روایت رهبر انقلاب از اعمال عرفه/ آقا مجتبی تهرانی: امروز برد دعا خیلی‌زیاد است

آیا غیر تو را ظهورى است که براى تو نیست و غیر تو آن قدر آشکار است تا تو را آشکارتر کند؟ معبودا! کى بوده‌اى که نیازمند دلیلى باشى تا برتو دلالت کند و کى دور بوده‌اى تا آزار ما را به تو بر ساند؟!

کى رفته‌اى زدل که تمنا کنم ترا
کى گشته‌اى نهفته که پیدا کنم ترا
با صدهزار جلوه برون آمدى که من
با صد هزار دیده تماشا کنم ترا
غایب نگشته‌اى که شوم طالب حضور
پنهان نبوده‌اى که هویدا کنم ترا

روز عرفه فرصتى استثنایى در هر سال است که باید از لحظات آن در تقویت رابطه با خداوند استفاده نمود.


جایگاه روز عرفه

مرحوم شیخ عباس قمی درباره شب عرفه می گوید: «از لیالی متبرّکه و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و کسی که آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.»

وی در رابطه با روز عرفه نیز می گوید: «روز عرفه از اعیاد عظیمه [و بزرگ] است، هر چند به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق تعالی بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای آنها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشمناک است.»

امّا جایگاه والای روز عرفه، در روایات معصومین علیهم السلام بیشتر نمود پیدا می کند که در زیر به نمونه هایی اشاره می شود.

1. برابری با ماه رمضان

ماه مبارک رمضان، ماه رحمت و مغفرت الهی است؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «... قَدْ اَقْبَلَ اِلَیْکُمْ شَهْرُ اللّهِ بِالْبَرَکَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ؛ ماه خدا با برکت و رحمت و بخشش به سوی شما روی آورده است.» اگر کسی در ماه رمضان بخشیده نشد و یا این توفیق را پیدا نکرد که خود را در معرض مغفرت الهی قرار دهد، روز عرفه آن قدر عظمت دارد که بتواند جبران ماه رمضان بنماید. در آن روز اگر کسی به درگاه الهی روی آورد، مورد مغفرت خداوند قرار می گیرد.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ اِلی قابِلٍ اِلاَّ اَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ؛ کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، تا سال آینده بخشیده نمی شود، مگر اینکه [روز] عرفه را درک کند.»

2. دعا و برآورده شدن حاجت

امام صادق علیه السلام در جای دیگری می فرمایند: «تَخَیَّرْ لِنَفْسِکَ مِنَ الدُّعاءِ ما اَحْبَبْتَ وَاجْتَهِدْ فَاِنَّهُ (یَوْمَ عَرَفَةَ) یَوْمُ دُعاءٍ وَمَسْأَلَةٍ؛ هر دعایی که دوست داری برای خود بخوان و [در دعا کردن[ بکوش که آن روز (روز عرفه) روز دعا و درخواست است.» و یقینا درخواستها استجابت را در پی دارد.

3. روز بخشش

ابن فهد حلّی در عدّة الداعی روایتی به این شرح برای روز عرفه نقل نموده است:

«وَفِی الْخَبَرِ اَنَّ اللّهَ سُبْحانَهُ وَتَعالی یَقُولُ لِلْمَلائِکَةِ فِی ذلِکَ الْیَوْمِ یا مَلائِکَتِی اَلا تَرَوْنَ اِلی عِبادِی وَاِمائِی جاؤُا مِنْ اَطْرافِ الْبِلادِ شُعْثاءً غَبْراءً اَتَدْرُونَ ما یَسْئَلُونَ فَیَقُولُونَ رَبَّنا اِنَّهُمْ یَسْئَلُونَکَ الْمَغْفِرَةَ فَیَقُولُ اشْهَدُوا اِنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ؛ در روایت آمده که خدای سبحان به ملائکه در این روز می فرماید: ای فرشتگان من! آیا نمی بینید بندگان و کنیزان مرا که ژولیده و غبارآلود از اطراف شهرها آمده اند؟ و آیا می دانید آنها چه درخواستی دارند؟ ملائکه می گویند: پروردگار ما! آنها مغفرت می خواهند. پس خداوند می فرماید: شاهد باشید که من آنها را بخشیدم!»

4. تغییر شقاوت به سعادت

شیخ عباس قمی نقل نموده که امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صدای سائلی را شنید که از مردم درخواست کمک می کرد. حضرت خطاب به او فرمودند: «وای بر تو! در این روز از غیر خدا سؤال و طلب کمک می کنی، حال آنکه در این روز برای بچّه هایی که در شکم مادر هستند نیز امید فضل خدا می رود که آنها سعید گردند!»

