ریشه یابی تاریخی زیر سوال بردن توانمندی موشکی ایران توسط عناصر داخلی

به گزارش گلستان24، رهبر معظم انقلاب در دیدار مداحان با ایشان روز 11 فروردین 1395، در واکنش به پیام هاشمی رفسنجانی که نوشته بود «دنیای فردا، دنیای گفتمان‌هاست، نه دنیای موشک‌ها» این مواضع را با مواضع دولت موقت در فروش اف-14های ارتش به آمریکا مقایسه کردند. برای شناخت بهتر ماجرای این تصمیم دولت موقت و علت مشابهت‌سازی آن با پیام هاشمی رفسنجانی، گروه تاریخ رجانیوز به بازخوانی این واقعه پرداخت.

قرارداد 80 فروند اف-14

در اولین سا‌ل‌های دهه ۱۹۷۰ میلادی، نیروی هوایی ایران توانایی مقابله با هواپیمای پیشرفته روسی را نداشت. شرکت گرومن که سازنده هواپیماهای اف-14 بود در سال ۱۹۷۱ میلادی آمادگی خود را برای فروش این هواپیماها به ایران ابراز کرد. در آن زمان، ایران مذاکراتی با کارخانه مک‌دانل داگلاس در ارتباط با اف-۱۵ ایگل نیز انجام داده بود که هنوز به نتیجه نرسیده بود.

ریچارد نیکسون، رئیس جمهور آمریکا، در سال ۱۹۷۲ میلادی سفری به ایران داشت. شاه ایران درخواست سلاحی برای مقابله با هواپیمای میگ-۲۵ شوروی کرد که گه‌گاه برای عملیات شناسایی وارد آسمان ایران می‌شدند. نیکسون دو جنگنده اف-۱۵ ایگل و اف-۱۴ تامکت را به ایران پیشنهاد داد. محمدرضا پهلوی نیز اف-۱۴ را برای نیروی هوایی ایران انتخاب کرد. دولت ایالات متحده در سال ۱۹۷۳ با فروش این هواپیما به ایران موافقت کرد.

ایران در سال ۱۹۷۴م قراردادی با شرکت آمریکایی گرومن منعقد کرد و طبق این قرارداد گرومن موظف به تولید ۸۰ فروند جنگنده اف-۱۴ تامکت و تحویل آن به ایران شد. ایران همچنین سفارش خرید ۷۱۴ موشک فینیکس را نیز به آمریکا داد که تا زمان انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، ۲۸۴ فروند از آنها به ایران تحویل داده شده بود. در حدود ۱۲۰ خلبان و ۸۰ کمک‌خلبان نیز دوره‌های آموزشی تخصصی این جنگنده را در پایگاه‌های هوایی مختلف در آمریکا و انگلیس سپری کردند. سرانجام اولین واحدهای عملیاتی این جنگنده در تابستان ۱۹۷۷ میلادی آماده فعالیت شدند.

درخواست آمریکا برای بازخرید اف-14

در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، دولتمردان آمریکایی اعلام کردند از تحویل مابقی جنگنده‌های اف-14 به ایران خودداری خواهد کرد و تلاش خواهد نمود تا جنگنده‌های فروخته‌شده را بازپس‌گیرد. طبق خبر روزنامه اطلاعات به تاریخ 29 بهمن 1357 -یعنی درست یک هفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی- رادیو لندن در گزارشی به نقل از منابع آمریکایی اعلام کرد که آمریکا، 80 فروند اف-14 به ایران فروخته که اکنون ٧٧ فروند آن در اصفهان موجود است. «مقامات آمریکایی از فروش این هواپیماها به ایران متأسفند و امیدوارند بتوانند این هواپیماها را از دولت انقلابی ایران بخرند.» بهانه آمریکایی‌ها برای بازپس‌گیری جنگنده‌های اف-14، این بود که از آنجا که بجز نیروی هوایی آمریکا، تنها ارتش ایران بود که این جنگنده‌ها را در اختیار داشت، لذا بیم آن می‌رود که ایران تکنولوژی جنگنده یا خود آن را در اختیار شخص ثالثی همچون شوروی یا جنبش آزادی‌بخش فلسطین قرار دهد. البته پیش‌تر و در روزهای اوج‌گیری انقلاب اسلامی، مستشاران نظامی آمریکایی دستگاه‌های الکترونیکی و خودکار این هواپیماها را مختل و هواپیماها را زمین‌گیر کردند تا نیروهای انقلاب امکان استفاده از آنها را نداشته باشند.

