آیین خواستگاری و عروسی در اقوام ترکمن
اقوام استان گلستان در ازدواج، آیین های دینی و حتی نوع پوشش، آداب مخصوصی دارند که از نسل گذشته به آنان رسیده است.
به گزارش گلستان 24، استان گلستان مجموعه ای یک میلیون و 800 هزار نفر از اقوام و مذاهب مختلف ایرانی است. این اقوام هر یک با آداب، رسوم و سنت های خود رنگین کمان زیبایی را تشکیل و در کمال آرامش و هم افزایی برای توسعه این استان زیبا تلاش می کنند. ترکمن ها از جمله اقوام ساکن در این استان شمالی کشور بوده که با جمعیتی در حدود یک سوم جمعیت گلستان بیشتر در شهرستان های گنبدکاووس، آق قلا، گمیشان، بندرترکمن و مراوه تپه زندگی می کنند. یکی از آداب قوم ترکمن که سعی می شود در این مطلب به صورت خلاصه به آن پرداخته شود مراسم عروسی بوده که همچون دیگر اقوام ایرانی مراحل مختلفی از خواستگاری، نامزدی، عقد و جشن عروسی دارد.
در اقوام ترکمن به مرحله خواستگاری؛ ثوزآتماق، به مرحله نامزدی؛ آداقلی، به مرحله خنچه بردن یا نامزدی رسمی؛ قودابولماق،ثوزآتماق یا خواستگاری مرحله ای است که، پسری، دختری را برای زندگی مشترک خود می پسندد و بعد دختر و خانواده او تحقیق می کند و در ادامه چند تن از بانوان فامیل نزدیک پسر که بیشتر مادر، خواهر، عمه و یا خاله او هستند به خانه خانواده دختر می روند.
سرگروه خواستگار در خانه خانواده دختر پس از پذیرایی شدن ،می گویند که 'گلمه دیکدن خبر آل دییپ دیرلار' خوب، بفرمایید، چه خبر؟ و صاحب خانه با شنیدن خبر خواستگاری با خنده می گوید: 'اگر خدا قسمت کند، انشاءالله، اما اجازه بدهید ما هم تحقیق کنیم' و برای جواب دادن فرصت می خواهد.
بعد از اولین مرحله خانواده دختر کار تحقیق را شروع می کند، نماینده خانواده پسر هر از چندگاهی نظر خانواده دختر را جویا می شود و سرانجام در صورت رسیدن به جواب مثبت به خانواده پسر مژده می دهد و می گوید: 'ثوزیمی آلدیلار' سخنم یعنی سخن خواستگاری پذیرفته شد. اعلام قبولی از طرف خانواده دختر 'ثوزآلماق' گفته می شود و در این مرحله تاریخ آشنایی مقدماتی نیز تعیین می گردد. خانواده داماد با شیرینی به خانه پدرعروس می روند و پس از آشنا شدن تاریخ بله برون و نامزدی پسر و دختر مشخص می شود.
مرحله مقدماتی نامزدی بدون حضور دختر و پس برگزار می شود و آن "دوزدادشماق" نام دارد، یعنی نان و نمک یکدیگر را خوردن و به عبارتی نمک گیر شدن. در اینجا طرف داماد هدایایی را که برای عروس آینده آورده است، تقدیم می کند.
این هدایا شامل؛ یک تخته روسری ترکمنی به نام یایلیق، یک تخته روسری گلدار به نام چارقد، یک قواره پارچه پیراهنی، دو ظرف نان روغنی به نام های 'قاتلاما و بشمه' می باشد. خانواده دختر نیز بخشی از نان های روغنی را به عنوان تبرک بین حاضرین تقسیم می کند، این مراسم با کف زدن و شادی کردن همراه است و تاریخ مرحله نامزدی رسمی دختر و پسر نیز اعلام می شود.
