درس­‌های تاریخی همکاری های ایران و روسیه

به گزارش گلستان24،ماهیت و چشم انداز همکاری های ایران و روسیه در سوریه از جمله تحولات مهم خاور میانه و جهان بوده که با ورود رئیس جمهور روسیه به کشورمان و دیدار با رهبر معظم انقلاب وارد مرحله نوین خود شده است. این دیدار که همزمان با نشست سران کشور های صادر کننده گاز در تهران برگزار شد از مهمترین حوادثی  است که رسانه های بین المللی به بازتاب آن پرداختند.

در این دیدار مهم، بین المللی رهبر معظم انقلاب، به استقبال از گسترش بیشتر همکاریهای دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی ایران و روسیه پرداخت، از حضور تأثیرگذار مسکو در مسائل منطقه‌ای به‌ویژه سوریه تمجید کرد و آقای پوتین را به عنوان شخصیت برجسته‌ دنیای امروز توصیف کرد. ایشان با اشاره به همکاری جدید تهران و مسکو در عرصه‌های سیاسی و امنیتی، مواضع رئیس‌جمهور روسیه به‌ویژه در یک سال و نیم اخیر در مسائل مختلف را، خیلی خوب و مبتکرانه خواندند و خطاب به پوتین گفت: آمریکایی‌ها همیشه تلاش می‌کنند رقبای خود را در موضع انفعال قرار دهند اما شما این سیاست را خنثی کردید.

اما مهمترین بعد از سخنان رهبر انقلاب به آمریکا و موضع گیری آنها در رابطه با سوریه و منطقه خاور میانه مربوط بود. ایشان تصریح کردند آمریکایی‌ها در نقشه‌ای بلندمدت، درصددند با تسلط بر سوریه و سپس گسترش کنترل خود بر منطقه، خلأ تاریخی تسلط نداشتن بر خاور میانه را جبران کنند که این نقشه تهدیدی برای همه ملتها و کشورها به‌ویژه روسیه و ایران است.

حضرت آیت الله خامنه‌ای اصرار آمریکایی­ها بر رفتن بشار اسد یعنی رئیس‌جمهور قانونی و منتخب مردم سوریه را از جمله نقاط ضعف سیاستهای اعلامی واشنگتن دانستند و افزودند: رئیس‌جمهور سوریه در انتخاباتی سراسری رأی اکثر مردم سوریه را با دیدگاههای «سیاسی، مذهبی و قومی مختلف» به‌دست آورده و امریکا حق ندارد این رأی و انتخاب مردم سوریه را نادیده بگیرد.

آقای پوتین نیز اشاره به نزدیکی و اهمیت مواضع دو کشور در موضوع سوریه بر حل سیاسی بحران سوریه و برگزاری انتخاباتی آزاد تاکید کرد. پوتین با قدردانی و تایید مواضع مقام معظم رهبری، گفت: آمریکایی‌ها می‌خواهند اهداف محقق نشده خود در میدان درگیریهای سوریه را پای میز مذاکره پیگیری کنند و ما مراقب این مسئله هستیم.

ولادیمیر پوتین با تأکید بر ادامه حملات این کشور به گروههای تروریستی در سوریه،  همکاری و همفکری تهران مسکو را درباره روند حل سیاسی مسئله سوریه کاملاً ضروری خواند و گفت: کسانی که در جهان ادعای دموکراسی دارند نمی‌توانند با انتخابات در سوریه مخالفت کنند.

بعد از این دیدار و در جریان ملاقات پوتین با حسن روحانی ٧ سند و یادداشت تفاهم همکاری امضا شد و دو طرف بر تعمیق همکاری ها تاکید کردند. همه اینها مسائل در حالی است که با همه اقدامات دور طرف با موضوع سوریه روابط دو کشور وارد فاز نوینی شده است.

***** فاز نوین همکاری های ایران و روسیه

فاز نوین روابط ایران و روسیه که به دنبال اعمال تحریم های غرب علیه مسکو آغاز شده و با نقش مثبت روسیه در سوریه به اوج خود رسیده اهمیت بسیاری در مناسبات و تحولات فعلی منطقه خاور میانه داشته و اوضاع سوریه را دگرگون کرده است. همین مسئله سبب شده سفر اقتصادی پوتین به ایران به مهمترین رویداد بین المللی بدل شود و به صدر اخبار بین المللی بدل شده است.

