بازرگان و بنی صدر نفوذ و توطئه علیه آرمانگرایی عملگرایانه امام و امت

حسن بیارجمندی، دانشجو دکتری دانشگاه روابط بین الملل مسکو و کارشناس مسائل بین الملل، در مصاحبه اختصاصی با گلستان24، طی چند یادداشت، موضوع شیعه انگلیسی را بررسی می کند که قسمت سوم آن را در زیر می خوانید:

امام خمینی در طول رهبری نهضت اسلامی بعنوان یک فقیه جامع الشرایط  همواره به مولفه های سلبی(اصول ضد اسلام استعمار زده - حداقلی و یا شیعه انگلیسی  ) و ایجابی(اصول اسلام ناب محمدی «ص» )[ر.ک قسمت 2-3] بعنوان پایه و اساس سیره نظری خویش اهتمام  داشته است و البته با توجه به غیر مبسوط الید بودن ایشان عملا امکان تحقق بیرونی این اصول در جغرافیای آغازین نهضت اسلامی امکان پذیر نبوده است؛تبعید آن حضرت به کشورهای مختلف در طول نهضت اسلامی گذشته از آنکه مبین اعتقاد و التزام عملی این فقیه جامع الشرایط و مرجع تقلید بزرگ شیعیان به این اصول است؛بلکه  دلیل محکمی بر این عدم بسط ید ایشان است.

هرچند تمام این مبارزات نیز برای عملی کردن این سیره نظری است  و امام خمینی بعنوان یک فقیه قائل به فقه سنتی-پویا کاملا به اقتضائات زمان و مکان آشناست و کاملا شرایط زمانی را برای پیاده سازی آنها  رصد می کند. بنابراین امام خمینی را نمی توان در طول نهضت به آرمانگرایی صرف-که بعض افراد ایشان را بدان متهم می کردند-محدود کرد. چراکه همانطور در قسمت پیشین(3) بعنوان نتیجه بیان داشتیم که   نهضت اسلامی امام خمینی(ره) به اعتبار نوع و ابعاد مبارزه آن تک ساحتی و تک بُعدی نیست و ارائه بُعد صرفا ایجایی از مبارزه امام(ره) برای احیای اسلام ناب محمدی(ره) آنهم با ملاحظات اخیر- که منجر به داخل شدن بعض جریانات متظاهر به دایره سلبی آنهم علیه رژیم پهلوی گردید- و حذف بُعد سلبی آن فقط با این ادعا که چهره رحمانی امام(ره) به تصویر کشیده شود؛ نه تنها اجحاف در حق امام بلکه نهضت اسلامی او؛ بجهت به تصویر کشیدن نهضتی ناقص و حداقلی است که حتی در بیشتر موارد دارای وجوه اشتراکی با اسلام استعمار زده-حداقلی و یا شیعه انگلیسی است.

در همین ارتباط نیز هرگز نمی توان بین آرمانگرایی و عملگرایی  امام فاصله ای ایجاد کرد؛ همچنانکه برای خیلی از افراد که امام خمینی را متهم به آرمانگرایی صرف می کردند،پیروزی انقلاب اسلامی بخوبی نشان داد که امام خمینی  از آغاز یک آرمانگرای عملگرا بوده است.

امام خمینی(ره) در چنین روندی و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به افزایش آگاهی های عمومی، فضا را  برای عملی سازی سیره نظری خویش بر خلاف آغاز نهضت[ر.ک قسمت 2] مهیا می بینند؛ موضوعی که ایشان در پیام خویش به مردم مسلمان اصفهان در تاریخ 15/5/ 57 بدان اشاره می کنند:« طرح حکومت اسلامی در عروق مردم ایران ریشه دوانیده است».[1]

بعبارت دیگر بر خلاف آغاز نهضت ، اصلی ترین مولفه ای که خود زمینه اجرای اصول و آرمان های پیش گفته را فراهم می کند و امام در کتاب حکومت اسلامی خود بطور خاص بدان پرداخته و ما در قسمت دوم به تفضیل بدان ها پرداختیم؛ به یک جریان عمومی و خواست ملی-اسلامی مبدل شده است و همانند دیگر جنبش های اسلامی صده اخیر امکان انحراف و شکست در آن نمی‌رود :«آنچه تقریباً در این یکسال واقع شد اینکه کم کم خواسته های ملت به صورت طرحی درآمده و منتهی به این شد، که همان خواسته های صدر اسلام بایستی طرحش ریخته شود.»

