آداب گلستانی ها در نوروز /رنگین کمان اقوام به رنگ بهار می شود

به گزارش گلستان24، با آغاز فصل بهار، مردم منطقه گلستان که رنگین کمانی از اقوام هستند نیز با آدام و آئین خاص خود آماده استقبال از نورز می شوند. گرچه گذشت زمان باعث تغییرات در آداب و آئین  شده است، اما، بسیاری از آداب و رسوم سال نو با کمی تغییر هنوز در بین مردم منطقه وجود دارد.

نوروز خوانی در منطقه استرآباد، یادگاری از موسیقی نوروزی 

یک محقق و پژوهشگر منطقه، «نوروز خوانی» در منطقه استرآباد را یادگاری از موسیقی نوروزی دانست و به خبرنگارمهر، گفت: از گذشته های دور با فروکش کردن سرمای زمستان و نزدیک شدن بهار، پیک های نوروزی در منطقه استرآباد با اجرای مراسم، بازی های نمایشی، خواندن اشعار و ترانه هایی در وصف بهار، به عاشقان طبیعت بشارت آمدن نوروز را می دادند.

اسعدالله معطوفی با بیان این نکته که در استرآباد نوروز خوانان از دهه دوم اسفند به تدریج وارد شهر و روستای این منطقه شده و در کوچه ها مشغول ترانی سرایی بودند، افزود: معمولا تا سه روز مانده به عید، یعنی تا قبل از روز «عرفه» نوروز خوانان کار خود را به پایان می رساندند.

وی ادامه داد: اساس کار نوروز خوانان استرآبادی، اشعاری در وصف بهار، طبیعت، مدح پیامبر و ائمه بود که گاه گریزی به مدح صاحبخانه می زدند و برای آنها فی البداهه آرزوی رفع بلا، بیماری و بهبود حال بیمار احتمالی را می کردند.

به گفته این مورخ گرگانی، نوروز خوانان به جهت اینکه پیام آوران شادی، بهار و تجدید طبیعت بودند همیشه از طرف صاحبخانه مورد مهربانی و عنایت واقع می شدند، به عبارتی کسی از نوروز خوانان، دست خالی از مقابل خانه ای رد نمی شد.

حاجی فیروزها در شب اول عید با مشعل فروزان در دست به محله دباغخانه می رفتند که در آنجا دختران دم بخت در اوج آواز خوانی منتظر آنها بودند و با رسیدن حاجی فیروز، هلهله به اوج خود می رسید.

این مدرس دانشگاه ضمن یادآوری این نکته که نوروز خوانی منطقه استرآباد نیم نگاهی به منطقه مازندران و شاهرود داشته، افزود: گویش آوازخوانان بیشتر تحت تاثیر زبان طبری (مازندران) بود.

معطوفی با بیان این نکته که مشهورترین پیک نوروزی که هنوز در گوشه و کنار این مرزو بوم می توان یافت، حاجی فیروزها هستند، اذعان کرد: در استرآباد حاجی فیروزها از اواسط اسفند به تدریج در کوچه و خیابان پیدا می شدند و پیام فرا رسیدن سال نو را در مقابل مغازه و خانه ها به آگاهی مردم می رسانیدند.

وی ادامه داد: حاجی فیروزها در شب اول عید با مشعل فروزان در دست به محله دباغخانه می رفتند که در آنجا دختران دم بخت در اوج آواز خوانی منتظر آنها بودند و با رسیدن حاجی فیروز، هلهله به اوج خود می رسید.

سفید کردن ظروف مسی یکی از آداب مردم استرآباد بود

این محقق و پژوهشگر، سفید کردن ظروف مسی را یکی از آداب این منطقه دانست و تصریح کرد: برای این کار سفیدگرها که استرآبادی ها به آنها «کار مسگر» می گفتند، از اواسط اسفند در کوچه ها برای سفید کردن ظروف مسی، به راه می افتادند.

