اصلاح‌طلبان خلأ جایگزین هاشمی رفسنجانی را چگونه پر می‌کنند؟

بعد از مرحوم هاشمی رفسنجانی جریان وابسته به آن به چه وضعیتی دچار خواهد شد؟ این موضوعی است که دغدغه جریان اصلاحات است و دستکم از میان اوراق روزنامه‌های زنجیره‌ای می‌توان بدان پی برد و آثار دلواپسی و نگرانی را در سخنان اعضای این جریان دید.

به گزارش گلستان24، اصلاح‌طلبان فقدان مرحوم هاشمی را به طرق مختلف در ساختار سیاسی خود حس می‌کنند؛ چراکه در این چند ساله پیوندهای خاص ساختاری با وی بسته و این موضوع نشان می‌دهد که این جریان به شدت قائم به فرد است و نه تنها در انتخابات 92 از کاندیدای قرضی و اجاره‌ای بهره برده بلکه به فردی در راس امور تکیه کرده که عملا در ساختار این جریان تعریف نمی‌شود و به طور تاریخی جریان اصلاحات بعد از دولت و در رقابت با وی تشکیل شده است.

نگرانی از آینده سیاسی با این خلاء ساختاری درسطوح مدیریتی بالا سبب شده که طیف‌های مختلفی در این جریان شکل بگیرند که سناریوهای جداگانه‌ای را برای دوران پساهاشمی طراحی می‌کنند تا بتوانند درواقع برای بدنه بی راس خود سری دست و پا پیدا کنند.

1- راس‌سازی برای بدنه بی‌سر: اصلاحات در این روند فقدان شخصیت تعاملی که رابطه خوبی با دیگرجناح‌ها و ساختار نظام را دارد، حس می‌کند؛ از این رو سعی دارد با استفاده از تکنیک اجاره نیروهایی که اغلب در ساختار این جناح تعریف نمی‌شوند اما قابلیت‌های خاصی دارند ومی‌توانند راهگشای مشکل آنان شوند، بهره ببرد. به نظرمی‌رسد استفاده از شخصیتی چون ناطق نوری که نزدیک به مرحوم هاشمی بوده و به نوعی جامعیت دارد در دستور کار این جریان قرار گرفته است و در آینده نزدیکی بیشتری دراین زمینه با رقیب تاریخی اصلاح‌طلبان ایجاد می‌شود.

به ویژه اینکه حجت‌الاسلام ناطق نوری دراین باب معتقد به وحدت جریان‌های سیاسی برای رسیدگی به امورکشور است و بیان می‌کند: «به دشمنان می‌گویم باید بدانید هاشمی اپوزیسیون نبود بلکه رکن این انقلاب بود و مراسم تشییع پیکرش را ببینید و بدانید مردم ایران فرزندان‌شان را این‌گونه بدرقه می‌کنند. من از برادران وخواهران ایرانی‌ام به عنوان یک طلبه کوچک خواهش می‌کنم از چپ و راست تا اصلاح‌طلب، اصولگرا و اعتدال‌گرا این اجتماعی که کردید را همچنان داشته باشید و این اجتماع با تفکرات، عقیده‌ها و گروه‌های متفاوت منافات ندارد. در مشترکات با هم باشید و در جایی که اختلاف نظر وجود دارد بنشینید و اختلافات را حل کنید. همه باید از این وحدت به وجود آمده استفاده کنیم و قدر انقلاب و رهبری را بدانیم.»[1]

در همین رابطه، عبدالله ناصری، عضو شورای مشورتی اصلاح‌طلبان اظهار می‌کند: « از سال 88 به بعد با توجه به اینکه رهبران جنبش سبز و رییس دولت اصلاحات در شرایط خاص سیاسی قرار گرفتند، فقط هاشمی رفسنجانی بود که در صحنه سیاسی رفت و آمد داشت . در چنین شرایطی و برای کاهش نگرانی در جایگاه‌های سیاسی، شخصیت‌هایی نزدیکتر به آرا و اندیشه‌های او، حتی اگر قدرت سیاسی لازم را نداشته باشند، باید وارد صحنه سیاسی شوند.»[2]

2- تشکیل شورای رهبری در اصلاحات: برخی از اصلاح طلبان بر این عقیده هستند که خلاء هاشمی را یک فرد نمی‌تواند رفع و رجوع کند و بایستی شورایی دراین زمینه شکل گرفته و کار را در دست گیرد تا مشکلات آینده را حل وفصل کند.