اما  با شدت گرفتن نغمه های انگلیسی جریاناتی برای انحراف انقلاب اسلامی از اهداف و مقاصد اصلی خود؛ علاوه بر اولا روشن کردن ماهیت متظاهر این جریانات نفوذ کرده در نهضت ثانیا تعیین مرز نهضت اسلامی با چنین جریاناتی ؛اعتقاد و التزام عملی خود به بدیهی ترین هدف نهضت(اسقاط طاغوت) - که مقدمه تشکیل حکومت اسلامی است- اعلام می کند:«فرقی نیست بین موافقین دولت و آنان که با فرصت‌طلبی و فریب کاری، خود را به صورت مخالف درآورده‌اند و به فریاد برخاسته‌اند و آنان که دم از انتخابات آزاد و عمل به قانون اساسی می‌زنند، زیرا تمام اینها کوشش دارند با این نغمه‌های شیطانی شاه را حفظ کنند.»[3]  ازینرو عملی ترین گام  در این مرحله و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، تدوین پیش نویس قانون اساسی ابتدایی نظام جمهوری اسلامی است که مورد اهتمام ویژه امام  در پاریس قرار می گیرد.هر چند به موازات این اقدام نیز براساس بعض مستندات موجود نهضت آزادی مستقلا نیز وارد شده بود تا قانون اساسی  را براساس نغمه های انگلیسی خود تدوین کند.

امام با شور و شعور راهپیمایان تاسوعا و عاشورای حسینی سال 57 حجت شرعی براو تمام می شود[4] و با وجود تهدیدات جانی،12بهمن 57با سفر به ایران شکوه و عظمت آرمانگرایی عملگرایانه یک امت یکپارچه را در برابر چشم جهانیان به تصویر می کشد و سرآغاز یک پیروزی تاریخ ساز و معرفی اسلام ناب محمدی(ص) با افراختن بلندترین و گسترده ترین پرچم آزادی خواهی جهان یعنی:«نه شرقی و نه غربی؛جمهوری اسلامی» در 22بهمن سال 57 می گردد. 22بهمن نقطه عطف تحقق سیره آرمانگرایی عملگرایانه امام خمینی است.

نقطه عطفی که پژواک جهانی یافت و اردوگاه مستکبرین جهان را به لرزه درآورد و  اردوگاه  امت استعمار زده اسلامی در دو بلوک شرق و غرب را به تامل و بیداری واداشت و به خورشید صبح امیدی برای مسلمانان و آزادیخواهان مظلوم جهان مبدل گشت. در این مرحله پسا پیروزی، بارزترین مولفه رهبری انقلاب تا استقرار نظام جمهوری اسلامی، اعتماد به آگاهی های انقلابی امت اسلامی است - که خود به  رشد و ارتقای آن در روند نهضت کوشیده بود - و دادن فرصت انتخاب و آزادی عمل به امت بر همین اساس است.