به هر حال چند روز بعد و در روز 3 اسفندماه، سیدمحمدولی قرنی، رئیس ستاد ارتش در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرد که ایران احتمالاً اف-14ها را به شخص سومی تحویل نخواهد داد و تاکنون هم هیچ جنگنده‌ای به آمریکایی‌ها مسترد نشده است: «ایران احتمالاً موافقت‌نامه‌های این کشور با ایالات متحده در مورد عدم انتقال سلاح‌های پیچیده و مدرن خریداری‌شده از آمریکا را به کشورهای ثالث و یا جنبش‌های آزادی‌بخش مانند چریک‌های فلسطینی یاسر عرفات محترم خواهد شمرد... هیچ یک از جت‌های اف-14 و یا سلاح‌های مدرن و پیچیده تولیدی آمریکا از کشور خارج نشده است.»

البته سخنان رئیس ستاد ارتش باعث نشد آمریکایی‌ها از طرح مجدد درخواستشان چشم بپوشند. در روز 12 اسفند 1357، اسوشیتدپرس ادعا کرد مقامات وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) در حال حاضر بررسی این مسئله را آغاز کرده‌اند که اگر جنگ‌افزارهای متعلق به ایران از جمله اسرار فناوری‌های جت‌های اف-14 به دست روس‌ها افتد چه میزان لطمه به امنیت آمریکا وارد خواهد آمد. پنتاگون در عین حال گزینه‌های واکنشی‌ای را نیز بررسی کرد که میزان این لطمه و خسارت را به حداقل کاهش دهد. البته به عقیده این مقامات، برخی از اسرار جت‌های اف-14 ساخت آمریکا که در اختیار نیروی هوایی ایران است، ممکن است مورد مطالعه قرار گرفته باشد.

در عین حال یک منبع وزارت دفاع آمریکا گفت: «هنوز مدرک یا نشانه‌ای مستقیم یا غیرمستقیم در دست نداریم که اسرار شکاری‌های اف-14 (یا موشک فونیکس) به دست روس‌ها افتاده باشد.»

خبرگزاری فرانسه نیز به نقل از وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد که ممکن است دفترچه‌های مربوط به طرز کار هواپیماهای اف-14 و موشک‌های آنها که به ایران فروخته شده، به دست شوروی‌ها افتاده باشد. سخنگوی وزارت دفاع آمریکا گفت: «هیچ یک از آمریکاییانی که در ایران اقامت دارند نتوانسته‌اند از روز 19 فوریه دفترچه‌های مربوط به این هواپیما را که در گاوصندوق‌ها نگهداری می‌شدند بازرسی کنند. این دفترچه‌ها می‌تواند اطلاعاتی را که شوروی‌ها درباره هواپیماهای اف-14 لازم دارند در اختیار آنها بگذارد.»

در روز 19 اسفندماه 1357 هم مطبوعات داخلی خبر دادند سناتور آمریکایی میلتون یانک به وزیر دفاع این کشور پیشنهاد کرده که هرچه زودتر، طرح بازخرید هواپیماهای اف-14 آمریکایی را که محمدرضا پهلوی سفارش خرید آنها را داده و قرارداد خرید آنها منعقد شده، به ایران ارائه دهد. علت ارائه این پیشنهاد نگرانی آمریکا از فروش احتمالی این هواپیماها به کشور دیگر از سوی ایران و درز اطلاعات سری و حساس این هواپیما به اتحاد جماهیر شوروی اعلام شده است.