از روایات فوق، به خوبی اهمیت و جایگاه روز عرفه روشن می شود و این نکته استنباط می گردد که این روز، روز دعا و نیایش است. ما هم به اختصار در باره دعا، دعاهای روز عرفه و دعا در عرفات، مطالبی بیان می داریم.

روز رحمت و مغفرت

امام چهارم(ع) در روز عرفه، مردى را مشاهده کرد که تکدى مى‌کند و درخواست خود را با مردم در میان مى‌گذارد. حضرت به او فرمود: واى بر تو! در چنین روزى از غیر خدا طلب حاجت مى‌کنی؟ روز عرفه چنان عظمت دارد که امید است حتى جنین‌هاى در شکم مادر از برکت آن به سعادت برسند.(من‌لایخصره الفقیه، ج 2،‌ ص 211)
 

 

 

اعمال و ادعیه در روز عرفه

روز عرفه اوج روزهایی است که در آن دعا و نیایش از موقعیت ویژه و خاصی برخوردار است، بدین جهت از پیشوایان معصوم علیهم السلام دعاها و سفارشهایی در این روز رسیده است که به عنوان نمونه به برخی از آنها براساس ترتیب کتب نقل کننده اشاره می کنیم:
الف. صحیفه سجادیه

در صحیفه سجادیه، این زبور آل محمد صلی الله علیه و آله دعایی طولانی برای روز عرفه از زبان امام سجاد علیه السلام نقل شده که در آن هم مهم ترین مسائل اعتقادی و سیاسی مورد اشاره قرار گرفته و هم مسائل عرفانی و اخلاقی با زبان دعا بیان شده است:

امام سجاد علیه السلام درباره معرّفی روز عرفه می فرماید: «اللّهُمَّ وَهذا یَوْمُ عَرَفَةَ یَوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَکرَّمْتَهُ وَعَظَّمْتَهُ نَشَرْتَ فِیهِ رَحْمَتَکَ وَمَنَنْتَ فِیهِ بِعَفْوِکَ وَاَجْزَلْتَ فِیهِ عَطِیَّتَکَ وَتَفَضَّلْتَ بِهِ عَلی عِبادِکَ؛ خدایا! و این روز عرفه روزی است که تو به او شرافت و کرامت و عظمت بخشیدی و رحمتت را در این روز گستراندی و به عفو و بخششت [بر خلق] منّت گذاردی و عطایت را بسیار عظیم گردانیدی و به خاطر این روز بر بندگانت تفضّل نمودی.»

برخی از درخواستهای حضرت در این روز عبارت اند از: «... وَاخِفْنِی مَقامَکَ وَشَوِّقْنِی لِقاءَکَ وَ تُبْ عَلَیَّ تَوْبَةً نَصُوحا لا تُبْقِ مَعَها عَلانِیَّةً وَلا سَرِیْرَةً وَاَنْزِعِ الْغِلَّ مِنْ صَدْرِی لِلْمُؤْمِنِینَ وَاعْطِفْ بِقَلْبِی عَلَی الْخاشِعِینَ وَکُنْ لِی کَما تَکُونُ لِلصّالِحِینَ؛ [خدایا!] مرا از مقامت بترسان و شوق ملاقاتت را به من عنایت کن و توفیق توبه نصوح به من عنایت فرما؛ به گونه ای که با آن توبه گناه پنهان و آشکاری باقی نگذاری و از سینه ام کینه نسبت به مؤمنین را برکن و مرحوم شیخ عباس قمی درباره شب عرفه می گوید: «از لیالی متبرّکه و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و کسی که آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.

در بخش پایانی این دعا چنین می فرمایند: «وَلا تَجْعَلْنِی لِلظّالِمِینَ ظَهِیرا وَلا لَهُمْ عَلی مَحْوِ کِتابِکَ یَدا وَنَصِیرا... وَاجْعَلْ باقِی عُمْرِی فِی الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ اِبْتِغاءَ وَجْهِکَ...؛ و مرا پشت (و کمک کار) ستمگران مگردان و [مرا برای] از میان بردن کتابت دستیار و یاور آنان مکن... و هر چه از عمرم باقی مانده است، در جستن خودت در حجّ و عمره بگذران!»

