پاسخ یاران روحانی به «تهدید» اصلاح‌طلبان چیست؟

1. جایگاه حزب اعتدال و توسعه

پاییز 1378 در دورانی که هاشمی رفسنجانی زیر تیغ یاران رییس دولت اصلاحات قرار داشت؛ حامیان وی بال راست او در سپهر سیاست کشور را فعال کردند؛ به گفته سید حسین موسویان حزب اعتدال و توسعه در ضدیت با فضای یاران رییس دولت اصلاحات شکل گرفت؛ وی در همین راستا گفت: «در جناح اصلاح‌طلب یک جریان افراطی در همان اول کار آقای خاتمی وجود داشت و عجیب هم بود وقتی من با آقای خاتمی تنهایی صحبت می‌کردم از رفتارهای افراطی تیم اصلاح‌طلب خودش به شدت دلخور بود. نه همه اما از افراطی‌های تیم‌اش واقعاً دلخور بود. این امر باعث شد که ما به فکر یک جریان اعتدال بیافتیم. در میان این افراد من بودم، آقایان علی جنتی، محمد واعظی، نوبخت، بانک، شیخ عطار و... هم حضور داشتند. این بچه‌هایی بودند که ما با هم تأسیس حزب را پیگیری می‌کردیم.»[1] هرچند پس از تشکیل این حزب زیر سایه برادر بزرگ‌تر خود حزب کارگزاران سازندگی فعالیت سیاسی خود را ادامه داد.

غلامعلی دهقان، سخنگوی حزب اعتدال و توسعه، حجت‌الاسلام روحانی را پدر معنوی حزب معرفی و در همین راستا اظهار داشت: «ما که اشاعه دهنده تفکر آقای روحانی هستیم، همیشه نگاهمان این بوده و امیدواریم در آینده حزب بر این سیاق عمل کند تا ما بتوانیم در اداره کشور از تمام ظرفیت‌های کشور استفاده کنیم و کشور ما به آن نیاز دارد.»[2] پس از پیروزی حجت‌الاسلام روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم این حزب از سایه برادر بزرگ‌تر خود خارج شد و جایگاه خود را در میان احزاب با حضور آقایان نوبخت، ترکان، واعظی، نعمت زاده و بانک در پست‌های کلیدی در دولت یازدهم ارتقا بخشید.

2. شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاحات

بالاخره جلسات هماهنگی با پیامک برگزار شد و محمدرضا عارف با وجود مخالفت‌های حزب کارگزاران سازندگی بدون رأی‌گیری بر مسند ریاست شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاحات رسید. محمدرضا عارف پذیرش این مأموریت را با یار کمکی آغاز کرد و سید حسن رسولی، جعفر توفیقی، صادق بناب، الهه کولایی، سید مهدی نادمی و محسن مهر علیزاده برای افزایش وزن یاران عارف به شورای اضافه شدند تا فرجام تلخ خرداد 92 تکرار نشود.

3. حامیان دولت اولین خروجی شورای سیاست‌گذاری

شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاحات پس از کش‌وقوس‌های فراوان بالاخره تشکیل شد اما در دو مورد یاران دولت از اعضای آن شکوه داشتند؛ اصلاح‌طلبان سهم مناسبی برای پاستور نشینان در نظر نگرفته بودند و آنان را در رأس شورا قرار نداده بودند و از سوی دیگر فهم مشترک نسبت به چگونگی مناسبات با طیف همسو اصولگرایان با دولت میان آنان و شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاحات نبود؛ به‌نحوی‌که غلامعلی دهقان سخنگوی حزب اعتدال و توسعه اخیراً به روزنامه آرمان درباره احتمال ائتلاف میان اعتدالیون و اصلاح‌طلبان با اشاره به اظهارات اخیر موسوی لاری درباره رقابت با گروه‌های مختلف گفت: «آقای لاری اخیراً اعلام کرده‌اند با طیف لاریجانی رقابت می‌کنم نه شراکت. این در حالی است که ما اعتدالیون معتقدیم باید با طیف آقای لاریجانی به‌جای رقابت شراکت کنیم. به همین دلیل تصمیم گرفتیم که ضمن ستایش حسن ظن دوستان شورای هماهنگی و شورای راهبردی اصلاح‌طلبان رسماً در ستاد انتخاباتی دوستان اصلاح‌طلب حضور نداشته باشیم»[3] بنابراین اولین و بدترین خروجی شورای عالی سیاست‌گذاری را یاران دولت لقب گرفتند.