بعد از آن در مرحله "آداماق" بزرگتر خانواده داماد، نخی باریک و سیاه و سفید را که به هم تابیده اند به گردن دختر می آویزد، این نخ را 'آلاجایوپ' گفته و نشانه یکی شدن دو شخصیت متضاد یعنی پسر و دختر است و نیز نشانه توافق آنها برای زندگی مشترک با حذف تضادهای رفتاری می باشد. بعد از این مرحله دختر را 'آداقلی' یعنی دختری که نامزد دارد، می گویند.
بعد از آن نوبت به تعیین میزان مهریه می رسد که، در روز تعیین شده نزدیکان داماد مثل پدربزرگ یا برادر بزرگتر به خانه پدر عروس می روند. در این مرحله دو طرف بر روی رقم مهریه صحبت کرده و سرانجام به وجه غالب در بین مردم رضایت می دهند، وجه مهریه در روز عروس کِشان و یا چند روز یا چند هفته قبل البته همراه با عقد رسمی به صورت نقد به خانواده عروس پرداخت می شود.در مرحله "قودابولماق" یا خنچه بردن که یک یا چند روز و گاهی چند هفته قبل از جشن عروسی انجام می شود، عده ای از زنان خانواده داماد با قرار قبلی برای اجرای مرحله نامزدی رسمی به خانه پدر عروس آینده خود می روند و با این عمل قرابت سببی را صورتی رسمی تر می دهند. در این روز خانواده داماد هدایایی به عروس و خانواده او اهدا می کنند که شامل دوازده عدد مجمه (سینی) بوده و در هریک چهار قرص نان قاتلاما است و به وسیله یکی از زنان فامیل حمل می شود.
همچنین چهار عدد کله قند، دؤش (قسمتی از گوشت سینه و راسته گوسفند است که به شکل مثلث از بدن گوسفند جدا می شود و معمولا به وسیله زن برادر داماد ) حمل می شود، گوشواره و گردن بند طلا (این هدیه معمولا به وسیله بزرگترین عروس خانواده داماد، تقدیم می شود)، ساعت مچی، و هدایایی از قبیل روسری، چارقد، کفش، پارچه پیراهنی و حلقه نامزدی اهدا می شود.
در ادامه، "ثاغت بل لِ مک" مراسم مختصری است که در خانه پدری عروس برگزار می شود و در آن زنان دو خانواده که بیشتر مادر، خواهر، زن برادر عروس و زن برادر داماد هستند تاریخ و روز عروسی را تعیین می کنند و این روز حتما باید یکی از روزهای سعد باشد. (ترکمن های گلستان روزهای هر ماه قمری را که عدد آخر آن به 7 یا 9 ختم شود سعد می دانند)
بعد از آن حدود یک هفته قبل از عروسی، دختر از دوستانش پذیرایی می کند .که به مرحله پیش برنامه معروف است و رسمی جدید است. مرحله بعدی؛ کارت نویسی است.
شب قبل از عروسی داماد راسا مخارج شب عروسی را عهده دار می شود و پذیرایی از دوستان را همراه با پذیرایی پدر و مادر خود از دوستان و آشنایان در خانه ی پدری برگزار می کند. بعد از صرف شام کسانی که مایل به کمک نقدی باشند مبلغ مورد نظر خود را به نماینده داماد می پردازند و او هم نام کمک کنندگان و مبلغ کمک را در دفتری ثبت می کند تا داماد در آینده جبران کند، بزرگترها رأسا به پدر و مادر داماد تقدیم می کنند.
این مجلس تا نیمه های شب ادامه دارد و در ضمن آن ساعت عروس کشان را که معمولا ساعت 9 یا 10 روز بعد است به مهمانان اعلام می کنند تا کسانی که مایل هستند در کاروان عروس و عروس کشان شرکت کنند.