در آغازین ماه های پیروزی  انقلاب اسلامی امام خمینی  همچنان استوار و پایدار در مصاحبه های مطبوعاتی داخلی و خارجی خود بر همان اعتقادات و باورهای آرمانی و اصولی خود تاکید می کند و در عمل نیز دست دوستی به سران و رهبران مظلومین جهان دراز می کند و یکی از آزاد ترین فضاها را برای همه پرسی نظام جمهوری اسلامی فراهم می کند و التقاط شرقی و غربی در این نظام سازی را نه با یک کلمه کمتر و نه با یک کلمه بیشتر، به پشتوانه رای ملت نمی پذیرد و فقط و فقط بر تجلی سیره آرمانگرایی عملگرایانه امت اسلامی تاکید می کند:«اصل لزوم تشکیل جمهوری اسلامی را ملت ایران در رفراندوم تاسوعا و عاشورا در سراسر کشور اعلام کرده اند»[5] با اینکه اعتقادم این است که دیگر احتیاج به رفراندوم نیست و مردم مکرر به جمهوری اسلامی رای داده اند ،لکن برای اینکه بهانه ها تمام بشود و شمارش آرا بشود و ما آزادانه باید یک همچون کاری بکنیم تا مردم بدانند ، تا همه عالم بدانند که رای آزاد که مردم می‌دهند، به چه رژیمی می‌دهند. »[6]

 تا جایی که همان جریان متظاهر و در راس آنها رئیس آن ناگزیر به همراهی با اقیانوس امت اسلامی در دهم و یازدهم فروردین سال 58 می گردد و حتی این فرد رای آری خود را به جمهوری اسلامی به نمایش می گذارد!نظامی که بعد از رفراندوم و اعلام تایید قاطبه امت اسلامی اولا بعض همین افراد وابسته مشارکت کننده در تنظیم پیش نویس قانون اساسی آن در توطئه ای آشکار ولایت فقیه را در آن نگنجانده بودند ثانیا بدنبال رفراندوم این پیش نویس بدون جلب نظر خبرگان ملت بودند[7]اما امام علاوه بر تاکید بر جلب نظر خبرگان منتخب مردم، خود با خروج از تهران و عزیمت به قم از اسفند سال 57(فضای رفراندوم) و اقامت تا بهمن سال 58 آزادترین فضاهای تصمیم گیری برای ملت ایران را فراهم ساخت.

نظرات شاذ نمایندگان وابسته به این جریان در مجلس خبرگان قانون اساسی کاملا از ماهیت این جریان و نگاه محدود و حداقلی آنان به جمهوری اسلامی پیداست. نگاهی که تاکنون و با وجود نظر خبرگان ملت و رای ملت بدان تمکین نکرده اند. کاملا پیداست که چه در مرحله و آستانه پیروزی و چه پس از پیروزی تا رفراندوم نظام جمهوری اسلامی و همچنین بررسی قانون اساسی این نظام؛این جریان بدنبال ارائه یک مفهوم حداقلی از انقلاب اسلامی،جمهوری اسلامی،قانون اساسی آن و...بوده است که با اسلام استعمار زده و یا شیعه انگلیسی کاملا تطبیق دارد.اما امام با حاشیه ای که بر پیش نویس قانون اساسی زد بجز عدم اشاره به چرایی فقدان اصل ولایت فقیه تا دعوت به نَفس خویش تعبیر نشود[7]؛عملی ترین اقدام را برای تحقق آرمان های نهضت اسلامی در سیره خود به ثبت رساند و با بررسی و تصویت این اصول و گنجاندن اصل ولایت فقیه توسط خبرگان منتخب مردم و تایید نهایی آن توسط مردم در رفرانداوم قانون اساسی، نظام جمهوری اسلامی بعنوان تجلی آرمانگرایی عملگرایانه امام و امت اسلامی بر خلاف خواست دشمنان داخلی و خارجی تثبیت و استقرار یافت.

