یک‌ سال از توافق ژنو گذشت؛ تحریم‌ها ماند و ایران نیز به تعهداتش عمل کرد

به گزارش گلستان 24 :تنها چیزی که اجمالا می‌دانیم رخ داده این است که دو طرف برای زمانی حدود 7 ماه مذاکرات را در قالب یک توافق موقت جدید تمدید کرده‌اند. توافق سیاسی هم تنها یک گمانه‌ زنی بود. وین این بار نیز همانند 4 ماه قبل آبستن یک خبر بزرگ نبود. شاید اگر در میان مذاکره‌ کنندگان کسی به خرافات اعتقاد داشته باشد؛ پیشنهاد برگزاری مجدد مذاکرات در ژنو را مطرح کند. وین طلسم شده است.

از 3 آذر 1392 (24 نوامبر 2013) تا روز گذشته دقیقا یک سال گذشت و 10 دور مذاکره میان ایران و 1+5 در وین برگزار شد اما هر 10 بار مذاکره منجر به گشایشی برای تحقق توافق جامع نشد. براساس توافق ژنو، گام نخست این توافق باید 6 ماه به طول می‌انجامید. 4 ماه قبل این 6 ماه به پایان رسید. اما طرفین که 6 دور مذاکره را در وین انجام داده بودند؛ نتوانستند به توافق جامع برسند. نهایتا توافق ژنو با اضافه کردن تعهدات جدیدی برای ایران، 4 ماه دیگر تمدید شد. در این 4 ماه نیز 4 دور مذاکره دیگر در وین انجام شد. البته در این میان مذاکراتی در نیویورک و مسقط هم برگزار شد اما در مجموع دیروز، 3 آذر 1393 یعنی 24 نوامبر 2014 که روز پایانی توافق 4 ماهه بود؛ باز هم دود سفید از دودکش مذاکرات بیرون نیامد. باز هم مذاکرات برای رسیدن به توافق جامع به شکست انجامید و باز هم طرفین به توافق ژنو پناه بردند چون هیچکدام مایل به اعلام شکست مذاکرات نبودند.

روز گذشته و پس از 7 روز مذاکره میان نمایندگان دولت‌های ایران و 1+5، اختلافات اساسی باقی ماند و طرفین درنهایت توافق کردند توافق ژنو را باز هم و این بار 7 ماه دیگر تمدید کنند. مهم‌ ترین موضوع اختلافی میان طرفین، موضوع «لغو تحریم‌ ها» بود. لغو تحریم‌ها هدف اصلی تیم روحانی برای انجام مذاکرات هسته‌ای بود. مجوز مذاکره تیم ایرانی با همتایان آمریکایی نیز برای تحقق همین هدف صادر شد. اما پس از 14 ماه مذاکره و یک سال پس از توافق ژنو، همین موضوع یعنی درخواست ایران برای لغو تحریم‌ها از سوی آمریکایی‌ها با مخالفت روبه‌ رو شد. جان کری این موضوع را در مسقط صراحتا به جواد ظریف گفت و در واقع مذاکرات از همانجا گره خورد. آمریکایی‌ ها حاضر به لغو فوری تحریم‌ ها پس از آغاز توافق جامع نیستند. اوباما هم روز یکشنبه 2 آذر این موضع را اعلام کرد. او به‌ ای‌ بی‌ سی‌ نیوز گفت آمریکایی‌ ها درخواست ایران برای لغو فوری تحریم‌ ها پس از آغاز توافق جامع را برآورده نمی‌ کنند و آمریکا درباره این موضع خود مذاکره نمی‌کند. سرانجام نیز آمریکایی‌ها از این موضع خود عقب‌نشینی نکردند.