طعام طیب شعرا برای عرفه 

سازگار مداح و شاعر پیشکسوت اهل بیت(ع) با اشاره به دعای عرفه و شهادت حضرت مسلم ابن عقیل(ع) گفت: دعای عرفه امام حسین(ع) تماماً نمود عرفانی حرکت حضرت ابا عبدالله(ع) است که از زبان خود ایشان روایت شده است. چرایی قیام و تغییر حرکت امام(ع) از مکه به سمت کربلا را باید در سخنان ایشان جست و با استفاده از کلام ایشان به شعر آیینی روح معرفتی بخشید.

وی با بیان اینکه شاعرانی که می‌خواهند در رثای اهل بیت(ع) و به ویژه واقعه عاشورا سخن بگویند، باید کلام معصوم(ع) را سرلوحه کار خود قرار دهند، ادامه داد: روز عرفه مصادف است با وقایع و منظرهای مختلفی که برای امام(ع) و یارانشان رخ می‌دهد. از جمله این موارد می‌توان به بعد داستانی، بعد حماسی، چرایی این رخدادها، صحرای عرفات در آن زمان و مهمتر از همه شهادت حضرت مسلم ابن عقیل(ع) اشاره کرد.

سازگار افزود: مهمترین ویژگی مسلم(ع) که سبب شد تا ایشان تا پای جان پای سخنان خود بایستند و شهید شوند، ولایت‌پذیریشان بود. این را می‌توان از کلام امام(ع) و نظر ایشان درباره مسلم(ع) شناخت و پی برد. امام حسین(ع) درباره مسلم(ع)، زمانی که ایشان را به سمت کوفه گسیل می‌کند، می‌فرمایند: «من به سوی شما کسی را فرستادم که ثقه من است، سخن او سخن من است.» علاوه بر این، در وقایع تاریخی که از نحوه شهادت و حضور ایشان در کوفه روایت شده نیز می‌توان این رویکرد را دید. در تاریخ نقل است که مسلم(ع) اینقدر پایبند حسین(ع) که در کاخ کوفه به او گفته شد که به عبیدالله سلام کن، گفت من تنها یک امیر دارم. این در حالی بود که جان او در کف دست دشمنان بود.

وی با بیان اینکه ارادت مسلم به امر ولایت و امام حسین(ع) تا لحظات پایانی زندگی او مشهود و مشخص بود، ادامه داد: اگر شعرا بخواهند ولایت‌پذیری را در سروده‌هایی که در سوگ یاران امام(ع) به ویژه مصیبت مسلم(ع) نشان دهند، باید به زندگی این بزرگواران رجوع کنند. مهمترین ویژگی مسلم ولایت‌پذیری و فرمانبرداری او از امام زمانش بود. شاعر امروز باید این موضوعات را مد نظر قرار دهد و با آمیختن وجه عرفانی عاشورا و کربلا، طعام طیبی را برای مخاطب خود فراهم کند.

سازگار در ادامه یادآور شد: در کنار شاعران، مداحان نیز باید از این رویه پیروی کرده و با انتخاب شعر عمیق وجه عرفانی و معرفتی عاشورا را از نظر خود دور نکنند. متأسفانه در سال‌های اخیر برخی از هیئت‌های مذهبی محدود به «حسین، حسین» شده بدون اینکه معرفتی را به مخاطب خود برساند.


روایت آیت‌الله خامنه‌ای از انجام اعمال روز عرفه

پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در آستانه فرارسیدن روز عرفه، روایت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از انجام اعمال روز عرفه در کنار خانواده در ایام نوجوانی‌شان را منتشر کرد. این خاطره در قالب کلیپ صوتی «عرفه‌ای در کنار مادرم» تهیه و تدوین شده است. رهبر انقلاب این خاطره را در جریان گفت‌وشنود با جمعی از جوانان و نوجوانان در تاریخ ۱۳۷۶/۱۱/۱۴ بیان کرده‌اند.


آقا مجتبی تهرانی: روز عرفه، روز درخواست از خداست/ این روز را از دست ندهید

مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی در مورد فضیلت روز عرفه می فرمایند: روایتی است که از پیغمبر اکرم نقل شده است که خداوند وحی فرستاد به بعضی از پیامبرانش که این متن وحی الهی است که بر فرض که اهل هفت آسمان و تمام زمین، همگی از من درخواست کنند و به هرکدام هرچه که خواستند را بدهم، از خزانه، حکومت و فضل الهی ذره‏ ای کاسته نمی‌شود؛ حتی مثل یک بال پشه هم از خزانه من کم نمی‌شود؛ و چه‏ طور ممکن است که از فضل الهی کاسته شود در حالی که من سردمدار آن هستم!؟