معطوفی حمام عیدی را یکی دیگر از رسوم مردم این منطقه اعلام کرد و افزود: قبل از ساعت تحویل تمامی افراد خانواده باید به حمام رفته و پاک و نظیف، آماده فرا رسیدن سال نو می شدند؛ نشستن بر سر سفره هفت سین بدون انجام حمام عیدی، کراهت داشت از این رو حمام های این منطقه در روزهای آخر سال به صورت شبانه روزی فعالیت داشتند.

این مورخ گرگانی با بیان این نکته که مردم استرآباد باورهایی مربوط به قبل از سال نو داشتند، اذعان کرد: وارد کردن ذغال به خانه از چند روز قبل از سال نو ممنوع بود، در روز و مخصوصا شب عید نباید چیزی از خانه به بیرون داده می شد چراکه معتقد بودند در سال جدید از وسایل خانه کم خواهد شد.

وارد کردن ذغال به خانه از چند روز قبل از سال نو ممنوع بود، در روز و مخصوصا شب عید نباید چیزی از خانه به بیرون داده می شد چراکه معتقد بودند در سال جدید از وسایل خانه کم خواهد شد.

وی ادامه داد: هرچند که، چند روز مانده به نوروز کسی نمی باید چیزی از خانه بیرون می داد اما در اواسط اسفند کسانی بودند که از همسایه و فامیل های خوشبخت «شگومی» و یا از یک سید «تبرکی» مشتی آرد، گندم و برنج می گرفتند.

این مدرس دانشگاه خاطر نشان کرد: مردم این منطقه معتقد بودند که رفت و روب مقابل درب حیاط و داخل کوچه چند روز قبل از عید باعث برکت خانه و حاجت دهنده است.

معطوفی در زمینه پژوهش های فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی گرگان و گلستان است پختنی های مخصوص عید برای استرآبادی ها را به چند گروه حلوا، شیرینی، شکلات و چند خوراکی متفرقه تقسیم کرد و گفت: از خصایص ویژه پخت تعدادی از این خوراکی ها تعاون و همیاری فامیل به خصوص همسایه ها با هم بود.

پخت سمنو از چند روز قبل از سال جدید، یکی از مراسم مردم استرآباد است

وی پخت سمنو از چند روز قبل از سال جدید را یکی از مراسم مردم استرآباد دانست و تصریح کرد: خواندن نماز، قرآن و ادعیه پای دیگ سمنو یکی از آداب و رسوم زنان استرآبادی بود.

این محقق و پژوهشگر با بیان این نکته که پختن سمنو خاص مردم استرآباد نبوده، افزود: پخت سمنو در چند نقطه دیگر ایران و چند کشور آسیا میانه مانند تاجیکستان، قزاقستان هم رواج داشته است.

معطوفی پخت «حلوا اوماچ» را مخصوص نوروز استرآبادی ها دانست و گفت: «حوا اوماچ» یا «حلوا ماج» یکی از خوراکی های قدیمی مخصوص نوروز استرآبادی ها است که هنوز برخی خانواده های اصیل و سنتی به پخت آن اقدام می کنند.

وی از پخت «حلوا جوزی» در روستاهای بلوکات استرآباد در گذشته خبر داد و اظهار کرد: «حلوا جوزی» یا همان حلوا گردویی که اکثر روستائیان اطراف استرآباد و حتی تعدادی از خانواده های اصیل استرآبادی برای عید نوروز تهیه می کردند؛ این نوع حلوا برای مراسم سوگواری و خیرات اموات، در روز عرفه نیز پخت می شد.

این مورخ گرگانی «نان زنجبیلی»، «کلمبو»، «سرغلبیلی»، «قطاب»، «کالنی نان» و «نان پادرازی» را از جمله شیرینی های نوروزی منطقه استرآباد دانست و گفت: گلاج یا گولاچ یک نوع نان شیرینی بزرگی به اندازه بشقاب بود که مردم استرآباد معمولا برای خیرات اموات در روزهای عرفه قبل از نوروز می پختند و بر سر مزار اموات می بردند.