عدم لغو تحریم‌ها یعنی بی‌نتیجه بودن تلاش برای لغو تحریم‌ها! یعنی شکست دوباره مذاکرات برای رسیدن به توافق جامع. ولی در هر صورت دیروز خبر شکست مذاکرات اعلام نشد و مدت زمان برای مذاکرات بر پایه توافق ژنو 7 ماه و 7 روز دیگر تمدید شد. اما براساس این توافق، طرفین باید تا 10 اسفندماه امسال (اول مارس 2015) مذاکرات کارشناسی را ادامه داده و چارچوب یک توافق کلی را تثبیت کنند، پس از آن نیز ایران و 1+5 تا 10 تیر سال آینده شمسی (اول جولای 2015) درباره جزئیات توافق جامع به نتیجه برسند.

به عبارتی باز هم مذاکرات برای رسیدن به توافق جامع بدون نتیجه بود و باز هم یک بازه زمانی 7 ماهه در نظر گرفته شد تا طرفین باز هم شانس خود را برای رسیدن به توافق جامع آزمایش کنند. قرار است در این 7 ماه نیز همانند گام نخست توافق ژنو و توافق 4 ماهه، ماهانه 700 میلیون دلار از درآمدهای بلوکه شده ایران که ماحصل فروش نفت بوده، به ایران پرداخت شود.

چرا تمدید؟!
اگرچه روز یکشنبه بیشتر خبرگزاری‌های دنیا از احتمال یک توافق سیاسی میان ایران و 1+5 خبر دادند اما در نهایت باز هم این تمدید بود که مانع اعلام شکست مذاکرات شد. اما مذاکرات ایران و 1+5 درحالی براساس توافق ژنو 7 ماه دیگر تمدید می‌شود که تیم مذاکره‌ کننده ایران پیش‌تر صراحتا اعلام کرده بود تمدید مذاکرات در دستور کار ایران نیست. جواد ظریف پیش از این اعلام کرده بود که درباره تمدید مذاکرات، مذاکره هم نخواهد کرد و ضرورتی برای آن کار نخواهد بود. عباس عراقچی نیز بارها صراحتا از در دستور کار نبودن سناریوی تمدید مذاکرات گفت. با این حال مذاکرات تمدید شد.

شاید این تصور وجود داشته باشد که این قبیل موضع‌گیری‌ها یک روال معمول دیپلماتیک است اما به نظر می‌ رسد این بار حقیقتا در ایران نظرات کارشناسان با تمدید مذاکرات موافق نبوده است. براساس اخبار دریافتی، موافقت با تمدید مذاکرات، تصمیم دولت بوده است. اگرچه صراحتا مخالفت‌ها با تمدید مذاکرات به دولت اعلام شد اما به نظر می‌ رسد دولت با تمدید مذاکرات، عملا مسؤولیت عواقب این اقدام را بر عهده گرفته است. هزینه‌ های تمدید مذاکرات کاملا مشخص است و به نظر می‌رسد تصمیم‌گیری برای قبول تمدید مذاکرات، یک ریسک بزرگ بود. از سوی دیگر برخی رسانه‌ها نیز گزارش دادند سناریوی تمدید، با فشار آمریکایی‌ها مطرح شد.

خبرگزاری‌ ها گزارش دادند که در دیدار کری و ظریف، تمدید از سوی وزیر خارجه آمریکا مطرح شد. به هر حال آنچه واضح است اینکه هم تیم مذاکره‌ کننده دولت ایران و هم تیم مذاکره‌ کننده دولت اوباما بشدت با اعلام شکست مذاکرات مخالفند و به همین دلیل شاید تمدید تنها راه چاره طرفین برای تداوم مذاکرات باشد. مذاکراتی که به نظر می‌رسد روز به روز مسیر آن باریک‌تر می‌شود.

