یک سال گذشت؛ غول از چراغ جادوی برجام بیرون نیامد

به گزارش گلستان24،​ یک سال گذشت؛ یکسال از آغاز اجرای توافقی گذشت که قرار بود اقتصاد کشور را متحول کرده و سبب رونق همه‌جانبه شود. سال پیش در چنین روزهایی بود که با سلام و صلوات، ایران و شش کشور طرف مذاکره، به همراه اتحادیه اروپا، روند اجرایی توافق هسته‌ای را اعلام کرده و با عمل تهران به تعهداتش، نوبت به غربی‌ها رسید تا وعده‌ها را اجرایی کنند. در عرصه سیاست، یک سال زمان کوتاهی نیست. طولانی‌تر از بسیاری از اتفاق‌هاست. وقت زیادی است برای آنکه مسئولان به وعده‌های خود عمل کرده و آنچه گفته‌اند را پیاده کنند. چنین است که امروز پس از یک‌سال باید از دولت یازدهم پرسید که حال و روز برجام را یک سال پس از اجرای آن چطور می‌بینند و آیا هنوز هم مانند سال گذشته، به تاثیرات مثبت آن بر معیشت مردم باور دارند؟

از خوش‌بینی روحانی تا گلایه‌های تدریجی مدیران دولتی

حسن روحانی رئیس‌جمهور کشورمان، روز 23 تیر 1394 یعنی روز امضای توافق هسته‌ای، گفته بود: «در روز اجرای توافق، تمامی تحریم‌ها، حتی تحریم‌های تسلیحاتی، موشکی هم به صورتی که در قطعنامه بوده، لغو خواهد شد. تمام تحریم‌های اقتصادی شامل مالی، بانکی، بیمه، حمل و نقل، پتروشیمی و فلزات گرانبها به طور کامل لغو خواهد شد و نه تعلیق و حتی تحریم تسلیحاتی هم کنار گذاشته می‌شود، برای 5 سال نوعی محدودیت و پس از آن لغو خواهد شد.» او 10 روز بعد تاکید کرد: « آذر92 گفتم ساختمان تحریم ترک خورده است و امروز در کنگره و سنا اذعان دارند که ادامه تحریم امکان‌پذیر نیست... همان‌طور که ساختمان تحریم‌ها ترک خورده، پایه‌های هرگونه تلاش برای برگرداندن همان فضای امنیتی نیز فروریخته و دیگر نمی‌توانند آن فضا را برگردانند.»

او همچنین یکسال پیش در چنین روزی تاکید کرد: «از امروز پول‌هایی که متعلق به بانک های کشور بود و بواسطه تحریم در خارج مسدود شده بود در اختیار ملت قرار می‌گیرد. به نظر من شرایط آینده شرایطی نیست که آمریکایی‌ها بخواهند تحریم‌های گذشته را برگردانند. تحریم‌های نفتی و بانکی برمبنای قطعنامه‌های شورای امنیت بود که آن قطعنامه‌ها زمینه را برای آن ترک‌تازی‌ها برای افراطیون آمریکا آماده کرده بود، اما امروز دیگر این زمینه وجود ندارد و افکار عمومی جهان هم خریدار آنها نیست. در زمینه تحریم‌های مربوط به آمریکا آنچه مهم بود تحریم‌های ثانویه آنها بود و الا ما که روابط اقتصادی آنچنانی با آمریکایی‌ها نداشتیم و الان هم به آن صورت نخواهیم داشت. از امروز فروش نفت افزایش پیدا کرده است و همچنین در فعالیت‌های بانکی نیز کشور تاکنون هزینه‌هایی به ناروا متحمل می‌شد اما از امروز از طریق بانک‌ها هزار ال‌سی باز شده است.»

وی در آخرین روزهای سال گذشته نیز افزود: «ما در سال 95 بهاری را آغاز می‌کنیم که در آن بانک‌ها و بیمه‌های ما تحریم نیستند و می‌توانیم با کشورهای مختلف تجارت داشته باشیم و سرمایه‌گذاری‌ها در کشور ما آغاز شده و قراردادهای بسیار مهمی در سطوح مختلف با کشورهای دنیا به امضا رسیده است.» روحانی 31 فروردین امسال هم تاکید کرد: « امروز زنجیرهای تحریم را گسسته‌ایم و رابطه خوبی بین بانک‌های ایرانی و جهان برقرار است و گشایش‌ها یکی پس از دیگری انجام می‌شود. بازسازی و نوسازی بعد از یک ویرانی، زمان می‌برد. فقط سه ماه از اجرای برجام گذشته اما برخی فکر می کنند 30سال گذشته است. در این سه ماه ببینید چه گشایش‌های فراوانی ایجاد شده است؟»

همه این وعده‌ها و خوش‌بینی‌ها به فرجام برجام درحالی بود که کمی بعد، حتی مدیریان ارشد دولتی نیز تصریح کردند که آورده توافق هسته‌ای برای کشور، «تقریبا هیچ» بوده است. علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی گفت که «تهران به آنچه باید، متعهد است، اما تأخیری در طرف مقابل هست که مسئولیتش هم با خودش است.» ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی هم هشدار داد: «اگر اقدامات اخیر آمریکا علیه ایران منجر به رویارویی ایران با بانک‌های بین المللی شود توافق هسته‌ای شکست خواهد خورد.» محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان هم اذعان کرد: «مردم ایران می خواهند نتیجه توافق هسته‌ای را ببینند. هنوز موانعی در این راستا وجود دارد و بخصوص بانک‌های بزرگ برای بازگشت به تجارت با ایران از ترس مجازات های بالای آمریکا تردید دارند.»