«نان زنجبیلی»، «کلمبو»، «سرغلبیلی»، «قطاب»، «کالنی نان» و «نان پادرازی» را از جمله شیرینی های نوروزی منطقه استرآباد است.

به گفته اسدالله معطوفی، رشته به رشته نوعی خوراک شیرینی و ره آورد مهاجران مازندران به منطقه استرآباد بوده که قبل از شب نوروز و گاهی در سایر مراسم ها پخته می شد.

این محقق و پژوهشگر «پشت زیگ»، «پیسه گندله»، «شقزی» و «مار مرده» را از جمله شکلات های استرآبادی نام برد و گفت: «پشت زیگ» نوعی خوراکی مکیدنی و شیرین بود که حلوا کونجی هم نامیده می شد؛ در زمستان ها اغلب برای شب یلدا آماده می شود که در ایام دید و بازدید نوروز نیز پخته می شد.

وی ادامه داد: «پیسه گندله» خوراکی تعدادی از روستائیان غرب منطقه استرآباد بود که در شب یلدا و نوروز آماده می کردند و«مار مرده» که از مخلوط برنج بریان شده و کنجد تف داده آماده می شد، خوراکی مخصوص شب یلدا و شب های پایان سال به شمار می رفت.

ترکمنان در هنگام نوروز اسب را تزئین می کردند

این مورخ گرگانی ضمن اشاره به این نکته که چند شاخصه نوروز در میان ترکمنان هم وجو دارد، گفت: ترکمنان در هنگام نوروز اسب را که به خاطر موقعیت طبیعی زندگیشان به شدت مورد توجه بود، تزئین می کردند.

وی با بیان این نکته که ترکمنان قبل از سال نو به گردن گوسفندان زنگوله می آویختند، افزود: پس از خانه تکانی یا تمیز کردن آلاچیق، نخ سیاه و سفیدی را به هم بافته و در میانه آن اسپند، مونجوق، نمک و داغدان(نوعی چوب مقدس) را قرار داده و بر بالای درب ورودی آلاچیق می آویختند.

ترکمنان چندبار قبل از عید در تنور نان پخته و به عنوان صدقه بین همسایه و فقرا تقسیم می کردند و در آخرین پنجشنبه و جمعه سال، برای شادی روح اموات خیرات می کردند.

به گفته این محقق و پژوهشگر، ترکمنان چندبار قبل از عید در تنور نان پخته و به عنوان صدقه بین همسایه و فقرا تقسیم می کردند و در آخرین پنجشنبه و جمعه سال، برای شادی روح اموات خیرات می کردند.

وی در توضیح برگزاری مراسم چهارشنبه سوری در منطقه استرآباد، گفت: در گذشته هفت بوته در کوچه های شهر می چیدند و از روی آن می پریدند؛ آوردن بوته، خار و چوب ریز از باغ های درون شهری و یا از بیرون برج و بارو و دروازه بسطام (میدان ولیعصر فعلی) و منطقه جنگلی انجام می گرفت.

معطوفی ادامه داد: زنان و دختران دم بخت استرآباد آتشی در درون حیات خانه برپا می کردند تا خاکستر آن را در پایان شب درون کوچه و در مسیر هوا، به باد بسپارند.

مراسم قاشق زنی از رسم های منطقه استرآباد در شب چهار شنبه سوری است

این مدرس دانشگاه مراسم قاشق زنی را از دیگر رسومات منطقه استرآباد دانست و تصریح کرد: این مراسم در آغاز تاریکی در شب چهارشنبه سوری به وسیله پسران ۱۰ تا ۱۶ ساله اجرا می شود. آنها در دستی قاشق و در دست دیگر کاسه مسی داشتند و بدون هیچ صحبتی با قاشق خود بر روی کاسه مسی می کوبیدند تا صاحبخانه مقداری آجیل، شیرینی خانگی، شکلات یا پول به داخل کاسه بیاندازد.

