آیا پوتین، بشار اسد را تنها گذاشت؟

به گزارش گلستان24،  خبر دستور ولادمیر پوتین رئیس جمهور روسیه مبنی بر خروج قاطبه ی نیروهای مسلح کشورش از سوریه، جامعه ی بین المللی را در بهت و حیرت فرو برد، امری که پیش از آن از و به چنین سرعتی از سوی هیچ یک از کارشناسان حوزه بین المللی قابل تصور نبود.

سرعت انتشار خبر فوق و فوریت آغاز خروج نظامیان روس از سوریه به حدی بود که رهبران جهانی را در حیرت فرو برده است. مقامات آمریکایی هم چنان از ارائه واکنشی صریح نسبت به این خبر امتناع ورزیده و محتاطانه با آن برخورد نموده اند. جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید در این باره گفته است:‌ "باید صبر کنیم و ببینیم نیات روسیه دقیقا چیست." مخالفین بشار اسد اسد نیز تلویحا از انتشار این خبر اظهار رضایت نموده اند. سلیم مُسلط، یک سخنگوی ارشد مخالفان حکومت سوریه با تاکید بر ضرورت توجه به آنچه در مناطق جنگی می‌گذرد گفت: "در هر حال خارج کردن نیروهای روسی مثبت است."

در ایران و سوریه اما واکنش ها به این اقدام روسیه منفی نبوده است. محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان در اولین موضع گیری در این باره اظهار داشته است که "این موضوع نشانه مثبتی در روند آتش‌بس است". وزیر خارجه ایران که در کانبرا به سر می‌برد، در کنفرانسی خبری همراه همتای استرالیایی خود، در واکنش به اعلام خبر خروج بخشی از نیروهای نظامی روسیه از سوریه، گفته "این واقعیت که آتش‌بس شکننده در سوریه حفظ شده، خبر خوبی است". به گفته وزیر خارجه ایران، این موضوع چیزی‌ست که تهران طی سه سال گذشته خواستار آن شده بود.

 ریاست جمهوری سوریه نیز با انتشار پیامی ضمن تکذیب اختلافات با مسکو اعلام کرد: "خروج نیروهای روسی از سوریه پس از اعلام آتش بس در کشور بررسی شده و سنجیده است." به نوشته روزنامه فرامنطقه‌ای رای الیوم، ریاست جمهوری سوریه در بیانیه‌ای اعلام کرد: "آنچه در رسانه‌ها و پایگاه‌های اجتماعی درباره وجود اختلاف میان روسیه و سوریه به دنبال تصمیم مسکو برای خروج نیروهایش منتشر شده حقیقت ندارد و هیچ گونه اختلافی میان مسکو و سوریه نیست."

در این بیانیه آمده است: ریاست جمهوری سوریه تاکید می‌کند که این موضوع با هماهنگی کامل میان طرف سوری و روسی صورت گرفته و اقدامی است که با توجه و دقت زیادی پس از تحولات میدانی اخیر به ویژه اعلام آتش بس صورت گرفته است. ما تاکید می‌کنیم که سوریه و روسیه مثل قبل همچنان به همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم در هر جای سوریه که باشد می‌پردازند.

وزارت دفاع روسیه در همین باره و پیرو دستور ولادمیر پوتین از آغاز روند خروج نیروهایی نظامی خود از سوریه از امروز خبر داده است. ولادمیر پوتین پیشتر از وزارت خارجه خواسته بود که توامان با خروج نیروهای نظامی بر شدت اقدامات و رایزنی های بین المللی بیافزاید.

نکته ای که اکنون اذهان بسیاری را مخدوش نموده است آن است که به واقع هدف اساسی روسیه از اعلام خبر خروج آنی نیروهای نظامی اش از سوریه چیست؟ آیا روس ها به اهداف خود در سوریه دست یافته اند و یا آن که پشت پرده به معاملاتی با طرف آمریکایی و برخی قدرت های منطقه ای هم چون عربستان سعودی و ترکیه دست یافته اند. در باب چرایی این امر نکاتی قابل ذکر است:

1. احیای نقش بشار اسد در معادلات سوریه: تحولات سوریه تا پیش از مداخله نظامی روس ها در سوریه حاکی از آن بود که نیروهای وفادار به بشار اسد توامان در چندین جبهه در حال نبرد با گروه های متعدد سکولار و سلفی مسلک بوده اند، فرایندی که ضمن فرسایش ارتش سوریه، زمینه عقب نشینی های گسترده را برای نیروهای دولتی فراهم آورده بود.

فعالیت گسترده معارضین اسد، حمایت مدام تسلیحاتی ترکیه، سعودی و قطر از آن ها و رایزنی های بین المللی ایالات متحده و اتحادیه اروپا، عملا بشار اسد را تا مرز سقوط کشانده بود. شرایط فوق پوتین را مجاب ساخت تا با مداخله نظامی به احیای قدرت اسد به عنوان بخشی از راه حل آتی سوریه کمک نماید.

