.jamejamonline.ir/newstext2.aspx?newsnum=100937517695

(3) http://tehrannews.ir

(4) هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، «تاریخ روابط خارجی ایران»، انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم، 1355، ص 314

(5) http://political.ir/cat-7.aspx