جای جای قانون اساسی از مقدمه آن که تبیین کننده روند اصلی نهضت اسلامی و یار و یاوران آن و همچنین نهادهای پیش بینی شده مورد انتظار است تا خود متن اصلی قانون از مبانی آن  و دیگراصول مربوط به ساختارها و نهاد ها و سیاست خارجی که می توان اصول و آرمان های امام و امت اسلامی را بوضوح مشاهده کرد؛دلیل متقنی بر چنین تجلی آرمانگرایی عملگرایانه است. [8]

امام بعد از تثبیت و استقرار نظام جمهوری اسلامی براساس همین قانون اساسی در رهبری نظام جمهوری اسلامی و زعامت مسلمین جهان هیچ گاه تا آخرین روزهای حیات مبارک خویش از سیره آرمانگرایی عملگرایانه خود فاصله نگرفت و در حوادث الواقعه  در روند یاد شده تا رحلتشان،پیوند ناگسستنی آرمان گرایی اسلامی و عملگرایی اسلامی را مبتنی بر اجتهاد و اِعمال ولایت امری خویش  به رخ همگان کشید و نگذاشت بین آنها(آرمان گرایی اسلامی و عملگرایی اسلامی) فاصله ای بیفتد چه باکارشکنی های دولت موقت ( سه بار استعفا )از جمله در مهمترین مرتبه آن یعنی روز ۱۴ آبان ۱۳۵۸ یک روز پس از تسخیر سفارت استکباری آمریکا در تهران  و جالب تر از همه با  رها کردن اقدامات لازم برای1- مقدمات همه‌پرسی قانون اساسی، ۲- مقدمات انتخابات مجلس شورای اسلامی ۳- مقدمات تعیین رییس‌جمهور.

شاید به این دلیل که با وجود چنین اقدام انقلابی علیه بزرگترین لانه ظلم و ستم جهانی و تدوین قانون اساسی اسلام ناب محمدی(ص)امیدی برای پیاده سازی اسلام استعمار زدهِ حداقلی و یا شیعه انگلیسی نیست و تا راه برای اجرای دیگر طرح ها و برنامه ها هموار شود. در اولین گام عنصر غربی جذب شده توسط سازمان جاسوسی ایالات متحده-که با تالیفات بظاهر اسلامی از جمله کتاب «اقتصاد توحیدی» و سخنرانی ها، مصاحبه ها و مناظره های متعدد خود را یک  چهره ای روشنفکر اسلامی معرفی کرده و به شورای انقلاب و نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی نفوذ کرده بود- با استعفای دولت موقت به سمت سرپرست وزارت خارجه و همچنین وزارت امور اقتصادی و دارایی راه می یابد و با یک نمایش سیاسی تمام عیار در اولین انتخابات ریاست جمهوری- که در 5 بهمن 1358 برگزار شد- به عنوان اولین رئیس جمهور اسلامی ایران انتخاب می گردد!

امام انسان شناس و ژرف اندیش در مراسم تنفیذ طی سخنانی فرمودند: «من از آقای بنی‌صدر می‌خواهم که مابین قبل و بعد از ریاست جمهوری در احوال روحی‌شان تفاوتی نباشد». ایشان افزودند: «تنفیذ و نصب اینجانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی‌.اما او پس از آن با اقداماتی چون1- ایجاد جنگ روانی تمام عیار علیه  جریان مومن انقلاب اسلامی   2- ایجاد دوقطبی در کشور3- همسویی با  معاندین، لیبرال ها  و منافقین 4- همگرایی با کشورهای بیگانه و ظالم 5- سوزاندن فرصت جایگاه مهمی چون ریاست جمهوری و فرماندهی کل قوا و...تبدیل آن به بزرگترین تهدید داخلی و درون نظام جمهوری اسلامی و...

بهترین تفسیر فضای حاکم و دو قطبی یاد شده در نامه دلسوزانه و سراسر ارادت یک شاگرد نسبت به استاد و امام خویش یعنی حضرت آیت الله دکتر شهید بهشتی  منعکس شده است که بوضوح می توان خطوط اصلی اسلام استعمارزدهِ حداقی-یا شیعه انگلیسی را در یکی از دو قطب مورد انتقاد این شهید بزرگوار دید. امام به تجربه سیره نظری و عملی شان  در چنین شرایطی دو شاخص عمده را لحاظ کردند اول صبر بر حق و پایداری بر آن دوم فراهم کردن فضا برای افزایش آگاهی های عمومی امت خود تا فراهم شدن شرایط لازم جهت اتخاذ تصمیمی که دارای وصف«امام و امت» باشد.