شکاف برجامی در کابینه

شیب گلایه‌ها از وضعیت اجرای برجام وقتی افزایش یافت که واشنگتن (علاوه بر برداشت 2 میلیارد دلاری از محل دارایی‌های مصادره شده ایران در بهار امسال)، با تمدید قانون داماتو، صراحتا اقدام به نقض برجام کرد. از اینجا به بعد، حتی تیم دیپلماسی دولت هم حاضر به تایید آنچه در جریان مذاکرات هسته‌ای رخ داده بود، نبود.

اوج شکاف در بدنه دولت در ارتباط با توافق هسته‌ای، آنجا بود که بخشی از صحبت‌های وزیر امور خارجه در جلسه کمیسیون امنیت ملی مجلس منتشر شد. صحبت‌هایی پرسروصدا که حاکی از اعتراف ظریف به اشتباه در حساب کردن بر قول وزیر خارجه ایالات متحده داشت. جواد کریمی قدوسی، کمی بعد، ابعادی دیگر از اختلافات میان ظریف و روحانی بر سر نحوه مذاکرات هسته‌ای و برجام را منتشر کرد و گفت: «آقای ظریف جایی می‌گوید من می‌خواستم خط قرمزهای رهبری را رعایت کنم؛ اما حسین فریدون کنار من می‌نشست و وقتی من می‌خواستم کنار خط ‌قرمزها بایستم، او با آرنجش می‌زد به پهلوی من و می‌گفت زود رد شو. ظریف می‌گفته من قول داده‌ام خط‌ قرمزهای آقا را رعایت کنم؛ اما فریدون می‌گفته بمال به هم و زود رد شو. به همین خاطر می‌گویم این توافق با عجله انجام شد که امروز آقای ظریف اعتراف می‌کند ما تلاش کردیم قانون داماتو و عدم تمدید را بیاوریم و آن خط قرمز بود، آن را مستند کنیم و آنها قول دادند و حالا هیچی. یک مورد عجله‌ای که گفتم اینجا بود.»

این اختلافات در شرایطی بالا می‌گیرد که تنها چند روز به آغاز به‌کار دولت جدید آمریکا زمان باقیست. دونالد ترامپ، مستاجر جدید کاخ سفید، امیدها برای تداوم برجام را به ناامیدی تبدیل کرده و افزون بر خودش که در کمپین انتخاباتی، به صراحت حرف از پاره کردن برجام به میان آورده بود، اعضای کابینه‌اش نیز در نقد توافق هسته‌ای سخن گفته و آن را «ناقص» می‌خوانند. ادعایی که حکایت از تلاش برای از سرگیری دور تازه‌ای از گفت‌وگوهای هسته‌ای دارد. تهران البته در برابر چنین ادعاهایی، تاکید کرده که خبری از گفت‌وگوی دوباره نخواهد بود. همین بگومگوها، چشم‌انداز اجرای برجام را با وجود بدعهدی‌های مکرر آمریکا حتی در دوره باراک اوباما، به‌شدت تیره و تار کرده است.

چه خبر از دستاوردهای برجام؟

با این همه نباید از یاد برد که افکارعمومی از حسن روحانی می‌خواهد به وعده‌هایی که در حین و پس از مذاکرات هسته‌ای درباره پیامدهای مثبت برجام داده بود، عمل کند. مردم ایران می‌دانند که کشورمان برای به نتیجه رسیدن این توافق هزینه‌های زیادی را متقبل شده و فراتر از انتظار، بخش‌های مهمی از برنامه هسته‌ای خود را متوقف کرده است. به این ترتیب مسئولان مذاکره‌کننده هسته‌ای باید توضیح دهند که با وجود همه امتیازهای داده شده، سهم مردم از دستاورهای برجام چقدر است و چطور از حقوق ملت ایران دفاع می‌شود؟

مگر قرار نبود برجام گشایش‌های بسیاری ایجاد کند؟ پس چرا یکسال پس از برجام، هنوز هم نگرانی از رشد ناگهانی قیمت ارز وجود دارد و نیز سایه رکود بر سر صنایع داخلی سنگینی می‌کند؟ چه اتفاقی افتاده که هنوز تجار ایرانی از مشکلات تبادلات بانکی گلایه می‌کنند و برخی مدیران دولتی دستاورد برجام را «تقریبا هیچ» می‌دانند؟ آیا نتیجه برجام و پر کردن قلب رآکتور هسته ای اراک، فقط ارسال یک ایرباس مرجوعی، به ایران و فرود تحقیرآمیز آن در مهرآباد بود؟

حسن روحانی زمان زیادی برای پاسخگویی به مطالبات مردم درباره برجام ندارد، چراکه انتخابات 96 نزدیک‌تر از آن است که رئیس‌جمهور همچنان چشم‌انتظار جادوی غول چراغ برجام بماند.

* علی رضایی