میراث فرهنگی حضور حضرت معصومه(س) در ایران

این میزبانی 17 روز ادامه داشت. حضرت فاطمه معصومه(س) در تمام این مدت، در مکانی که امروزه به «بیت النور» مشهور است، مشغول عبادت بودند و سرانجام در روز دهم یا دوازدهم ربیع الثانی سال 201 هـ.ق، رحلت کردند و در محلی که به «بابلان» معروف بود – و در آن زمان خارج از شهر قم قرار داشت – به خاک سپرده شدند. این مکان بعدها به حرم باشکوه این بانوی ارجمند مبدل شد و بزرگوارانی از خاندان اهل بیت(ع) نیز در کنار ایشان به خاک سپرده شدند. در خلال دوازده قرن گذشته، حرم مطهر و باعظمت حضرت فاطمه معصومه(س) همواره پناهگاه حاجتمندان بوده است. به برکت حضور این بانوی بزرگوار، قم به یکی از مراکز اصلی علمی جهان اسلام تبدیل شده است. مرکزی که در سایه حضور کریمه اهل بیت(س) حوزه علمیه قم تاسیس و بزرگان بسیاری در حوزه های علمیه این شهر رشد کرده اند.

قم قبل از حضور حضرت معصومه:

شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه (س) از آبادانی ظاهری بی بهره بود و اهالی شیعی مذهب آن در اثر بی توجهی حاکمان مورد آزار و اذیت بودند، اما از لحاظ ایمان و اعتقاد مذهبی، این شهر بهترین فضای معنوی را داشته و زمینه پذیرش اهل بیت پیامبر (ص) و یاران با وفای آنان در این منطقه کاملا فراهم بود. به همین جهت امامان معصوم (ع) در مناسبت های مختلف، شهر قم و اهالی آن را مورد عنایت قرار داده و عبارات زیبایی را که حاکی از علاقه مندی آن بزرگواران به این خطه ایران بود، بیان می کردند.

حتی گاهی ائمه اطهار با فرستادن تحفه ها و هدایا اهل قم را مفتخر می ساختند. از جمله می توان به ابی جریر زکریا بن ادریس و زکریا بن آدم و عیسی بن عبدالله و چند نفر دیگر اشاره نمود که به افتخار اخذ هدایای ارزشمندی همچون انگشتری و جامه و کفن از دست مبارک ائمه هدی (ع) نائل شدند. به نظر می رسد تعداد اخبار و احادیثی که در مورد شهر قم از ائمه اطهار (ع) روایت شده است درباره هیچ یک از شهرهای ایران روایت نشده است. مرحوم شیخ حسین مفلس در کتاب «تحفة الفاطمیین » چهل حدیث در باره قم نقل کرده است. در کتاب های معتبر شیعی همچون بحارالانوار، سفینة البحار و مستدرک سفینة البحار و... در این رابطه روایات جامع و قابل توجهی نقل شده است.

پیامدهای حضور حضرت معصومه در ایران:

بعد از ورود حضرت معصومه (س) به قم و دفن پیکر مطهر آن حضرت در این سرزمین مقدس، علویان و سادات بیشترى به این شهر روى آوردند، توجه شیعیان به این نقطه فزونى یافت و علما و مشاهیر شیعه در طول تاریخ به‏این مکان مقدس توجه نشان دادند، مهاجرت به این شهر زیاد شد و موقعیت مذهبى قم تثبیت و استحکام تاریخى یافت. قم با این ویژگى‏ها در میان شهرهاى شیعه نشین از شهرت جهانى برخوردار شد و یکى از شهرهاى مهم جهان اسلام به شمار آمده و از مراکز مهم فرهنگى و فقهى شیعه گردید و از همه مهم‏تر به عنوان هسته مرکزى و پایگاه اصلى بزرگترین و باشکوهترین انقلاب در تاریخ جهان گردید. در ادامه به برخی از پیامدهای فرهنگی حضرت در قم پرداخته می شود:

1- مورد توجه قرار گرفتن قم:

شهر قم به تدریج از شمال شرقى، به جنوب غربى که محل دفن آن حضرت بود کشیده شد به طورى که حرم فاطمه معصومه (س) که در حاشیه شهر قرار داشت، امروزه در مرکز شهر و در آبادترین قسمت آن واقع است.از سوی دیگر، توجه پادشاهان و حاکمان و طبقات گوناگون مردم به این شهر جلب شدو در نتیجه کوچ بسیارى از افراد مشتاق اهل بیت (س) براى اقامت در آن، به خاطر مدفون بودن حضرت معصومه (س) در این شهر ،قم رونق بسیار زیادی گرفت.