مخالفان داخلی تجهیزات نظامی

این تقاضای مقامات آمریکایی که رفته‌رفته رنگ و بوی تهدید به خود می‌گرفت، در داخل کشور هم مدافعانی داشت و مسئله پس فرستادن اف-14ها با لحن متفاوت و بر اساس دلایل دیگری بازگو می‌شد. دسته نخست دلبستگان به رژیم سابق بودند که به طریق اولی به آمریکا هم تمایل نشان می‌دادند. این دسته که مسئولیتی در امور اجرایی نداشتند و تنها در مطبوعات مکتوب ظهور پیدا می‌کردند، نگهداری جنگنده‌ها را مخالف مصالح ارتش می‌خواندند. به عنوان نمونه روزنامه آیندگان که به نوعی مولود روزنامه و حزب رستاخیز محسوب می‌شود، در روز 19 اسفند 1357 پابه‌پای مقامات پنتاگون نوشت:

«خریدهای نظامی سنگین‌قیمت و تجملاتی نظیر آواکس اشتباه محض است، زیرا خوب می‌دانیم که فروشنده چنین وسایل حساس و پرخرجی نه نقشه ساخت آن را به ما می‌دهد، نه اجازه تولید آن را و نه حتی آموزش نحوه استفاده از این وسایل را. بر همین اصل چنین سلاح‌هایی که همراه با کارشناسان مربوطه‌اش تحویل می‌گیرند ما را تا حد یک نگهبان بی‌جیره و مواجب سلاح‌هایی که خودمان پولش را داده‌ایم اما عملاً متعلق به دیگران است درمی‌آورد. تجهیز اصولی و منطقی ارتش آینده ایران بستگی به هوش و فراست نظامیان و نحوه بهره‌گیری از استعدادهای غیرنظامیان ایران دارد!»

دسته دوم که پابه‌پای آمریکایی‌ها خواستار استرداد اف-14ها بودند دولت موقت و شخصیت‌های نهضت آزادی ایران بودند. مهدی بازرگان و ابراهیم یزدی به صورت خاص تأکید فراوانی بر پس فرستادن جت‌ها داشتند. مهدی چمران در خاطره خود از تصمیم بازرگان برای فروش جنگنده‌های اف-14 در آن دوران خبر می‌دهد و می‌گوید: «شهید چمران به مهندس بازرگان به عنوان استادش احترام بسیار می‌گذاشت اما وقتی که مهندس بازرگان می‌خواستند هواپیماهای اف-۱۴ را بفروشند به شدت مخالفت کرد. این نکته در خاطرات مقام معظم رهبری نیز هست. اولین باری که مهندس چمران را دیدند در همان‌جایی بود که دکتر جلوی مهندس بازرگان استدلال می‌کرد که جنگنده اف-۱۴ را نفروشید. حتی برای این مسئله به خدمت امام رفت. مهندس بازرگان معتقد بود که ایران با کشوری جنگ ندارد! دکتر معتقد بود ایران جنگ ندارد اما دشمنان ایران با ایران جنگ دارند. بنابراین باید قدرت دفاعی داشته باشیم اگر این قدرت را نداشته باشیم حتما با ما می‌جنگند. دکتر با پافشاری روی مواضع خود نگذاشت مهندس بازرگان جنگنده‌ها را بفروشد. این نشانه تاریخی را گفتم تا رفتار دکتر را در مواجهه با مسائل را یادآوری کنم که دکتر حزبی فکر نمی‌کرد و تاریخی و ملی فکر می‌کرد.»