صادق زیبا کلام، فعال اصلاح‌طلب و از طرفداران هاشمی در این باره می‌گوید:‌ «رییس دولت اصلاحات، آقایان سید حسن خمینی، علی اکبر ناطق نوری، عبدالله نوری به درجاتی می‌توانند این نقش را بازی کنند. به علاوه، مجموعه اینها به صورت جمعی بهتر می‌توانند نقش آقای هاشمی‌رفسنجانی را ایفا کنند. خوب است که مجموعه‌ای تحت عنوان شورای رهبری اصلاح‌طلبان تشکیل شود که تعدادی از روحانیونی که نام بردم به علاوه افراد و شخصیت‌های دیگر اصلاح‌طلبی چون سعید حجاریان، مصطفی تاج‌زاده، بهزاد نبوی، محمدرضا خاتمی، غلامحسین کرباسچی، حسین مرعشی و تعدادی از نمایندگان مجلس به صورت یک رهبری دسته جمعی خلأ آقای هاشمی‌رفسنجانی را پر کنند.»[3]

3- استقلال و بازگشت به هویت اصلاح‌طلبی: طیفی از جریان اصلاح‌طلب نیز وجود دارد که معتقد بازگشت به هویت خود است و دراین خصوص نسبت به استحاله این جریان با وجود استفاده از شخصیت‌هایی که تابلوی اصلاح‌طلبی نیستند، انتقاد دارند. دراین خصوص این افراد فوت مرحوم هاشمی را فرصتی برای استقلال و بازگشت به هویت اصلاح‌طلبی می‌دانند.

عباس عبدی، کارشناس سیاسی جریان اصلاحات در اینباره می‌گوید: «مشکلی که چندین بار با دوستان اصلاح‌طلب و نیز در گفت‌وگوهای عمومی و مطبوعاتی مطرح کردم همین بود که اصلاح‌طلبان باید نقش مستقلی از هر نیروی دیگری برای خود تعریف کنند نه آنکه به امید این و آن باشند. این تصور اشتباهی بود که از آقای هاشمی داشتند ولی اکنون که ایشان درگذشته‌اند بهتر می‌توانند در راه استقلال و روی پای خود ایستادن فکر کنند.»[4]

 محمدرضا تاجیک، دیگر تحلیل‌گر جریان اصلاحات نیز با رد اینکه اصلاحات بدون هاشمی یتیم شده است، بیان می‌کند: «اصلاح‌طلبی باید به خودش دخیل ببندد. اصلاح‌طلبی یک جریان توفنده تاریخی در کشور ماست. اصلاح‌طلبی فراسوی شخصیت‌ها شکل گرفته و حیات و عقبه تاریخی دارد، بنابراین اصلا نباید اصلاح‌طلبی به سمت و سوی فرد گرایش پیدا کند.»

4- استراتژی تغییر نکرده، تاکتیک تغییر می‌کند، تشکیل جایگزین ترکیبی به جای هاشمی: برخی از اصلاح‌طلبان نیز استفاده از شخصیت مرحوم هاشمی را نه در سطح استراتژیک این جریان بلکه به عنوان یک تاکتیک نگاه کرده، بیان می‌کنند که بایستی به سرعت تاکتیک دیگری برای جایگزینی نقش وی دراین جریان یافت شود که استفاده از شخصیت‌های مختلف اصلاح‌طلب و اعتدال‌گرا به صورت ترکیبی پیشنهاد این طیف است.

فیض‌الله‌ عرب‌سرخی، فعال اصلاح طلب در اینباره می‌گوید: «زمانی از نقشه ‌راه صحبت می‌کنیم و زمانی از برنامه‌های اجرائی، به نظر من نقشه راه اصلاح‌طلبان تغییری نکرده است، یک روندی بوده و همان روند هم ادامه دارد. مقبولیت نسبی ایشان در میان اکثر نیروهای سیاسی کمک می‌کرد تا ایشان همواره نقشی تعدیل‌کننده داشته باشند و تأکید دائمی ایشان بر اعتدال و میانه‌روی، به عنوان تابلوی رفتار ایشان شناخته شود. البته امروزه چهره‌هایی مانند آقایان خاتمی، سیدحسن، ناطق و روحانی علاوه بر نقش شخصی خود، به‌نوعی در پرکردن خلأ آقای هاشمی مؤثر خواهند بود.»[5]

محمدرضا تابش، عضو شورای عالی اصلاح‌طلبان نیز با بیان اینکه  استراتژی اصلاح‌طلبان بعد از فوت هاشمی تغییری نکرده است،‌ بیان می‌کند: «آیت‌ا...‌هاشمی شخصیت بزرگی بود که همه جناح‌ها وگروه‌ها در جمهوری اسلامی از وجود وی نفع می‌بردند و خلأ وجودی‌شان برای همه احساس می‌شود، ما نیز داغداریم که ایشان به عنوان پشتوانه محکم در صحنه‌ها حضور ندارند، اما ایشان ارتباط ارگانیک و تعریف شده‌ای با جریان اصلاح‌طلب نداشت.»