"کجه وه" در گذشته های دور اتاقکی بود از جنس پارچه های رنگین و معمولا چهل تکه که آن را بر روی شتر یا گاری نصب می کردند و از درون و برون می آراستند و از آن برای انتقال عروس به خاواده داماد استفاده می شد و از سقف آن زنگی از نوع جرس، شبیه ناقوس کلیسا می آویختند تا بر اثر حرکت شتر یا گاو به صدا در آید، صدای زنگ، بیانگر جشن و سرور و عروس کشان بود.* در روز عروس کشان، دوستان و آشنایانی که مایل به شرکت درکاروان عروس کشان هستند در ساعت مقرر در محل خانه داماد حاضر می شوند و هر یک وسیله خاص خود را دارند. این کاروان مرکب از دو بخش شامل کاروان داماد مرکب از جوان ها، زن ها، دخترها و کاروان آق سقال ها یا ریش سفیدها می باشد.کاروان ریش سفیدها حدود نیم ساعت قبل از کاروان داماد به عزم خانه پدری عروس حرکت می کند در حالی که یکی از ریش سفیدها مبلغ مهریه را که توافق شده است در کیفی قرار داده تا به خانواده عروس، تقدیم کند، ریش سفیدهای طرف عروس از این گروه استقبال می کنند و آنها را بر سر سفره ای می نشانند که برروی آن انواع میوه و شیرینی است.
بعد از مقدمات فوق اجازه انتقال عروس از خانه پدری به خانه داماد داده می شود و همگی مبارک باد می گویند و آخوند حاضر در مجلس برای خوش یمن شدن این وصلت آیاتی را از قرآن کریم تلاوت می کند.
بعد از این مرحله، هدایای طرف داماد و بقچه های رسیده بررسی می شود، آنگاه خانواده عروس نیز معادل همان بقچه ها (از نظر تعداد) و محتویات آنها، به بقچه های داماد اضافه می کند که در نهایت با خود عروس و همراه با جهیزیه او، به خانه داماد حمل می شود، بعد از این مراسم، از میهمانان با چکدرمه (غذای سنتی ترکمنی) پذیرایی می شود.بعد از خداحافظی مادر با دختر، نزدیکترین زن به عروس (خواهر یا زن برادر او ) راه را بر زنان طرف داماد می بندد و می گوید: خلعت من کو؟ و با گرفتن هدیه ای (یک قواره پارچه پیراهنی) اجازه خروج می دهد، اما در مقابل کجه وه، یکی از برادران عروس منتظر است، او نیز با گرفتن هدیه ای ،اجازه می دهد که کجه وه و کاروان همراه آن، بی هیچ مانعی حرکت کند.
وقتی که کاروان عروس به خانه داماد رسید، مادر داماد با کاسه ای آرد آن را متبرک می کند که نشانه سفیدبختی و برکت بوده و این مرحله را اوون ثپمک می گویند.از مراسم دیگر عروسی که در گذشته های دور رسم بود کُشتی است که به آن گورشمک می گویند.یکی دیگر از مراسم دیدنی در عروسی ترکمن ها، اسب دوانی است که در گذشته های دور معمول بود و امروزه خیلی به ندرت، آن هم در روستاها و در سطحی ابتدایی برگزار می شود.
لازم به ذکر است که موقع جاری شدن خطبه های عقد، 4 نفر در چهار گوشه اتاق مراسم قیچی زدن را اجرا می کنند. به معنای؛ دست و زبان بدخواهان بریده باد.اعلام رضایت عروس و داماد برای انجام مراسم عقد در حضور عاقد صورت نمی گیرد بلکه برای هر یک نماینده ای تعیین می شود.در اولین روز ورود عروس و بعد از پایان مراسم عقد در حضور جمعی از زنان دو طرف دست عروس را در دست داماد می گذارند.
در این مراسم، زنی از نزدیکان داماد اشعاری را با صدای بلند و آهنگین می خواند که متضمن مسئولیت های دو طرف (عروس و داماد) در زندگی مشترک است. از جمله ویژگیهای رسومات ترکمن ها استفاده از پارچه های بسیار زیبا و رنگارنگ بویژه در مراسم های جشن و عروسی است.منبع: ساحل گمیشان
ارسال نظر