هر لحظه‌ای از لحظات این روز برای ما گران بها است؛ به خصوص برای دعا و درخواست از خداوند. این فرصت بهترین فرصت است. پس این فرصت را از دست ندهید! به خصوص از ظهر تا هنگام غروب را که در روایات وارد شده است. بدانید اگر می‏ خواهید مشکلاتتان را حل کنید بیایید ‌این چند ساعت را درِ خانه خدا بروید و از او بخواهید؛ چه حاجت‏ های مادی را و چه معنوی را، همه را از او بخواهید. چون امروز برد دعا خیلی زیاد است. بخصوص درباره دیگران اگر دعا کنید، ما در روایت داریم که خدا چند هزار برابر به شما اعطا می‏ کند.


نوشتار آیت‌الله صافی گلپایگانی به مناسبت روز عرفه

آیت‌الله صافی گلپایگانی به مناسبت روز عرفه طی نوشتاری آورده است که: دعا‌هایی که انسان در این روز می‌خواند همه عروج دهنده و بینش آفرین و کمال بخش روح است مخصوصاً دعای عرفه حضرت امام حسین علیه‎السلام که نمی‎توان رقائق و معارف آنها را توصیف کرد.

هر جمله از آن نور است که بر باطن شخص می‎تابد و آن را روشن می‎کند و کدورات و زنگارهای آن را زایل می‎سازد و حیات و سعادت را تفسیر می‎کند و نعمت‌های خدا را بر می‎شمارد و قصور و تقصیر آن را در ادای شکر این نعمت‌ها شرح می‎دهد که هر انسانی در هر اوج از معرفت که باشد از خواندن آنها لذت می‎برد و خود را در عوالم روحانی مشاهده کرده و هر دم حضور خود را در درگاه خداوند تعالی بیشتر می‎بیند.

واقعاً جامعه‎ای که چنین ذخائر عرفانی و تربیتی را در اختیار دارد باید از همه اوضاع و احوال و برنامه‎هایش نور و معنویت و بی‎اعتنایی به مال و منال و اعتبارات دنیا ظاهر باشد.

یکی از مهمترین حوائجی که حضرت سید الشهداء علیه‌السلام در دعای عرفه از خداوند می‌خواهد، عافیت در بدن و دین است؛ «اللّهم .... عَافِنی فی بَدنی و دینی» که هر کسی این دو نعمت خداوند را داشته باشد، سعادت دنیا و آخرت را دارا شده است.

عافیت در بدن، عبارت از تندرستی و سلامتی از بیماری‌ها و نقص‌های عضوی و کمال استوای خلقت و آفرینش است که از نعمت‌های بزرگ خداست که با توجه به انواع و اقسام امراض، سلامتی از هر یک از آنها نعمتی جداگانه به شمار می‎رود و غالب مردم از شکر این نعمت‌ها غافلند چون از خود نعمت غافلند؛ یا اصلاً آن را نمی‎شناسند؛ زیرا اطلاع بر این نعمت‌ها نیاز به اطلاع وافی و کامل در علوم متعدده دارد که همه مربوط به جسم انسان از گوشت، پوست، استخوان، رگ، پیه، خون، مفاصل، سلول‌ها، اعضا و جوارح ظاهره و باطنه است که به فرض اینکه کسی از این همه علوم مطلع باشد چون این علوم کامل نشده است باز هم از شناخت نعمت‌های خدا در این ارتباط و شکر آنها قاصر است. 


آیت الله جوادی آملی:
خواندن دعا بر روزه‏ گرفتن در روز عرفه مقدم است

حضرت آیت الله جوادی آملی طی سخنانی در خصوص روز عرفه در کتاب صهبای حج می فرمایند: 

روز عرفه روز دعا و نیایش است و اگرچه روزه آن روز مستحب است، لیکن اگر روزه ‏گرفتن آن روز موجب ضعف شود، آن گونه که انسان نتواند دعاهای این روز را بخواند، خواندن دعا بر روزه‏ گرفتن مقدم است.[بحار، ج94، ص124 ـ 123.]
 