این مسئله در بیانیه کرملین قبل از سفر پوتین جلوه داشت و روس ها تاکید کردند، یکی از موضوعات مهم که در دیدارهای پوتین مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت بحران سوریه است. کرملین در بیانیه ای که درباره سفر پوتین به تهران منتشر کرده آورده است: روابط ایران و روسیه به سطح مشارکت راهبردی ارتقاء یافته و در عرصه‌های مختلف به‌سرعت گسترش می‌یابد... انتظار می‌رود دو طرف درباره تمام مسائل همکاری‌های دوجانبه از جمله اقتصادی و بازرگانی، سرمایه‌گذاری، انرژی هسته‌ای، استخراج و بهره‌برداری از میدان‌ها نفت و گاز و همکاری‌های فنی، نظامی و نیز مسائل مهم بین‌المللی شامل حل‌ و فصل سیاسی بحران سوریه، اجرای برجام و مبارزه با تروریسم به‌ویژه داعش مذاکره و تبادل‌نظر کنند.

اگر چه به نظر نمی رسد در کوتاه مدت نباید انتظار جدی درباره حل بحران سوریه (به سبب شدت درگیری ها، وجود انواع و اقسام گروه های تروریست، نبود مخالفان دموکراتیک، تعدد بازیگران تاثیرگذار منطقه ای و بین المللی با منافع گاهاً متضاد و...) را داشت اما وجود نیروهای مستشاری ایران و حملات هوایی روس ها در صحنه میدانی نبرد بسیار تعیین کننده خواهد بود و در ادامه نیز بدلیل ناامنی های گسترده در اروپا، کشورها در توافق بر ایجاد آتش بس و آغاز فرایند سیاسی تحت فشار قرار خواهند گرفت و در این بین قدرت دیپلماسی کشورمان در آینده بسیار تاثیرگذار خواهد بود.

این در حالی است که روسیه بعد از سقوط صدام حسین و معمر قذافی که روابط نزدیکی با آنها داشتند، جایگاه خود را در خاورمیانه و شمال آفریقا تا حد زیادی از دست داده بود اما در حال حاضر با نزدیک شدن بیشتر به مصر تا حدی جبران مافات کرده و بسیار بعید هم است راه حلی در سوریه که مورد موافقت آنها نباشد به سرانجام مطلوبی دست پیدا کند.

لذا اهمیت دیدار پوتین با رهبر معظم انقلاب حالی است که در دو سال اخیر روسیه و جمهوری اسلامی ایران موضع بسیار نزدیکی داشته و این مسئله در رابطه با سوریه و وضعیت فعلی آن جلوه ویژه ای داشته است. همکاری های ایران و روسیه در سوریه و حمایت از دولت قانونی این کشور به حدی اهمیت دارد که به تعبیر کارشناسان بین المللی، همکاری نظامی روسیه با ایران توازن قوا در منطقه را بر هم زده  ضربات سنگینی به داعش و حامیان آنها وارد کرده است.

در راستای تحول صورت گرفته، موضع جمهوری اسلامی ایران و دولت قانونی روسیه تقویت شده و موضع کشور های حامی تروریسم از کناره گیری بی قید و شرط بشار اسد به برگزاری انتخابات و دوره انتقالی تقلیل یافته است.چراکه با حمایت های هوایی روسیه ارتش سوریه به پیشروری های قابل توجهی دست یافته، داعش شکست سختی خورده  و بسیاری از تروریست های تکفیری نیز مواضع خود را از دست داده اند.

اما مقامات و رسانه های غربی و عربی بارها از اتحاد و ائتلاف دو کشور ایران و روسیه در موضوع سوریه ابراز نگرانی کرده و درصدد هستند با تحلیل و گزارش های منفی و جهت دار، آینده ای به شدت تیره و تار برای آن ترسیم کنند تا بهتر بتوانند به اهداف خود که مهمترین آنها برکناری بشار اسد و در نتیجه تلاش برای تضعیف و کنترل حزب الله لبنان است دست پیدا کنند. به همین دلیل دائماً عنوان می کنند که رقابت های اقتصادی بر سر فروش نفت و گاز به اروپا، بی اعتمادی گسترده و رویکردهای ایدئولوژیک متضاد در نهایت اتحاد روسیه و ایران در سوریه را از بین خواهد برد. چراکه نزدیکی دو کشور موجب کاهش نفوذ غرب در منطقه بوده است.