هزینه‌ های تمدید
منتقدان نحوه رفتار تیم مذاکره‌کننده در مذاکرات هسته‌ ای بارها انتقادات خود را مطرح کرده‌اند. درباره توافق ژنو بارها اعلام شد عدم رعایت توازن در این توافق ضعیف، قطعا برای ایران هزینه‌ ساز خواهد شد. ایران در گام نخست توافق ژنو درباره توقف و عقبگرد برنامه هسته‌ای خود 27 مورد تعهد داده و در مقابل 11 تعهد از طرف مقابل گرفت. این تعهدات به هیچ عنوان هم‌ وزن نبود و براساس اطلاع‌ رسانی و آگاهی‌بخشی‌ های رسانه‌ های منتقد، طی یک سال گذشته افکار عمومی ایران در جریان این عدم توازن قرار گرفت به‌ گونه‌ای که عموم مردم ایران می‌ دانند ایران امتیازات بسیار بزرگی مانند از بین بردن اورانیوم 20 درصد خود را به طرف آمریکایی داد اما در مقابل در ده‌ها نوبت و برخلاف توافق ژنو، تحریم‌ها بیشتر شد.

متاسفانه در ماجرای آزادسازی دارایی‌ها نیز به مرور همه از کلاهبرداری آمریکایی‌ ها باخبر شدند. آنها ماهانه 700 میلیون دلار از دارایی‌ های ایران را آزاد کردند اما اجازه ورود این مقدار ارز به خاک ایران را ندادند و تنها اجازه دادند در مواردی که آنها تایید می‌ کنند، این مبالغ هزینه شود(!) موارد دیگری مانند تعهدات پتروشیمی و هواپیمایی نیز با انتقادات گسترده‌ای در داخل مواجه شد اما در کنار مباحث مادی، بزرگ‌ ترین انتقاد دلسوزان، از بین رفتن حقوق هسته‌ ای ایران مندرج در ماده 4 ان‌ پی‌ تی بود. براساس توافق ژنو، بسیاری از حقوق ایران در ان‌ پی‌ تی، نادیده گرفته شده است و به عبارتی تعهدات ایران در توافق ژنو، جایگزین حقوق هسته‌ ای ایران در ان‌ پی تی شده بود. در  مجموع، توافق ضعیف و هزینه‌ساز ژنو تنها با این توجیه تحمل شد که مقدمه‌ای برای تحقق هدف بزرگ‌تر یعنی «لغو تحریم‌ها» است. در ابتدا قرار بود توافق ژنو 6 ماهه باشد اما با اضافه شدن 3 تعهد جدید دیگر، ایران 4 ماه دیگر نیز توافق ژنو را اجرا کرد. به عبارت دقیق‌تر، ایران 4 ماه دیگر هم توافق ژنو را به جای ان‌پی‌تی به عنوان سند مشخص‌کننده مختصات فناوری هسته‌ای ایران پذیرفت.

اکنون 10 ماه از اجرای توافق ژنو گذشته است و طرف آمریکایی نیز به هدف خود که توقف برنامه هسته‌ای ایران است، تاحدودی رسیده است. این را باراک اوباما، روز یکشنبه هم گفت. او در گفت‌وگو با ای‌بی‌سی‌نیوز گفت خبر خوب آن است که توافق ژنو برنامه هسته‌ای ایران را متوقف کرده است و البته به کنایه هم گفت این روند ادامه خواهد داشت. اکنون توافق ژنو 7 ماه دیگر نیز تمدید شده است بنابراین گام نخست توافق ژنو که قرار بود تنها 6 ماه به طول بینجامد و به لغو تحریم‌ها منتهی شود؛ در عمل 17 ماه و با اضافه شدن تعهدات جدید اجرا می‌شود و از همه مهم‌ تر اینکه، تحریم‌ها هنوز دست نخورده است! اما یک نکته مهم در این میان آن است که آیا ایران برای تمدید 7ماهه توافق ژنو، تعهدات جدید پذیرفته است؟ هنوز خبری درباره تعهدات جدید ایران در این 7 ماه منتشر نشده اما آنچه مشخص است در ایران، در کنار تداوم وفاداری به تعهدات گام نخست توافق ژنو،  تنها کاهش ذخایر اورانیوم 5/3 تا 5 درصد است که می‌تواند به عنوان تعهد ایران در این 7 ماه درنظر گرفته شده باشد.