5- راه هاشمی به جای هاشمی: برخی از اصلاح‌طلبان نیز با بیان اینکه خلاء وجودی مرحوم هاشمی به عنوان یک فرد مرضی‌الطرفین را نمی‌توان پر کرد بیان می کنند که می‌توان از راه و روش هاشمی به عنوان یک راهکار موفق در مقابل روش‌های شکست خورده اصلاحات بهره برد، طرفداران این سناریو بیان می‌کنند که اصلاح‌طلبان بایستی برای اعتمادسازی درمجموعه نظام برای پر کردن خلاء چنین اشخاصی دست به کار شوند.

احمدمازنی، نماینده اصلاح طلب درهمین رابطه می‌ گوید: «هیچ شخصی قادر نیست بر جای آیت‌الله هاشمی رفسنجانی تکیه زند؛ چراکه کسی با آن جامعیت و ویژگی‌ها پیدا نمی‌شود. تنها افکار و آثار آیت‌الله جای خالی وی را پر خواهند کرد؛ اندیشه انقلابی، نگاه اعتدالی به مسائل، باور به دین و مردم و امید به آینده ایران از جمله افکار اوست که با تمسک به آنها و با شعار «ادامه راه هاشمی» می‌توان خلاء موجود را پر کرد. وظیفه اصلاح‌طلبان و اعتدالیون، گسترش و توسعه اعتماد در مجموعه نظام و همچنین وفاداری به وعده‌هایشان در قبال مردم است.»[6]

6- طرح کارگزاران به عنوان وارث و جایگزین بر حق هاشمی با رویکرد سهم‌خواهی:‌ طیفی که نزدیک به مرحوم هاشمی در جریان اصلاحات بودند و زیر چتر حزب کارگزاران جمع شده‌اند، خود را وارث برحق رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام معرفی می‌کنند و با نگاهی سهم‌خواهانه بیان می‌دارند که بایستی گروه‌های سیاسی اصلاح‌طلب بر این موضوع واقف باشند که جایگاه هاشمی را نزدیکان وی پر می‌کنند و سهم هاشمی از کیک قدرت را برای این گروه کنار بگذارند.

غلامحسین کرباسچی، دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی در این باره بیان می‌کند: « آنچه از شخصیت‌هایی مثل آقای هاشمی و امثال ایشان باقی می‌ماند در واقع الگوی رفتاری است. سرمایه‌ای که برای اصلاح‌طلبان و معتدلین بعد از آقای هاشمی وجود دارد همین منش و رفتار است، که اگر این را بتوانند تحلیل و به آن عمل کنند اتفاقی رخ نخواهد داد. اگر بتوان این الگو را تدوین و مورد اجماع مجموعه اصلاح‌طلبان و معتدلین قرار داد و بر اساس آن عمل کرد می‌توان آسیب را به حداقل رساند. »[7]

غلامرضا ظریفیان، فعال اصلاح طلب نیز در این حوزه موکدا در سرمقاله روزنامه آرمان اظهار کرد: «همان‌طور که از میان رهبران سیاسی بخصوص برای جریان اصلاحات شخص دیگری مانند رئیس جبهه اصلاحات وجود دارد از سویی جریان میانه ومعتدل هم باید به سراغ نزدیکان و پیروان آیت‌ا... هاشمی بروند. نیروهایی که از توان و ظرفیت لازم برای جایگزینی پدر خردورزی و تبعیت جریان سیاسی اصلاحات و اعتدالیون از آنها برخوردارند باید در آزمون‌های جدی تری قرار بگیرند. بدون تردید طی یک برهه زمانی کوتاه قطعا نقش آیت‌ا... هاشمی بدون جایگزین خواهد بود. باید با استقامت، صبوری وکمک گرفتن از نیروهای سیاسی نزدیک به ایشان تا حدی از نگرانی‌ها نسبت به آینده کاست.»[8]