شکست روحانی در تعامل با آمریکا

 به گزارش گلستان24، دولت تدبیر و امید به ریاست حسن روحانی سیاست های کلی کشور را در رابطه با آمریکا به خوبی می داند و چه بسا رئیس دولت در دوران هایی در شکل گیری این سیاست ها نقش نیز داشته است. همانگونه که باید سخنرانی های آتشین هاشمی رفسنجانی در اولیل انقلاب و دهه 60 شمسی علیه استکبار جهانی و آمریکای جهانخوار! را به یاد آورد. 

تغییر در نگرش ها از اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 در میان کنشگران سیاسی به مرور افزایش پیدا کرد و نرمشی در رفتارها و تجدیدنظر در شعارها و آرمان ها مشاهده شد. این اقتضای هر انقلابی است که در زمان هیجانات و گرماگرم جو انقلابی، افرادی زود داغ شوند و به همان سرعت نیز سرد شوند. بررسی رفتارهای برخی از انقلابیون در گذشته و حال، گویای این واقعیت است. حسن روحانی نیز از این امر مستثنا نیست و وی در سال های اخیر با رویکردهای مبتنی بر پذیرش واقعیت جهان زور رفتار می کند. آمریکا به عنوان بازیگر اصلی صحنه بین المللی بر سایر امور جهانی تاثیرگذار است و هرچند در دو دهه اخیر با ورود بازیگران جدید قدرتمند روبه رو شده اما همچنان تاثیرگذاری بالایی دارد. 

جمله معروف روحانی مبنی بر رجوع به کدخدا، نشات گرفته از رویکردی است که بسیاری از کشورهای جهان آن را تجربه کرده اند و با پذیرفتن آمریکا به عنوان ابرقدرت جهانی، راه تعامل با آن را پیش گرفته اند. اما حسن روحانی نسبت به محدودیت های رابطه با آمریکا در ایران آگاهی دارد، با این وجود وی سعی می کند تا از حداکثر فرصت های موجود و در اختیار قرار گرفته، برای نزدیکی به آمریکا بهره ببرد. 

در سال نخست ریاست جمهوری، روحانی با حضور در سازمان ملل اولین گام را در مسیر نشان دادن رویکرد خود به سران ایالات متحده نشان داد و با باراک اوباما، به صورت تلفنی صحبت کرد. این اولین بار پس از انقلاب اسلامی بود که روسای جمهور ایران و آمریکا بایکدیگر گفتگو می کردند. بازتاب و انعکاس جهانی این گفتگو، از اهمیت موضوع خبر می داد. ملاقات میان وزرای خارجه ایران و آمریکا نیز در آن سال، انگیزه تیم دولت یازدهم را در رجوع به کدخدا ثابت کرد. هر چند تمایل روحانی برای ملاقات با اوباما کم نبود اما محذوریت هایی باعث عدم وقوع چنین ملاقاتی شد.  حسن روحانی در ۲۸ شهریور ۱۳۹۲ در گفتگو با شبکه ان. بی. سی آمریکا گفته بود: "دیدار با باراک اوباما در دستور کار من نیست اما هر چیزی در دنیای سیاست امکان‌پذیر است." سخنگوی کاخ سفید هم گفته بود اوباما آماده دیدار با روحانی است. فرانسوا اولاند نیز برای دیدار با حسن روحانی اعلام آمادگی کرده بود. همچنین جان کری وزیر امور خارجه آمریکا گفته بود اظهارات حسن روحانی مثبت بوده است. در همین حال آنچه که در دنیای سیاسی امکانش به وجود آمد، تماس تلفنی روحانی و اوباما بود.

پس از گفتگوهای حسن روحانی و جواد ظریف با همتایان خود در آمریکا، مذاکرات هسته ای وارد فاز جدیدی شد و در سطح بالا دنبال شد. تا پیش از چهارمین سفر حسن روحانی به نیویورک، در دو سفر سال های گذشته، مذاکرات هسته ای و نتایج به دست آمده محور تماس ها، سخنرانی ها و گفتگوهایی رئیس جمهور بود و تلاش برای به ثمر رساندن برجام و تضمین گرفتن برای اجرای آن، از دغدغه های اصلی رئیس جمهور بود. علی رغم تمامی اقدامات و امیدواری ها، مانع اصلی بر سر راه اجرایی شدن مهمترین دستاور دولت یازدهم در سیاست خارجی، ایالات متحده آمریکا بود که حسن روحانی در سخنرانی امسال خود به آن اشاره کرد: "اهمال نسبت به اجرای آن از سوی آمریکا، تخلفی بین المللی تلقّی خواهد شد و اعتراض جامعۀ جهانی را برخواهد انگیخت. هرگونه بدعهدی در اجرای برجام، به بی‌اعتباری بیشتر ایالات متحده در سطح جهان می‌انجامد. تعلل ایالات متحده در اجرای تعهدات قانونی‌اش در ماه‌های گذشته اشتباهی راهبردی است که باید فوراً جبران شود."