نگرانی‌ های دیگری هم وجود دارد؛ مانند اینکه آیا تیم مذاکره‌کننده حفره‌ های گام نخست توافق ژنو را برطرف کرده است؟ حالا که قرار است 7 ماه دیگر برنامه هسته‌ای ایران متوقف و در برخی حوزه‌ها عقب نگه داشته شود، آیا چاره‌ای برای وارد کردن ماهانه 700 میلیون دلار به درون خاک ایران شده است؟ آیا ضمانت‌های اجرایی لازم برای اجرای تعهدات طرف مقابل اخذ شده است یا همانند 10 ماه گذشته باید بارها شاهد آزرده شدن روح توافق ژنو(!) بود؟ سوالات مهم دیگری نیز برای این تصمیم دولت مطرح است. به نظر می‌رسد این تصمیم، باز هم خسارت‌بار است و مهم‌تر از همه اینکه نمودار محاسباتی طرف مقابل درباره رفتار تیم ایرانی را تقویت می‌کند. به مرور این واقعیت در حال تثبیت است که «تمدید» یک سناریوی بسیار پرسود و منفعت برای طرف آمریکایی و شرکای آنها بویژه در سرزمین‌های اشغالی است.  نکته مهم در این‌باره، ماهیت «تمدید» در عرف مذاکرات است.

در روزهایی که آقای اوباما دوران افول خود را در آمریکا با شیب تند سپری می‌ کند، تمدید 7 ماهه مذاکرات آن هم بر مبنای توافق ژنو، یک پیروزی بزرگ برای او است. او توانسته 7 ماه دیگر تعهدات سنگینی را در حوزه هسته‌ ای ایران اعمال کند بدون آنکه تحریم‌ها لغو شود. این یک پیروزی بزرگ برای اوباماست. از سوی دیگر تشکیل کنگره جدید آمریکا با اکثریت جمهوری خواهان نیز دغدغه دیگری است که حصول توافق را در 7 ماه آینده هم دشوار می‌ کند.

المیادین: روسیه تحریم‌ های یکجانبه علیه ایران را لغو می‌ کند
یک منبع دیپلماتیک روسیه به المیادین گفت: مسکو آمادگی دارد تحریم‌ها را یکجانبه علیه ایران لغو کند و چین را به انجام این کار ترغیب خواهد کرد. به گزارش تسنیم، این منبع افزود: مسکو با توجه به همکاری آشکار ایران، حق کاهش تحریم‌ها علیه ایران را محفوظ می‌دارد.

تردید ندارم مذاکرات به توافق‌ نهایی منجر می‌ شود
حجت‌الاسلام حسن روحانی، رئیس‌جمهور  پس از پایان مذاکرات هفت روزه ایران با گروه 1+5 گفت: آنچه امروز توافق شده بر این مبناست که شرایط توافق ژنو برای چند ماه دیگر باقی بماند تا برای ادامه مذاکرات و رسیدن به توافق نهایی فرصت وجود داشته باشد. این چیزی است که مورد اتفاق همه است. به گزارش تسنیم، وی افزود: ملت ما در این مذاکرات موفق و پیروز بوده و به پیروزی نهایی خواهد رسید. هیچ تردیدی ندارم برای توفیق این راه. روحانی بیان کرد: هیچ راهی برای دنیا وجود ندارد جز مذاکره با ملت ایران و این مذاکره به توافق نهایی منجر خواهد شد؛ حالا امروز یا فردا به توافق خواهیم رسید. وی خاطرنشان کرد: در مذاکرات پشت‌پرده منطق‌ها به هم نزدیک می‌شود که اینجا پیشرفت‌های خوبی بوده است ولی در روی کاغذ آمدن و توافق قطعی، مقداری با هم فاصله داریم.