بر همگان واضح است که از زمان آغاز حملات هوایی روس در سوریه، نیروهای دولتی و شبه نظامیان وفادار به آن ها نه تنها از لاک دفاعی بیرون آمده بلکه بر میزان حملات خویش افزوده و دستاوردهای گسترده ای را در جبهه های جنوبی (درعا) و شمالی (حلب) از آن خود نمودند، امری که مخالفین وی را ناگزیر به گفتگو با دولت نمود.

حال و بر خلاف ماه های پیشین، قدرت نیروهای دولتی و جایگاه بشار اسد به عنوان بخشی از معادله آتی از سوی تمامی طرفین درگیر به رسمیت شناخته شده و روس ها با آگاهی از این واقعه و تداوم احتمالی آتش بس مبادرت به خروج از سوریه نموده اند.

2. پایداری آتش بس: تداوم پنج ساله جنگ داخلی سرانجام طرفین درگیر را با میانجی گری سازمان ملل متحد، آمریکا و روسیه مجاب ساخت تا بر سر میز گفتگو آمده و طرحی برای آینده سوریه ترسیم نمایند. طرف روس احتمالا و با توافق پنهانی صورت گرفته مبنی بر تداوم روند آتش بس با ایالات متحده آمریکا خروج پیروزمندانه خود را از سوریه اعلام نموده تا هم خود را به عنوان کشوری که مخالف تداوم جنگ و رویاررویی و برقراری آتش بس در سوریه است در جامعه جهانی نشان دهد و هم از صدمات احتمالی حضور نظامی در سوریه نجات دهد. به گفته ی وزارت دفاع روسیه دو میلیون و پانصد هزار دلار هزینه یک روز بمباران های روسیه در سوریه است. و آن هم در دوره ای که اقتصاد روسیه زیر بار تحریم ها و سقوط قیمت نفت شانه خم کرده است. در کشوری که میانگین درآمد حدود ۴۰۰ دلار است و پایتخت آن از گران ترین شهرهای جهان به شمار می آید، چنین هزینه هایی می تواند پیامدهای اقتصادی ناگوار بلندمدت داشته باشد.

به واقع خروج نظامی روس ها بی گمان بر اساس تضمین هایی صورت گرفته، که تداوم آتش بس میان دولت سوریه و مخالفین میانه رو اش بخشی از آن می باشند، چرا که در غیر این صورت، روس ها از خروج نظامی امتناع می ورزیدند. هم اکنون نیز بخشی از نیروهای نظامی روسیه در پایگاه دریایی طرطوس و پایگاه هوایی حمییم مستقر مانده تا در صورت خلف وعده احتمالی طرف مقابل شرایط برای مداخله مجدد فراهم آید.

نکته حائز اهمیت در این باره آن که، پایداری آتش بس میان دولت و مخالفین مسلح عمدتا سکولار، عملا دولت را صرفا در یک جبهه نظامی مقابله با داعش و النصره قرار باز خواهد گذارد. فضایی که بدون حمایت روس ها نیز نیروهای وفادار به اسد به تنهایی توانایی غلبه بر آن را دارند، آن چنان که بنا بر اخبار رسیده، نیروهای دولتی در دو جبهه (حرکت به سمت پالمیرا و نزدیکی به شهر رقه پایتخت داعش) در حالت تهاجمی در حال هجوم به سوی نیروهای سلفی هستند.

3. خروج از معرکه: برآورد تحولات سوریه در طول سال های اخیر نشان می دهد که پیروزی مطلق برای یکی از طرفین درگیر ( با وجود حضور ده ها گروه متفاوت و حامیان گسترده مالی و تسلیحاتی آنان) غیر ممکن به نظر می آید، لذا عدم دستیابی به توافق موجب رویارویی بیش از پیش میان قدرت های دخیل در سوریه خواهد شد و هر آن چه بر حضور نظامی روس ها افزوده شود، بر حمایت های پیدا و پنهان سعودی، ترک ها و آمریکا یی ها نیز افزوده خواهد شد و این فضا در نهایت باتلاقی را برای روس ها فراهم خواهد آورد.

کارشناسان روس با علم به پیامدهای احتمالی حضور گسترده در سوریه به این نتیجه دست یافته اند که با کسب منافع حداقلی نظیر حفظ بشار اسد به عنوان بخشی از معادله قدرت، تحکیم موقعیت نظامی روس ها در سواحل سوریه ( در دو شهر طرطوس و لاذقیه) تن به گفتگو داده و مبادرت به خروج نیروهای خود نمایند.

اظهارات چندی پیش سرگی لاوروف مبنی بر فدرالی شدن سوریه دال بر آگاهی مسکو مبنی بر چند قطبی بودن فضای حاکم بر سوریه است. به نظر می آید حضور نیروهای دولتی در مناطق ساحلی و پایتخت ( دمشق) برای تامین منافع روس ها در خاورمیانه و سوریه کفایت می کند.