لحن سخنرانی حسن روحانی در چهارمین سال حضور در نیویورک تا حدودی تغییر کرده بود. اگر در سال های اول سعی در جلب اعتماد طرف مقابل نبست به اجرای تعهدات برجام از سوی ایران را داشت، در این سال وی به گلایه از بدعهدی های آمریکا پرداخت و نسبت به خرابکاری های این دولت در مسیر اجرای برجام، لب به شکایت گشود. هرچند باید به این نکته نیز اشاره کرد در ماه های اخیر تعدادی از مسئولان دولتی و دست اندرکار در توافق هسته ای از اجرایی نشدن تعهدات طرف مقابل اظهاراتی را ایراد کردند و عنوان داشتند که تحریم ها تنها بر روی کاغذ تعلیق شده اند و آثار چندانی در واقیعت مشاهده نمی شود. 

اغلب معضلاتی که در کشور جاری است از بحران اقتصادی و رکود حاکم بر آن نشات می گیرد. دولت امیدوار بود با تکیه بر توافق هسته ای و توافقات پس از آن، رونق اقتصادی پایانی بر رکود باشد، اما با توجه به بی میلی آمریکا نسبت به تاثیرگذاری برجام بر زندگی و معیشت اقتصادی ایرانیان، این توافق همچنان عقیم مانده و واشنگتن دامنه توقعات را به سطح بهانه های موشکی، حقوق بشری و منطقه ای کشانده است. یک تجربه بسیار عالی در اختیار دولتمردان آمریکا قرار گرفته که بر اساس آن با فشار بر ایران می توان امتیازاتی فوق العاده ای کسب کرد و توافق هسته ای این موضوع را ثابت کرده است. نیت و قصد آمریکا کشیدن زهر برنامه هسته ای ایران بود که با این توافق تا حدودی به دست آمد. این کشور اگر بتواند در موضوعات منطقه ای مانند حمایت ایران از بشار اسد، حماس و حزب الله و همچنین در برنامه موشکی کشور، همین رویکرد را پیاده سازی کند، به اهداف اصلی خود برای مهار ایران دست پیدا کرده است. 

اما در آن سو، دولت یازدهم در سال های نخست با اعتماد به ایالات متحده در پایبندی به توافقات، وعده های بسیاری در زمینه اقتصادی به مردم داد که این وعده ها با عدم تعهد آمریکا به توافق بر زمین مانده اند. با وجود چنین رفتارهایی از سوی واشنگتن، همچنان چشم دولت یازدهم به سوی غرب است تا با دادن تخفیف هایی، از بار سنگین بدعهدی ها کاسته شود و دولت قدرت بیشتری در مانور دادن در زمینه تحقق وعده ها داشته باشد. رویکردی که تا کنون کمافی السابق ادامه دارد و رجوع به کدخدا را بهترین نسخه می داند. تا جاییکه توافقات مالی مانند FATF، راهی به منظور جلب نظر آمریکا برای عمل به تعهداتش در نظر گرفته شده است. 

به هر روی دور نخست ریاست جمهوری حسن روحانی ثابت کرد که انعطاف پذیری بالای وی در مقابل آمریکا نیز راه به جایی نبرد و این کشور براساس راهبرد کلانی که در حال پیاده سازی آن است، براندازی نظام جمهوری اسلامی را مدنظر قرار داده است. حال این براندازی با قدرت نرم باشد و یا با قدرت سخت، می بایست اجرا شود. جمهوری اسلامی ایران مخالف وضع موجود در سطح سیاست های بین الملل است ولی ایالات متحده آمریکا سعی دارد به هر روشی شده وضع موجود را که بر اساس زور و قدرت صرف است حفظ کند، برخورد این دو رویکرد نمی تواند بدون کشمکش و دشمنی باشد. ایران در چند دهه اخیر با مقاومت مثال زدنی خود در مقابل رویه حاکم، حاضر به پذیرش هژمون آمریکا نیست و این مقاومت به الگویی در سطح جهان تبدیل شده که می تواند با موفقیت آن، در زورگویی های هژمون، اخلال هایی ایجاد کرد. اما همانگونه که گفته شد در میان مدیران دولت یازدهم رویکرد دیگری مشاهده می شود که به صورت تدریجی و پرونده به پرونده، امتیازاتی را از آمریکا کسب کرد ولی در اولین تلاش یعنی برجام، این رویکرد موفق نبوده است.