4. تقابل دولت - اصلاحات؛ سطح نزاع به انتخابات ریاست‌جمهوری 96 رسید

ابتدا اصلاح‌طلبان بنا را بر «هشدار» نسبت به رفتار حامیان دولت نهادند تا شاید آنان نسبت به رفتار واگرایانه خود تجدیدنظر کنند؛ در همین راستا جواد اطاعت، از اعضای سابق اعتماد ملی، اظهار داشت: «حامیان دولت تجربه رایحه خوش‌خدمت را تکرار نکنند»[4] و همچنین دیگر عضو این حزب حجت‌الاسلام رسول منتجب نیا گفت: «تصمیم حزب اعتدال و توسعه برای دادن لیست جدا از اصلاح‌طلبان را به صلاح دولت نمی‌دانم ولی بالاخره آن‌ها به این جمع‌بندی رسیده‌اند و نظر آن‌ها مهم است... اگر اصلاح‌طلب‌ها از دولت فاصله بگیرند برای دولت مشکل به وجود خواهد آمد»[5]

اما با تصمیم جدی عبور حزب اعتدال و توسعه از شورای سیاست‌گذاری اصلاحات؛ رنگ «هشدارها» به «تهدید» تغییر پیدا کرد؛ محمدرضا عارف، رئیس شورای عالی سیاست‌گذاری انتخاباتی اصلاح‌طلبان، درباره تعامل جریان اعتدال با اصلاح‌طلبان در انتخابات مجلس، گفت: «توصیه ما به دوستانمان در جریان اعتدال این است که همان‌گونه که در انتخابات 92 با وحدت و همگرایی موجب پیروزی آقای روحانی شدیم در انتخابات مجلس هم بهتر است با ارائه یک لیست واحد زمینه‌ساز پیروزی تفکر اصلاح‌طلبی و اعتدال‌گرایی شویم و تدبیر حکم می‌کند دوستان جریان اعتدال راه خود را از اصلاح‌طلبان جدا نکنند تا انشا الله در انتخابات ریاست جمهوری سال 96 هم با مشکلاتی روبه‌رو نشویم.»[6] این سطح از تهدید که انتخابات ریاست‌جمهوری 96 را مدنظر قرار داده است نمایانگر عمق و دامنه شدید ضریب واگرایی میان حامیان دولت و اصلاح‌طلبان است؛ اصلاح‌طلبان عبور حامیان دولت از ایده همگرایی رییس دولت اصلاحات را به‌منزله «جدایی همیشگی» دانستند با هشدار نسبت به مشکلات انتخابات ریاست‌جمهوری از هم‌اکنون یک دوره بودن پاستور نشینی حسن روحانی را کلید زدند.

5. سناریوهای پیش‌رو حامیان دولت

· قربانی انتخاباتی برادر بزرگ‌تر؛ برتری کارگزاران سازندگی بر اعتدال و توسعه

همواره حزب کارگزاران سازندگی و حزب اعتدال و توسعه در مختصات سیاسی کشور، دو بال چپ و راست هاشمی رفسنجانی یاد می‌شوند. شاهین اقبال در انتخابات 92 با حمایت پدر معنوی حزب کارگزاران سازندگی بر دوش برادر کوچک‌تر، حزب اعتدال و توسعه، نشست و کارگزارانی‌ها معاونت اولی را کسب کردند. برادر بزرگ‌تر انتخابات مجلس دهم را پله دوم برای حضور گسترده‌تر در ارکان نظام تلقی می‌کند به‌نحوی‌که خواهان محوریت در میان اصلاح‌طلبان برای کسب سهم بیشتر از اعضای لیست آنان در انتخابات آتی است؛ در همین راستا اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور و رییس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی در کاخ سعدآباد اظهار داشت «کارگزاران دارای دو ویژگی مثبت است؛ نخستین ویژگی آن کار حزبی قوی است. این حزب در این امر تجربیات خوبی دارد. دومین ویژگی هم ارتباط و نزدیکی آن به دولت است. کارگزاران تا پیش‌ازاین تلاش می‌کرد که نقش میانجی را در معادلات سیاسی ایفا کند. به نظر می‌رسد کارگزاران امسال باید این نقش را بیش‌ازپیش ایفا کند؛ زیرا امسال سال انتخابات است. اگر مجلس خوبی شکل نگیرد کار دولت ناتمام خواهد بود.»[7] اما شرایط فعل شورای سیاست‌گذاری اصلاحات به سود آنان نیست و علاوه بر عدم کسب محوریت اصلاح‌طلبان، بسیار از اعضای آنان به دلیل اختلاف با دیگر اصلاح‌طلبان مسلماً در لیست حضور ندارند؛ این شرایط باعث شده است که حزب اعتدال و توسعه برای جبران پیروزی انتخابات 92 به یاری برادر بزرگ‌تر بشتابد پس میان این دو بال «ائتلاف تاکتیکی» رخ بدهد به صورتی که با تهدیدهای خروج اعتدال و توسعه از شورای تصمیم‌گیری اصلاحات بستر برای چانه‌زنی حزب کارگزاران سازندگی برای حفظ پیوند دولت - اصلاحات شکل بگیرد و بار دیگر کارگزارانی‌ها با شرایط تحمیلی به دیگر احزاب اصلاح‌طلب، محوریت آنان را بر عهده بگیرند و زمین‌بازی بزرگ‌تری را برای خود متصور باشند و حزب اعتدال و توسعه به نظر برادر بزرگ‌تر تمکین کند و نقش قربانی انتخاباتی آنان را قبول کند.