4. ایزوله ترکیه و عربستان سعودی: رجب طیب اردوغان و خاندان آل سعود بزرگ ترین دشمنان منطقه ای بشار اسد در سطح خاورمیانه محسوب می شوند. مواضع آنکارا و ریاض در قبال سوریه به مراتب رادیکال تر از مواضع آمریکایی ها ارزیابی شده تا آن جا که بنا بر برخی اسناد منتشر شده، دو کشور یاد شده جهت دستیابی به مقصد خویش (سقوط اسد) از حمایت از گروه های افراطی هم چون داعش ابا نداشته اند.

دول سعودی و ترکیه بر سر ساقط نمودن بشار اسد از قدرت قمار نموده و از پذیرش هرگونه روندی که سقوط وی را تضمین ننماید پرهیز می نمودند. بر خلاف دو کشور یاد شده، آمریکایی ها و اروپایی ها به دلیل خطرات احتمالی ناشی از رشد تروریسم برای منطقه و خود شان و هم چنین گسیل میلیون ها آواره به سمت اروپا از مواضع ملایم تری در قبال اسد برخوردار بوده و با فشار توانستند زمینه حضور ریاض و آنکارا در فرآیند گفتگوهای سوری-سوری را فراهم آورند.

خروج نظامی روس ها از سوریه (که احتمالا در ازای دریافت تضمین هایی مبنی بر تداوم روند آتش بس می باشد ) عملا بیش از پیش دست ترکیه و سعودی در مداخله نظامی در سوریه را خواهد بست، چرا که طرف آمریکایی ناگزیر است در راستای تعهد داده شده و حفظ وجهه بین المللی و هم چنین عدم متهم شدن به تلاش برای تداوم جنگ در سوریه در راستای برقراری آتش بس کنونی کوشیده و مانع از هرگونه فرایندی شود که نظم کنونی را بر هم زند.

نکته حائز اهمیت دیگر را می توان در حضور احتمالی کردها در گفتگوهای آتی صلح سوریه مشاهده نمود. کردها با دارا بودن 10 در صد جمعیت هم اکنون نوار باریک شمال کشور را در دست گرفته و توامان متحد مشترک آمریکا و روسیه در سوریه محسوب می شوند. مخالفت ترکیه مبنی بر عدم حضور کردها (به دلیل وابسته بودن شان به پ ک ک شاخه نظامی کردستان ترکیه) تا کنون مانع از حضور آن ها در روند گفتگوها شده است. حال و با خروج نظامی روس ها و پایداری احتمالی و بیش از پیش سازش شکننده صورت رفته، احتمال حضور کردها در فرآیند گفتگو ها به دلیل پافشاری مسکو و واشنگتن بیش از پیش به نظر می آید. هر گونه عدم پذیرش نمایندگان یگان های مدافع خلق در مذاکرات سوری-سوری، ترکیه را در جرگه متهمین عدم برقراری صلح در سوریه قرار خواهد داد.

5. بهره برداری های بین المللی روسیه: فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جایگاه فدراسیون روسیه را به قدرتی منطقه ای تنزل داد. روسیه در طول دو دهه اخیر صرفا به تامین منافع خود در کشورهای مشترک المنافع پرداخته و از هرگونه درگیری با دول اروپایی و آمریکایی در خارج از منطقه یاد شده امتناع ورزیده است.

حمله نظامی روسیه به گرجستان و تصرف آبخازیا و اوستیا را می توان آغازگر سیاستی جدید از سوی ولادمیر پوتین دانست، سیاستی که با اشغال شرق اوکراین تداوم یافته و منجر به رویارویی بیش از پیش آمریکا و روسیه شده است. به واقع پوتین با اتکا به درآمدهای هنگفت نفتی و بازسازی اقتصادی کشور منافع جدیدی را برای روسیه در خارج از مرزهای سنتی اش تعریف نموده است.

حضور نظامی روسیه در سوریه، اولین اقدام نظامی مسکو در خارج از منطقه آسیای مرکزی، قفقاز و شرق اروپا در سال های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی می باشد، امری که ضمن حفظ حداقل خواسته ها و منافع روسیه در سوریه ( بر خلاف آن چه در لیبی و عراق پس از سقوط معمر قذافی و صدام حسین صورت پذیرفت) موجب بی توجهی جامعه ی بین المللی به تحولات اوکراین شد. افول جایگاه منازعه رخ داده در اوکراین در جامعه بین المللی، سرکوب مخالفین داخلی و بهره گیری از روحیه ملی گرایی در درون کشور را می توان از بهره مندی های ولادمیر پوتین از آغاز جنگ در سوریه دانست، امری که اکنون به سرانجام رسیده و دیگر نیازی به تداوم آن احساس نمی شود.