تاریخ نشان می دهد که امام علی رغم میل باطنی خود و با وجود شناخت نسبت به افراد، تنها به دلیل رای و نظر مردم  تمکین نموده است:« و الله قسم، من با نخست‌وزیری بازرگان مخالف بودم ولی او را هم آدم خوبی می‌دانستم. و الله قسم، من رای به ریاست جمهوری بنی‌صدر ندادم و در تمام موارد نظر دوستان را پذیرفتم.».اما این دو دولت پایه های دولتی را تشکیل می دهند که با معیارهای یک دولت اسلامی فاصله داشته و به نماد و مظهر دولت های غیر اسلامی در درون نظام اسلامی مبدل می شوند ؛بنحوی که همانطور دولت اسلامی شهید رجایی شاخصی برای  دولت های اسلامی مبدل می گردد،این دولت ها(بازرگان و بنی صدر) نیز شاخصی برای دولت های غیر اسلامی براساس مولفه های اسلام استعمار زده ِحداقلی و یا شیعه انگلیسی تبدیل می شوند .

نتیجه این قسمت  آنکه تفسیر انقلاب اسلامی، نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی آن- که همگی تجلی آرمانگرایی عملگرایانه اسلامی  امام و امت هستند- بدون رمزگشایی از این منظومه اجتهادی توامان امام در چارچوب های آرمانگرایی اسلامی و عملگرایی اسلامی ؛ یک تفسیر انحرافی است که ما را یا وارد تحجر حجتیه ای و یا التقاط شرقی و غربی (اسلام استعمار زده حداقلی یا شیعه انگلیسی) خواهد کرد.تجربه تشکیل دو دولت موقت و بنی صدر نشان داد که حتی در درون نظام جمهوری اسلامی امکان نفوذ و بازسازی این جریان انگلیسی – آمریکایی وجود دارد. ما با توجه به تاثیر گذاری این دولت ها در ادوار مختلف و بعضا ایجاد توقف و انحراف مقطعی از اصول و آرمان های اسلام ناب محمدی؛در قسمت بعدی اصول و مبانی نظری این دولت ها را در مقایسه با مولفه های سلبی و ایجابی مورد نظر امام خمینی مورد نقد و بررسی قرار خواهیم داد.

 1 - صحیفه نور ، جلد دوم ، ص 87 پیام امام بر مردم مسلمان اصفهان 15/5/57

 2 - همان ،جلد سوم، ص 116 مصاحبه با خبرنگار مصری 21/8/57

 3- همان ، جلد 2، ص 113 پیام مورخه57/7/16. ما … به خواست خداوند تعالی تا بر چیده شدن بساط ارتجاعی شاهنشاهی و بر پا کردن حکومت عدالت گر اسلامی دست از مبارزه بر نمی‌داریم تا حکومت دموکراسی به معنی واقعی جایگزین دیکتاتوری ها و خونریزی ها شود . همان ، جلد دوم ، ص 62-63 مورخ 29/2/57

4 - همان، ص 175، مصاحبه با خبرنگار اکونومیست 18/10/57 همچنین ر.ک به همان ص 182 مورخ 19/10/57 ، ص 213 مورخ 23/10/57

5- همان، ص 175، مصاحبه با خبرنگار اکونومیست 18/10/57 همچنین ر.ک به همان ص 182 مورخ 19/10/57 ، ص 213 مورخ 23/10/57

 6- همان ،جلد پنجم،همان، ص 30بیانات امام خمینی در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی 15/11/57

7- برای مطالع بیشتر ر.ک به ولایت فقیه و پیش نویس قانون اساسی،حسن بیارجمندی،فصلنامه علوم سیاسی

8- برای مطالع بیشتر ر.ک به  مفهوم جمهوری اسلامی در اندیشه امام خمینی،حسن بیارجمندی،فصلنامه علوم سیاسی