· پذیرش انفعال حامیان دولت؛ بسترسازی برای عبور از روحانی

سناریو دیگر پیش روی یاران قدیمی روحانی عقب‌نشینی از فشارهای همه‌جانبه اصلاح‌طلبان است؛ به‌نحوی‌که بار دیگر اصلاح‌طلبان از بدنه اجتماعی خود به‌عنوان ابزاری برای مطالبه گری سیاسی از دولت یازدهم استفاده کنند؛ این بار با سطح هشدار محمدرضا عارف شمشیر داموکلس اصلاحات از فراز به نزدیکی گردن دولت رسیده است و این «تهدیدها» از سوی پاستور نشینان جدی تلقی شود و برای جلوگیری از شکاف میان سه‌ضلعی قدرت (هاشمی- روحانی- رییس دولت اصلاحات) عطای مجلس دهم را به اصلاحات ببخشند؛ اما این تصمیم از سوی حامیان دولت آغازگر عبور جدی اصلاح‌طلبان از روحانی است و ایده «رحم اجاره‌ای» از سوی آنان محقق می‌شود زیرا اصلاح‌طلبان با کسب کرسی‌های بهارستان سودای پاستور را پس از 12 سال فراغ در سر می‌پرورانند.

· عبور از اصلاحات؛ هویت‌سازی جدید حامیان دولت

پیروزی حزب اعتدال و توسعه در انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم محصول حمایت اصلاح‌طلبان بود؛ آنان شعار «اعتدال» را بدون هویت گفتمانی در دوران زودگذر انتخابات مطرح کردند که با اقبال عمومی همراه شد اما عدم معنایابی دال‌ها و مدلول‌های گفتمان اعتدال به دلیل پرونده هسته‌ای از سوی پاستور نشینان به تأخیر افتاد؛ انتخابات مجلس دهم فرصت مناسبی برای تبیین مختصات اعتدال در ساحت اندیشگانی سیاست کشور است زیرا هر روز گفتمان اعتدال از سوی جریان نو اصلاح‌طلبی به «روش» عمل تقلیل می‌یابد.

پاستور نشینان فصل انتخابات مجلس شورای اسلامی را بهترین فرصت برای معنادهی به گفتمان اعتدال تلقی می‌کنند و با انتشار لیستی مجزا بستر را برای ایجاد مرحله هویت‌سازی مهیا می‌کنند زیرا از این طریق با افزایش وزن سیاسی و کسب سرمایه اجتماعی مستقل از زیر پرچم اصلاحات خارج می‌شوند و از سوی دیگر مرحله عبور از افزایش مطالبات اصلاح‌طلبان و هشدارهای از جنس محمدرضا عارف کلید می‌زنند.

مسلماً اصلاح‌طلبان در مقابل این رفتار سکوت نمی‌کنند و اولین گام آنان این است که معنای اعتدال را فراتر از حامیان دولت توصیف کنند به‌نحوی‌که سید محمود میرلوحی از نزدیکان رییس دولت اصلاحات در روزنامه آرمان امروز نوشت: «جریان اعتدال منحصر به حزب اعتدال و توسعه نیست و حامیان اعتدال‌گرای دولت گسترده‌تر از این حزب هستند.»[8] و همچنین علی شکوری‌راد، فعال اصلاح‌طلب و دبیر کل حزب اتحاد ملت نیز اخیراً گفته است:‌ «حزب اعتدال و توسعه به تنهایی بیانگر اعتدال نیست»[9] مسلماً سطح این پاسخ‌ها جدی‌تر و به انتخابات ریاست‌جمهوری 96 خواهد رسید.

مشرق