2- حضور چشمگیر سادات علوی در این شهر:

بعد از رحلت و دفن حضرت در شهر قم، بسیاری از فرزندزادگان امام حسن و امام حسین و موسی بن جعفر و علی بن موسی الرضا (ع) و از فرزندان محمد حنفیه و زید بن علی بن الحسین (ع) و اسماعیل فرزند امام صادق (ع) از اطراف به قم روی آورده اند. از آنجا که این شهر از ابتدا مورد نظر آل علی (ع) بوده است و مردم قم نسبت به اولاد پیغمبر (ص)ارادت و علاقه خاصی داشته اند، به تدریج بعد از ورود حضرت معصومه (س) از نظر کثرت سادات، موقعیت بی نظیر و یا کم نظیری یافته است. امروزه کثرت سادات قم، به خوبی محسوس و مشهود است و چند محله به نام علویان و سادات است که بیشتر آنها سید هستند، از جمله محله سیدان، محله موسویان و محله موسی . امروزه نیز خیلی کثیری از محبان حضرت از شهرهای ایران و نیز کشورهای همسایه از جمله عراق، بحرین، پاکستان، لبنان و...برای زیارت به قم مشرف می شوند.

3-تاسیس حوزه علمیه قم:

حضرت فاطمه معصومه(س) بانویی اهل فضل، دانش و علوم فقهی و دینی بودند.  پس از رحلت حضرت معصومه(س) قم به توسعه علوم دینی شهرت یافت و علما و محدثان برجسته‌ای چون ابراهیم بن هاشم قمى، احمد بن اسحاق قمى، على بن بابویه قمى و ... از اوایل قرن سوم هجرى به بعد، زمینه گسترش علوم و حدیث را در این شهر فراهم کردند.

این حوزه علمیه تداوم یافت و هجرت ملاصدرا فیلسوف نامى شیعه به قم چهره دیگرى به این حرکت داد. سکونت مرحوم فیض کاشانى در قم و تاسیس مدرسه فیضیه در جوار حرم مطهر حضرت معصومه(س)، رشد فکرى و فضاى علمى این شهر را دگرگون کرد.

در سال 1315شمسى مرحوم شیخ عبدالکریم حائرى به قم مهاجرت کرد و حوزه علمیه قم به مدد مجاهدتهای علمی این عالم ربانی جانی تازه گرفت و همه اندیشمندان دینی به این شهر هجرت کردند و امروز به برکت حضور معنوى حضرت فاطمه معصومه(س) مجمع بزرگى از مراجع، آیات عظام و فقیهان و مجتهدان در این شهر ایجاد شده است که مورد توجه جهانیان قرار دارد.

قم امروز به برکت حضرت فاطمه معصومه(س) به عنوان قطب علمی،  دینی و فقهی جهان شمرده می‌شود،  اندیشمندان بسیاری از کشورهای مختلف جهان به این شهر عالم پرور می‌آیند و پای درس علمای شیعی می‌نشینند که همین مسأله نقش مهمی در توسعه فرهنگ شیعی و معارف اهل بیت(ع) دارد.

از سو دیگر در سایه حوزه های علمیه قم، اندیشمندان خارجی بسیاری به بارگاه مطهر کریمه اهل بیت(ع) مشرف می‌شوند و بی‌تردید این حسن همجواری و انس معنوی ثمرات ویژه‌ای برای آنها خواهد داشت و با اشاعه فرهنگ این بانوی بزرگ در جهان، معارف ارزشمند ایشان نیز ناشناخته نخواهد ماند.  این مسأله تأکید بر همان نقل قول صریح امام صادق(ع) است که سالهای سال پیش از ورود حضرت معصومه(س) به قم فرمودند: «زمانى مى‏رسد که از قم علم و دانش به دیگر شهرها از شرق تا غرب عالم منتشر مى‏شود، تا جایى که این شهر اسوه و الگوى شهرهاى دیگر گشته و هیچ کسی در روى زمین باقى نمى‏ماند که از قم به او بهره‏هاى علمى و دینى نرسد تا آنکه زمان ظهور حجت‏ خدا و قائم ما فرا رسد».

4. پیروزی انقلاب اسلامی ایران:

از مهم ترین ویژگی های شهر قم و آثار و برکات فرهنگی حضرت معصومه (س) در ایران، تشکیل هسته های مرکزی انقلاب اسلامی در این نقطه حساس کشور می باشد. شهر قم بستر قیام و انقلاب و پرورشگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران است. اکثر حوادث انقلاب اسلامی با این شهر مرتبط بوده است. از این رو قم با حضور علمای طراز اول خود و پرورش فقها و متکلمان بزرگ به برکت حضور حضرت معصومه(س) در این شهر، در پیروزی و اعتلای انقلاب اسلامی ایران نقش بی بدیلی دارد.