ابراهیم یزدی هم در توجیه این تصمیم اظهار می‌دارد: «ما با آمریکایی ها اختلافاتی داشتیم و نظر همه این بود که باید اختلافاتمان را با مذاکره حل کنیم. ایران 50میلیارد دلار از آمریکا اسلحه خریده بود. این همه سلاح، لوازم یدکی می‌خواهد. ما چه کار باید می‌کردیم؟ باید برای اینها صحبت می‌شد. نمی‌توانستیم این هواپیماها را بلاتکلیف بگذاریم؛ فقط هواپیمای اف-14 هم که نبود. به علاوه رژیم شاه یک حساب تنخواه گردان در وزارت دفاع آمریکا باز کرده بود به نام Iran Fund. هیأت مستشاران نظامی آمریکا در ایران -که بزرگ‌ترین هیأت مستشاری خارج از سرزمین آمریکا بود و سه ژنرال چهارستاره هم در میان آنها بودند- تصمیم می‌گرفتند برای ارتش ایران چه لازم است، طوفانیان فقط امضا می‌کرد و منابع آن از این حساب تنخواه گردان تامین می‌شد. علاوه بر این، در آخرین روزهای قبل از پیروزی انقلاب (در 14 بهمن 57، یک روز قبل از اعلام نخست‌وزیری مهندس بازرگان)، بختیار بدون هیچ زمینه‌ای 11میلیارد دلار سفارش‌های نظامی ایران به آمریکا را لغو کرده بود...»

به هر حال در نهایت با مخالفت‌های دیگر سران کشور و ارتش و مخالفت برخی اعضای شورای انقلاب از جمله آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، فرآیند فروش جنگنده‌های اف-14 متوقف شد و در جنگ ایران و عراق به کار گرفته شد. هرچند در همین دوران قرارداد خرید اف-16هایی که تعداد آنان به 300 فروند می‌رسید به صورت یکجانبه لغو و ایران حتی مجبور به پرداخت 17درصد کل مبلغ به عنوان جریمه به آمریکا شد! در عوض، آمریکا این جنگنده‌ها را به عربستان و اسرائیل فروخت.

نطق روحانی درباره فروش اف-14ها

از جمله مسائل جالبی که در ماجرای تصمیم دولت موقت برای فروش جنگنده‌ها رخ داد، اعتراض حسن روحانی با این تصمیم جریان آمریکادوست آن زمان بود. یک سال پس از استعفای کار دولت موقت و در روز 18 بهمن‌ماه 1359 حسن روحانی در دوره اول مجلس شورای اسلامی، نطقی در اعتراض به دولت موقت و نهضت آزادی ایراد کرد. حسن روحانی در این نطق به مسائل گوناگون از جمله عملکرد دولت موقت در غائله کردستان، برخورد با تسخیر لانه جاسوسی و مفقود شدن اسناد سری ارتش اشاره کرد. مسئله فروش اف-14ها هم بخش دیگری ازاین نطق حسن روحانی بود. حسن روحانی که در دوره دولت موقت، در ساماندهی ارتش حضور داشت گفت:

«چه کسانی بودند که می‌خواستند اف-14های ما را به آمریکا پس بدهند؟ همان اف-۱۴هایی که امروز حفاظت آسمان ایران را بعهده دارند. چه کسانی مخالفت کردند؟ چه کسانی اصرار داشتند بر این که اف-۱۴ که سرمایه‌ای بود برای نیروهای هوایی ما، و آن وقت من در ستاد ارتش بودم. افسرانی آمده بودند و گریه می‌کردند و می‌گفتند مبادا این توطئه تحقق پیدا بکند. و امروزه در این جنگ دیدیم که حتی حفاظت قسمتی از آسمان تهران به عهده همین اف-۱۴ها بود و اینها توانستند آسمان ما را حفاظت کنند. این مسأله مهم نیست؟ نباید اینها برای ما روشن بشود؟ از این گونه مسائل ما فراوان داریم. داستان بسیار پیچیده‌ای بود...»

منبع: سراج 24