لذا کشور های غربی عامدانه تلاش دارند تا با پررنگ کردن تضادهای منافع، دو کشور را از هم دور کنند تا در فرایند انتقال قدرت سیاسی در سوریه، بشار اسد را حذف کنند و حکومتی مطیع بر سر کار بیاورند.

*****درس­های تاریخی همکاری های ایران و روسیه

تاکید رهبر انقلاب بر مواضع یک سال و نیم گذشته روسیه در مسائل مختلف، نشان از هوشیاری معظم له و عدم فراموشی سیاست روسیه در سالهای گذشته علیه ایران دارد.  هر چند که پوتین در این دیدار  گفته «ما متعهدیم که بر خلاف برخی‌ها به شرکایمان از پشت خنجر نزنیم و هیچ‌وقت در پشت پرده اقدامی بر ضد دوستانمان انجام ندهیم و اگر اختلافی هم داشته باشیم، با صحبت به تفاهم برسیم» اما تاریخ روابط کشورمان با روسیه دارای نقاط و پند­های قابل تعاملی است. یکی از نکات ضروری، توجه به این اصل است که «هیچ دوست و دشمنی در فضای بین المللی، دائمی نیست و این اهداف و منافع مشترک است که به نوع روابط دو یا چندجانبه واحدهای ملی شکل می‌دهد.»

روسیه در برخی برهه های تاریخی سیاست های مستقلی نداشته و تحت تاثیر فشار کشور های غربی قرار گرفته است. این شکور در طول تاریخ روابط با ایران چه پیش از انقلاب اسلامی و چه پس از آن نشان داده تحت تاثیر افشار کشور های غربی به خصوص ایالات متحده است. برای نمونه موافقت با صدور رای علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل در چند نوبت، جلوگیری از انتقال تجهیزات لیزری خریداری شده توسط کشورمان، عدم تحویل سیستم دفاع موشکی اس-300 ، جلوگیری از ادامه تحصیل دانشجویان ایرانی رشته فیزیک هسته ای و رشته های مشابه در دانشگاههای روسیه، تضییع حقوق ایران در دریای خزر، قفقازجنوبی و آسیای مرکزی و... تنها گوشه ای از رفتار روس ها علیه ایران در سال های نه چندان دور بوده است.

همه این سیاست های متناقض در حالی در سابقه تاریخی دو کشور وجود دارد که برخی اعتقاد دارند روسیه ایران را به عنوان ابزاری برای فشار به غرب مورد سوء استفاده تاریخی قرار داده است.

لذا اکنون و به خصوص پس از بحران اوکراین و ضعف روسیه در خاورمیانه که روسیه را به  سمت ایران کشانده و خواستار انعقاد قراردادهای کلان اقتصادی میان دو کشور شده و به نوعی دوباره دست دوستی به سوی کشورمان دراز کرده، قطعا بی ارتباط با تنش در روابط این کشور با غرب نیست که این هم خود نشانه ای از نگاه ابزارگرایانه این کشور به بهبود روابط با ایران است.

بر این اساس ضروری است در دوران جدید که روسیه بنا به نیاز به سمت ایران چرخش پیدا کرده است با هوشمندی، روابط با این کشور به گونه ای تنظیم شود که در وادی عمل، دو کشور نفع مشترکی ببرند و ایران به کارت بازی روس‌ها بدل نشود.

در بعدی دیگر واقعیت این است که روسیه امروز به دلیل سیاست های خود در اوکراین و الحاق کریمه به خاک خود برخلاف تمام معاهدات بین المللی با مشکلاتی زیادی مواجه بوده و امروز روسیه تحت تهدید های غرب قرار گرفته است. در حالی که پیش از این کشور پیش از هر کشوری در انعقاد و عقد قرارداد تحریم‌های بین‌المللی ایران نقش داشت، و سود جویی زیادی از تحریم های ظالمانه غرب علیه کشورمان نصیب خود کرد. روسیه در رابطه با بحث مربوط به تحریم موشک‌ها و مسائل مربوط به نیروگاه بوشهر و تکنولوژی‌هایی که در مقاطعی به ایرانی‌ها فروختند و بعد آن را انکار کرد آسیب های جدی به امنیت کشورمان زد. لذا همه اینها موضوعاتی است که در حافظه تاریخی مناسبات دو کشور باقی مانده است.

/سراج24