نقش نیایش در وصول به رحمت بیکران الهی، با بیان امام صادق(علیه السلام) که فرمود: «الدُّعاء کهف الإجابة کما أنّ السّحاب کهف المطر»[کافی، ج 2، ص 471.] به خوبی روشن است. طبق این بیان نورانی همان‏طور که ابر، قرارگاه باران است، دعا نیز قرارگاه اجابت است. به بیان دیگر، اجابت در درون دعاست، همانطور که باران در نهاد ابر تعبیه شده است. بنابراین، چنانچه کسی با حسن ظن و خالصانه و عارفانه و به نحو عام دعا کند، خدا هم اجابت خواهد کرد. بخش مهمّی از پیروزی انبیای بزرگ(علیهم السلام) نیز به برکت دعا بوده است؛ زیرا تظاهرات و عملیات، بخش «جسمانی» پیروزی را تشکیل می‏دهد ولی دعا و نیایش «روح» ظفر است؛ چنانکه امام علی‏بن موسی‏الرضا(علیه السلام) همواره به اطرافیان خویش می‏فرمود: بر شما باد به سلاح پیامبران: «علیکم بسلاح الأنبیاء». آنگاه در پاسخ اینکه سلاح آنان چه بود؟ می‏فرمود: دعا .

دعا تنها چیزی است که خدا آن را به انسان تملیک کرده است. انسان جز دعا و تضرع در پیشگاه خداوند مالک چیزی نیست: «یا سریع الرضا اغفر لمن لا یملک إلاّ الدّعاء»[مفاتیح الجنان، دعای کمیل.] . از این‏رو در برابر دشمن درون، سلاحی جز ناله ندارد: «وسلاحه البکاء»[مفاتیح الجنان، دعای کمیل.] . دشمن بیرون را می‏توان با سلاح سبک و سنگین از پا درآورد ولی شیطان و دشمن سرسخت درون را تنها با اشک در برابر خدا می‏توان رام کرد. بنابراین، کسی که اهل ناله نیست، مسلح نیست و اگر کسی مسلح نباشد پیروز نخواهد شد؛ زیرا انسان تا زمانی که خود را می‏بیند، خدا را نمی‏بیند و به درگاه او تضرّع و اظهار عجز نمی‏کند، وقتی ننالد در نبرد با اهریمن درون و بیرون شکست می‏خورد.

گرچه همه حالات زندگی برای نیایش مناسب است ولی دوران پربار حج و حضور در مواقف آن، شکوه بیشتری برای دعا و تأثیر فراوان تری برای نیایش به درگاه پروردگار جهان دارد و چون دعا از ضمیر صاف، مورد قبول است و احرام و آهنگ کعبه آزاد و پاک، در تصفیه ضمیر تأثیر به سزایی دارد، نیایش در حج و دعا در مواقف آن بهترین اثرها را به همراه خواهد داشت. از این‏رو برای هر برنامه از مناسک حج، دستور ویژه‏ای در مورد نیایش داده شده است و عمده آن دعای عرفه در صحرای عرفات و همراه توده مردم گردآمده از سراسر جهان و عُشاق مشعر و مشتاقان کوی مناست.

روایات فراوانی درباره اعمال روز عرفه و هنگام وقوف در عرفات، به ‏ویژه‏ کیفیت دعا در آن موقف نقل شده که بخشی از آنها در خصوص دعاهای آن‏روز، مانند دعای عرفه امام حسین و دعای امام سجّاد(علیهماالسلام) است‏وبخشی نیز در اهتمام و ترغیب به دعا کردن به دیگران است، به گونه‏ ای‏ که ‏برخی شاگردان اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) همه همّ خودرا در آن سرزمین که دعاها در آن مستجاب است، صرف دعا برای غیر می‏کردند.

علی ‏بن ابراهیم در این باره از پدرش نقل کرده که گفت: عبدالله ‏بن جندب را در عرفات دیدم که زمانی طولانی دست به سوی آسمان بلند کرده، سیلاب اشک از گونه ‏هایش بر زمین سرازیر بود، به گونه ای که من شخص دیگری را اینچنین در حال مناجات ندیدم. هنگامی که مردم از عرفات عازم مشعر بودند به او گفتم: کسی را بهتر از تو در حال نیایش ندیدم. عبدالله گفت: به خدا سوگند در آن حال فقط برادرانم را دعا می‏کردم؛ زیرا از امام کاظم(علیه السلام) شنیدم که فرمود: کسی که به دور از چشم برادر(ایمانی)اش در حق وی دعا کند از جانب عرش ندا داده می‏شود که صدهزار برابر آنچه برای او خواستی نصیب تو خواهد شد: «من دعا لأخیه بظهر الغیب نودی من العرش: ولک مأة ألف ضعف مثله». پس شایسته نبود که من صدهزار برابر دعای مستجاب را به‏ خاطر یک دعا که برآورده ‏شدنش معلوم نیست واگذارم. مشابه این نَقل، درباره دیگر صحابه نیز روایت شده است.