وی در خاتمه از پخش آجیل چهارشنبه سوری در میان ترکان قزلباش (مهاجران عهد صفویه) که در شرق ایالت استرآباد ساکن هستند خبر داد و گفت: این رسم در میان اهالی مینودست، رامیان و روستاهای اطراف آن رواج داشت که شباهتی به چهارشنبه سوری مردم منطقه آذربایجان نیز داشت.

محقق فرهنگ عامه منطقه سیستان نیز به معرفی آداب و آئین منطقه پرداخت و با بیان این که این آداب در سه بخش قبل از نوروز، آمدن نوروز و روز عید و بعداز عید نوروز قابل بررسی است، گفت: در بین سیستانی ها مژده نوروز را پلپلاسی (نوعی پرستو) می دهد که نوید بخش آمدن بهار است همچنین (شمال باد) یا نسیم خنک و ملایم که قبل از بهار می وزد نوید بخش بهار است یعنی با این روحیه ونمادهای اسمانی وطبیعی به استقبال جشن طبیعت ونو شدن می روند.

محمد آذری با بیان این که بانوان سیستانی در قبل از رسیدن نوروز به دوخت و دوز لباس و پوشاک اهل منزل می پرداختند، اظهار کرد: این امر باعث نو شدن و لباس تازه بود و هم برای اقتصاد و معیشت خانواده کمک بزرگی بود.

بانوان سیستانی در قبل از رسیدن نوروز به دوخت و دوز لباس و پوشاک اهل منزل می پرداختند، این امر باعث نو شدن و لباس تازه بود و هم برای اقتصاد و معیشت خانواده کمک بزرگی بود.

وی ادامه داد: سیستانی ها قبل از آمدن نوروز علاوه برخانه تکانی و خرید لباس تازه و نوکردن زندگی، اقدام به پخت کلوچه خرمایی زابلی می کنند که به گفته کارشناسان ویژه ترین شیرینی سفره هفت سین زابلی ها همین کلوچه خرمایی است که جز اصلی سفره هفت سین سیستانهیای گلستان نیز است.

وی بیان کرد: پخت کلوچه خرمایی به صورت دسته جمعی است و این یعنی همدلی و هم افزایی و دیگر اینکه به گونه ای برنامه ریزی می شود که هیچ منزلی بی نصیب نماند و بوی کلوچه خرمایی در منزلش باشد.

آذری خاطرنشان کرد: سیستانیها در سپیده دم قبل از عید ونو شدن سال برمبنای یک رسم کهن که از نیاکانشان به یادگار مانده است، ظروف سفالی که در طول سال استفاده کرده بودند را می شکنند وتکه های آن را بر پشت بام قرار می دهند.

وی بیان کرد: آنها عقیده داشتند که اگر این کار را نکنند افراد خانواده زرد وزار و رنچور خواهند شد که قطعا با توجه به پیشینه تاریخی و پزشکی سیستانی ها در شهر سوخته به لحاظ موارد بهداشتی این تاکید را داشته اند چون ظرف سفالی که یک سال از ان استفاده شده است باید شکسته شود و ظرف نو برای خوردن و آشامیدن مهیا گردد.

وی اظهار کرد:پخت تچگی که یکی از شیرینی ها ونان های سنتی سیستانی است از دیگر سنت های سیستانی های گلستان است که با جوانه گندم که اماده کرده اند.

آذری خاطرنشان کرد: یکی دیگر از نان های سیستانی که در شب عید مرسوم بوده و هست و در ایام دیگر نیز استفاده می شده است قتلمه نام دارد که در روز عید که مردم به زیارتگاه رفته و آن را در ست کرده و با خود می برند.

منبع: مهر